حضور کشتی‌های چینی در خلیج فارس بالاخره تایید شد، اما این مسئله امروز و دیروز نیست، بلکه چند سالی می‌شود کشتی‌های چینی امان صیادان ایرانی را بریده اند. این گزارش نگاهی دارد به زوایای مختلف این مسئله بحث برانگیز.

پس از تایید و تکذیب‌های فراوان، بالاخره محمدعلی حسن زاده، معاون امور بندری و مناطق ویژه اقتصادی سازمان بنادر و دریانوردی، حضور چینی‌ها در دریای عمان و صید آبزیان این منطقه را تایید کرد. البته حسن زاده تنها به گفتن این موضوع بسنده کرد که چینی‌ها در عمق ۲۰۰ متری به ماهیگیری می‌پردازند و در این زمینه یک قرارداد اجاره بلندمدت با سازمان شیلات دارند.

اگرچه بحث کشتی‌های صیادی چینی در روز‌های اخیر و با انتشار گسترده یک ویدیو در شبکه‌های اجتماعی داغ شده، اما این موضوعی نیست که مربوط به همین روز‌ها باشد، بلکه از مدت‌ها پیش بحث ماهیگیری چینی‌ها در دریای عمان مطرح بوده است.

مردادماه سال گذشته امان الله حیات داوودی، مدیرعامل کنسرسیوم صید صنعتی، در گفتگویی با پایگاه خبری «مارین تایمز» از بحرانی شدن وضعیت ذخایر آبزیان دریای عمان خبر داد و گفت جمعیت گونه‌هایی مانند شوریده، حلوا سفید، حلوا سیاه و راشگو به صفر رسیده و زندگی صیادان محلی را تحت تاثیر قرار داده است.

حیات داوودی در اظهارات خود انگشت اتهام را به سمت کشتی‌های صیادی چینی گرفت که با هجوم به دریای عمان موجب شده اند تا ۷ کشتی صیادی صنعتی که در سال‌های قبل فعالیت می‌کردند، یک باره به بیش از ۳۰ دستگاه افزایش پیدا کنند.

این کشتی‌ها با مجوز سازمان شیلات و زیر پرچم ایران در آب‌های عمان به ماهیگیری می‌پردازند و به گفته حیات داوودی از کشتی‌های صید صنعتی ایران بسیار آزادتر هم هستند.

فانوس ماهی، کوچک اما دردسرساز

آن طور که پیداست بهانه اصلی حضور چینی‌ها در دریای عمان صید فانوس ماهی (میکتوفیده) است. این گونه ماهی‌های کوچک در دریا‌های عمیق زندگی می‌کنند و با ۵۵۰ تا ۶۶۰ میلیون تن، نزدیک به ۶۵ درصد از کل ماهیان «زیست توده» را تشکیل می‌دهند. این ماهی‌ها نقش مهمی در تغذیه ماهی‌های بزرگتر دارند، ضمن این که علی رغم این حجم بسیار زیاد، مناطق محدودی برای صید تجاری آن‌ها وجود دارد.

به گفته مسعود بارانی، معاون صید و بنادر ماهیگیری شیلات هرمزگان، صید فانوس ماهیان از سال ۱۳۸۷ و با دو فروند کشتی در دریای عمان آغاز شد. به گفته او در حال حاضر ۹۶ کشتی صنعتی صید فانوس ماهی در آب‌های استان هرمزگان مشغول هستند که ۴۰ فروند از آن‌ها با کارکنان خارجی و مالکیت ایرانی اند.

اما حیات داوودی در این زمینه می گوید: فعالیت‎ کشتی‎های چینی در آب‎های ایران از آنجایی آغاز شد که این کشتی‎ها از آب‎های مالزی رانده شدند پس از آن به واسطه تفاهم نامه‎ای کاملا محرمانه که دولت ایران با چین به امضا رساند قرار بر آن شد که تعدادی کشتی چینی وارد آب‎های ایران شده و در آنجا به صید بپردازند که گاهی تعداد این کشتی‎ها ۶۰ فروند هم نقل شده است.

