در حالی که تا اعمال تحریم های اصلی آمریکا علیه ایران که مرتبط با صادرات نفت و محدودیت های بانکی هستند کمتر از یک ماه دیگر بیشتر زمان باقی نمانده دقیقاً مشخص نیست اروپایی ها قرار است چگونه به وعده های خود عمل کنند و آیا اقدامات آنها برای حفظ منافع ایران کارآمد و راهگشا خواهد بود یا خیر؟.

سه ماه پس از خروج دونالد ترامپ از برجام در اردیبهشت ماه امسال، موج اول تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران عملیاتی شد. محدودیت های فراسرزمینی آمریکا در مردادماه شامل تحریم‌های تجاری و مالی مرتبط با خرید و فروش دلار، صنعت خودروسازی، هواپیمایی و هرگونه مبادله با طلا و فلزات مهم می شد. در این راستا هر شخص حقیقی و حقوقی که تحریم های آمریکا را یکجانبه نقض می کرد با جریمه و مجازات های وزارت خزانه داری مواجه می شد.

در ۳ نوامبر مصادف با ۱۳ آبان قرار است مهم ترین تحریم های ایالات متحده که ناظر بر تحریم های ثانویه در حوزه نفتی و بانکی است اعمال شوند.

در مقابل یکی از سیاست‌هایی که دولت دوازدهم در پیش گرفته بیان این نکته است که دولت آمریکا از مدت ها قبل تحریم‌های جدی و اصلی علیه ایران را اعمال کرده و اتفاق خاصی قرار نیست در نوامبر/ آبان رخ دهد. در یکی از آخرین اظهارنظرها، حسن روحانی و عباس عراقچی عنوان داشتند دور جدید تحریم‌ها که در ۱۳ آبان اعمال می‌شود، اتفاقات بزرگی را رقم نخواهد زد. توجیه آن‌ها این است که طی چند ماه اخیر تمام کشور‌ها و شرکت‌هایی که قصد تبعیت از تحریم‌ها را داشته‌اند یا از ایران خارج شده‌اند یا خرید نفت خود را متوقف و یا کاهش داده اند؛ لذا قرار نیست دیگر اتفاق جدیدی رخ دهد.

بقای ایران در برجام علی رغم خلف وعده یکی از طرف های اصلی و ۱۲ گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره پایبندی تهران به توافق هسته‌ای محک مناسبی جهت سنجش حسن نیت و احترام نسبت به سازوکارها و نهادها بین المللی توسط کشورمان است. مجلس شورای اسلامی نیز تا کنون لوایح چهارگانه دولت را جهت انجام تعهدات کارگروه ویژه اقدام مالی یا FATF به تصویب رسانده و با توجه به پیگیری جدی و حیثیتی دولت و هئیت رئیسه مجلس شورای اسلامی نیز احتمالاً همگی تائید خواهند شد.

این اقدامات بیانگر عزم جدی دولت و مجلس برای تحقق شرایط اروپایی ها جهت انجام تعهداتشان است. اما با وجود ماندن در برجام و اقدامات اخیر ایران، خبر خاصی از کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان جهت مقابله با تحریم ها منتشر نشده و دقیقاً مشخص نیست چه زمانی اقدامات آنها عملیاتی شود.

فرضیه ای هم مطرح است که اروپایی‌ها علی رغم وعده های فراوانی که داده اند اقدام جدی در نهایت انجام خواهند نداد و این امر نیز به ارتباطات نزدیک تجاری، سیاسی و امنیتی آنها با ایالات متحده بازمی گردد. موضع گیری‌ها و سخنانی که مقامات اروپایی از زمان خروج آمریکا از برجام داشته اند بیشتر از آن که در راستای انجام اقدامات عملی و واقعی باشد بیشتر نمایشی برای تداوم پایبندی ایران به تعهداتش و اثبات استقلال هر چند ظاهری و تابع نبودن آنها از دونالد ترامپ است. شاهد این سخن نیز شرکت های فراوانی است که از ایران خارج شده اند و قراردادهای پسابرجامی که لغو یا معلق شده اند.

البته گفته می‌شود اروپا در پی ایجاد «ابزار ویژه مالی» است تا کشورهای عضو اتحادیه اروپا در قالب نهادی برای تسهیل مبادلات مشروع مالی با ایران مطابق قوانین اتحادیه فعالیت کنند. این امر موجب می شود کشورهایی که خواهان حفظ ارتباطات هستند جدا از سوئیفت با ایران مراوده داشته باشند. اما نهاد مورد اشاره تا چه اندازه کارآمد و تامین کننده منافع حتی حداقلی ایران است فعلا نمی توان اظهارنظر کرد. سوال دیگر این است روسیه و چین چگونه قرار است با ایران ارتباط داشته باشند که این مسئله نیز تاثیر مهمی در مقابله با تحریم‌ها خواهد داشت.

نکته مهم ضرورت عملیاتی شدن چنین ساز و کاری خیلی قبل تر از اعمال تحریم های موج دوم است تا در عمل کارکرد و عیار چنین ابزاری مشخص شود. در این بین انتشار برخی اخبار نیز تا حدودی می تواند ناامید کننده باشد. مثلاً اینکه برخی از همین کشورهای اروپایی مانند فرانسه در نهایت هم موضع با واشنگتن در پی مذاکره و حصول نتیجه درباره مسائل موشکی و منطقه ای می باشند. فراتر آن که گفته می شود اروپایی‌ها در پی اجبار ایران به پذیرش راه کارهای حداقلی در ازای بقای در برجام هستند.

اخیراً روزنامه نیورک تایمز عنوان کرده بود: «کشورهای اروپایی به تهران توصیه می‌کنند که آرامش خود را حفظ کرده و به این امید که ترامپ مجدداً انتخاب نشود، تا پایان این دوره ریاست‌جمهوری او صبر کنند.»

اتحادیه اروپا چندی قبل نیز بسته قوانین مسدودساز خود را برای حمایت از ایران و شرکت‌های اروپایی در قبال تحریم‌های آمریکا به روزرسانی کرد اما این اقدام هم نتوانست مانع از خروج شرکت‌های بزرگ از ایران شود. مشخص هم نیست شرکت های کوچک چگونه قرار است جای شرکت هایی را که به سرعت از ایران خارج شده اند پر کنند.

با تمام این تفاسیر، تا چند هفته دیگر باید منتظر ماند و مشاهده کرد اروپایی ها با وجود ماندن ایران در برجام و برداشتن گام های متعدد دیگر در راستای برآورده کردن نیات و خواسته های آن ها در عمل قرار است چگونه به ایران در مقابله با تحریم های آمریکا کمک نمایند.