تخلفات چینی‌ها: از خاموش کردن ردیاب تا صید ماهیان دیگر

بارانی می‌گوید کشتی‌های خارجی به سامانه ردیاب آنلاین مجهزند و تخلفاتشان کنترل می‌شود. یعقوب دوجی، مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی صیادان کشور، هم با بیان این که کشتی‌های مذکور برای شرکت‌های پیمانکاری ایرانی فعالیت می‌کنند، گفته بود آن‌ها دارای ردیاب ماهواره‌ای هستند و در صورت مشاهده تخلف با آن‌ها برخورد می‌شود.

این درحالی است که کاپیتان سعید عبادی، سخنگوی انجمن صنفی دریانوردان ایران مرکز خلیج فارس، راه دور زدن این ردیاب‌ها توسط شناور‌های چینی را در گفتگو با باشگاه خبرنگاران فاش می‌کند:

هرچند این کشتی‌ها مجهز به ردیاب آنلاین مجهزند و به ظاهر تخلفاتشان کنترل می‌شود، اما ملوانان این کشتی‌ها ردیاب‌ها را خاموش می‌کنند و با پرداخت جریمه ۶۰ میلیون تومانی به بهانه خراب بودن ردیاب‌ها به شیلات، بیش از ۸۰۰ میلیون تومان ماهی را از صیدگاه‌ها در شعاع غیر مجاز و تعیین نشده به صورت غیر قانونی صید می‌کنند که همین موضو ع. عامل اصلی کاهش صید صیادان بومی شده است.

تخلف چینی‌ها تنها خارج شدن از محدوده مجاز نیست، بلکه صید دیگر ماهی‌ها هم در پرونده آن‌ها وجود دارد. به گفته حیات داوودی چینی‌ها برای صید «میکتوفیده» (فانوس ماهی) وارد آب‌های ایران شده اند، اما از آنجا که تنها صید میکتوفیده برای آن‌ها صرف ندارد، به صید دیگر ماهیان هم می‌پردازند.

صید ترال؛ ویرانگر محیط زیست و زندگی صیادان

شیوه صید کشتی‌های چینی از جمله دیگر مسائلی است که مورد اعتراض صیادان بومی است. پایگاه خبری «آذینی» که به پوشش اخبار شهرستان «سیریک» استان هرمزگان می‌پردازد، درباره این شیوه صید می‌نویسد:

متاسفانه روش صید این کشتی‌های خارجی که به گفته سرنشینان و خدمه کشتی دارای مجوز از سازمان شیلات ایران هستند با روش صید ترال است که این روش موجب نابودی همه ذخائر آبزیان معقول و غیر معقول شده و دیگر هیچ نوع آبزی در این دریا نمی‌تواند یافت به طوری که با روش صید محاصره‌ای باعث از بین رفتن آبزیان ریز و درشت شده است.

این اظهارات را مالک یک لنج هم اسفندماه سال ۱۳۹۵ در گفتگو با روزنامه «شرق» تایید کرده بود. به گفته او در این روش چند یک یا چند شناور تور را در آب می‌کشند که موجب تخریب زیستگاه آبزیان می‌شود و به همین دلیل این شیوه در جهان منسوخ شده است.

البته حسن صالحی، رئیس سازمان شیلات، در این باره به روزنامه شرق می‌گوید که این کشتی‌ها از شیوه ترال‌های میان آبی استفاده می‌کنند و کف روب نیستند.

چینی‌ها آزاد، ایرانی‌ها ممنوع

در حالی که صیادان ایرانی به فعالیت آزادانه چینی‌ها در آب‌های ایران معترضند، از سختگیری به ماهی گیران ایرانی هم گلایه دارند.

سال ۱۳۹۵ حجت الاسلام سید مصطفی ذوالقدر، نماینده وقت شرق هرمزگان در مجلس شورای اسلامی، با اشاره به حضور کشتی‌های چینی در نزدیکی سواحل ایران، درباره سخت گیری به صیادان ایرانی گفت: سخت‌گیری در دادن مجوز صید به ساحل‌نشینان به‌خصوص آن دسته از صیادانی که سال‌ها است از این ناحیه ارتزاق می‌کنند، درست نیست و سازمان شیلات دست از سخت‌گیری در این زمینه بردارد.

از صیادان اصرار، از مسئولان انکار

نگاهی به گزارش‌های متعدد رسانه‌های مختلف در یکی دو سال اخیر نشان می‌دهد که صیادان ایرانی بار‌ها و بار‌ها نسبت به حضور کشتی‌های قدرتمند چینی در آب‌های ایران اعتراض کرده اند، اما جواب مسئولین همواره یک چیز بوده است: تکذیب می‌کنیم.

رئیس سازمان شیلات می‌گوید این کشتی‌های تحت حاکمیت ایران‌اند و صید آن‌ها تداخلی با صید سنتی ماهیگیرانی ایرانی ندارد. معاون صید و بنادر ماهیگیری شیلات هرمزگان هم می‌گوید صید این کشتی‌ها تاثیری بر صیادان بومی نداشته و میزان صید صیادان بومی در سال ۱۳۹۶ نسبت به سال قبل از آن ۳۷ هزار تن افزایش داشته است.

سید پرویز محبی، مدیرکل شیلات هرمزگران هم این ادعا‌ها را شایعاتی می‌داند که در فضای مجازی منتشر شده اند. او می‌گوید این کشتی‌ها ماهی‌های غیرخوراکی و حرام گوشت را شکار می‌کنند.

این در حالی است که «خبرگزاری علم و فناوری استان هرمزگان» از ساکت و خاموش بودن بازار ماهی فروشان و میگو فروشان بندرعباس خبر می‌دهد و به نقل از احمدمرادی، رئیس مجمع نمایندگان هرمزگان، می‌نویسد: این روز‌ها دیگر در بازارماهی فروشان نه میگویی می‌بینیم ونه ماهی و مردم در کنار دریا انچنان در حسرت ابزیان هستند که باید گفت: این مسئله جفایی در حق انان است.

کاپیتان عبادی هم این موضوع را تایید می‌کند: از زمان حضور کشتی‌های چینی با مالکیت ایرانی و کارکنان چینی، صید کشتی‌های صنعتی ایرانی از ۸ تن به یک تن رسیده است و صید صیادان سنتی منطقه جاسک از یک تن به کمتر از ۵۰۰ کیلوگرم کاهش یافته است.

سال گذشته حجت الاسلام مناقبیان هم در واکنش به حضور کشتی‌های چینی گفته بود:

صیادان جاسک بیش از ۵۰ سال به صورت سنتی صید کرده اند، ولی امروز گرفتار وام کلان و محتاج نان شب هستند. مجوز فعالیت شناور‌های غول پیکر به افراد وابسته به باند قدرت و ثروتی داده شده که تاکنون شهرستان جاسک را به چشم ندیده اند و ثروت عظیم این سرزمین را به یغما می‌برند.

در حالی که صیادان ایرانی به دنبال یک لقمه نان به خاطر ورود به آب‌های کشورهای همسایه بازداشت می شوند و یا توسط دزدان دریایی مورد حمله قرار می گیرند، کشتی های چینی با فراغ بال مشغول تاراج آبزیان کشورمان هستند. اگرچه در این گزارش تلاش شد ابعاد مختلف ماجرا بررسی شوند، اما هنوز سوالات فراوانی وجود دارند که جواب روشنی برای پیدایشان نمی‌شود و هر مقام مسئولی با اعداد و ارقامی که با گزارش‌های صیادان بومی متفاوت است سعی در توجیه دارند.

چه تعداد کشتی ترال در آب‌های ایرانی خلیج فارس و دریای عمان مشغول صید هستند؟ چه تعداد از این کشتی‌ها با مشارکت چینی‌ها فعالیت می‌کنند؟ این کشتی‌ها تحت مالکیت چه شخص، شرکت یا نهادی قرار دارند؟ مدت قرارداد با آن‌ها چند ساله است؟ چه ماهی‌هایی توسط این کشتی‌ها صید می‌شوند؟ ماهی‌های صید شده به چین فرستاده می‌شوند یا برای کارخانه‌های تولید پودر ماهی ایران مورد استفاده قرار می‌گیرند؟

این‌ها تنها بخشی از سوالاتی هستند که سازمان شیلات ایران و دستگاه‌های مربوطه باید پاسخی قابل قبول و مستند برایشان ارائه کنند، چرا که پس از این همه سال اظهارات متناقض، پذیرفتن اعداد و ارقامی که در دسترس عموم وجود ندارند و با زندگی صیادان هم جور نیستند، مورد پذیرش قرار نخواهند گرفت.