مالیات بر دستمزد با اینکه فقط حدود چهار درصد از کل درآمدهای مالیاتی را شامل می شود اما در سال های اخیر به دلیل اثرگذاری در تحقق عدالت مالیاتی، به یکی از بندهای مهم قوانین بودجه تبدیل شده است تا کسانی که حقوق کمتری دریافت می کنند را از تور مالیاتی خارج کند.

یکی از مهمترین پایه های مالیاتی که درآمد پایداری را برای تامین هزینه های عمومی کشور ایجاد می کند، مالیات بر حقوق است.

براساس تعریف قانونگذار، درآمدی که شخص حقیقی در خدمت شخص دیگر (اعم از حقیقی یا حقوقی) در قبال تسلیم نیروی کار خود بابت اشتغال در ایران برحسب مدت یا کار انجام یافته به طور نقد یا غیرنقد تحصیل می کند، مشمول مالیات بر درآمد حقوق است.

قانونگذار البته در هنگام تدوین قوانین مربوط به مالیات بر حقوق، موضوع عدالت مالیاتی را نیز در نظر داشته و تمهیداتی اندیشیده است تا کسانی که حقوق بیشتری دریافت می کنند مالیات بیشتری بپردازند و دارندگان حقوق های کمتر نیز یا از پرداخت این نوع از مالیات معاف اند و یا مالیات حقه را با نرخ های کمتری می پردازند. به همین دلیل هر ساله در قانون بودجه سنواتی میزان معافیت مالیاتی تدوین و تصویب و مالیات بر درآمد حقوق افراد نیز در هر سال بر مبنای معافیت تصویب شده در قانون بودجه همان سال محاسبه می شود.

براساس همین روال، امسال نیز نمایندگان مجلس شورای اسلامی رقم ۲۷۶ میلیون ریال را به عنوان سقف معافیت مالیاتی حقوق سالیانه کارکنان در نظر گرفته اند یعنی حقوق ماهیانه ۲۳ میلیون ریال از مالیات معاف است.

** چشم انداز معافیت ها در سال 98

در لایحه بودجه سال آینده، سقف معافیت مالیاتی کارکنان دولتی و غیردولتی مبلغ 276 میلیون ریال در سال تعیین شده است اما کمیسیون تلفیق بودجه مجلس، این میزان معافیت را به 330 میلیون ریال افزایش داده است که سبب می شود از میزان درآمدهای پیش بینی شده دولت از این محل کاسته شود.

براساس مصوبه های این کمیسیون و در صورت تصویب نهایی مجلس، «نرخ مالیات بر کل درآمد کارکنان دولتی و غیردولتی اعم از حقوق و مزایای فوق العاده و کارانه (به استثنای تبصره های 1 و 2 و ماده 86 قانون مالیات های مستقیم و اصلاحات بعدی آن و با رعایت ماده 5 قانون اصلاح پاره ای از مقررات مربوطه به اعضای هیات علمی مصوب 16 اسفند 68 با اصلاحات و الحاقات بعدی) مازاد بر مبلغ مذکور تا 1.5 برابر آن مشمول مالیات سالانه 10 درصد و نسبت به مازاد 1.5 تا 2.5 برابر آن مشمول مالیات سالانه 15 درصد و نسبت به مازاد 2.5 و 4 برابر آن مشمول مالیات سالانه 20 درصد و نسبت به مازاد 4 برابر مشمول مالیات 25 درصد است.

اعضای این کمیسیون مقرر کردند میزان معافیت مالیاتی موضوع مواد 57 و 101 قانون مالیات های مستقیم یعنی کسانی که هیچ درآمدی ندارند و یاکسانی که در موعد مقرر اظهارنامه مالیاتی ارایه می کنند، نیز سالانه مبلغ 216 میلیون ریال تعیین شود.

مالیات بر دستمزد

** آخرین وضعیت درآمد دولت از مالیات بر دستمزدها

با این حال نگاهی به عملکرد بودجه امسال دولت گویای آن است که تا پایان آذرماه امسال دولت از محل مالیات بر حقوق کارکنان اعم از دولتی و غیردولتی در مجموع 78 هزار و 400 میلیارد ریال درآمد کسب کرده در حالی که طبق پیش بینی ها باید در این مدت 89 هزار و 600 میلیارد ریال به خزانه دولت واریز می شد و تا پایان سال این رقم به 118 هزار و 500 میلیارد تومان می رسید.

طبق آمار بانک مرکزی، از رقم محقق شده مربوط به مالیات بر حقوق کارکنان، 38 هزار و 100 میلیارد ریال به کارکنان بخش عمومی و 40 هزار و 300 میلیارد ریال به کارکنان بخش خصوصی اختصاص دارد که به ترتیب نسبت به پارسال 5.6 درصد و 17.4 درصد رشد داشته اند.

همچنین نگاهی به لایحه بودجه سال آینده نشان می دهد که پیش بینی دولت از درآمدهای مالیاتی کارکنان بخش عمومی بیش از 69 هزار و 600 میلیارد ریال و از بخش خصوصی 64 هزار و 200 میلیارد ریال است تا در مجموع 133 هزار و 800 میلیارد ریال درآمد از این محلس کسب کند.

بنابراین می توان گفت که مالیات بر دستمزد حدود 10 درصد از کل مالیات های مستقیم و حدود 4 درصد از کل درآمدهای مالیاتی دولت را به خود اختصاص می دهد.

** ابزاری برای گسترش عدالت مالیاتی

با اینکه در سال های گذشته در قوانین بودجه سقف معافیت مالیاتی دستمزدها تعیین می شد، چندسالی است که مجلسی ها قصد دارند با افزایش پلکانی ضرایب، میزان اخذ مالیات را از کسانی که دستمزدهای بالا دریافت می کنند، بیشتر کنند.

اما پاسخ اینکه چرا این ردیف درآمد مالیاتی برای دولت و مجلس اهمیت دارد، بسیار ساده است؛ دولت درآمد حاصل از مالیات بر دستمزدها را سهل الوصول می داند که به راحتی قابل احصا و دریافت است و در مقایسه با دیگر ردیف های «مالیات بر درآمد» همچون مالیات بر مشاغل، یکی از کم دردسرترین درآمدهای مالیاتی است.

با این حال مجلسی ها به این موضوع همانند ابزاری برای برقراری عدالت مالیاتی می دانند و بر این باورند که باید از کسانی که درآمدهای بیشتری دارند، مالیات بیشتری به صورت پلکانی اخذ کرد تا بار ناشی از تحقق درآمدهای مالیاتی دولت به دوش کارگران و کارمندان قرار نگیرد که در سطوح پایین دستمزدها قرار می گیرند.

همچنین به باور کارشناسان اقتصادی، در شرایط تورمی، افزایش معافیت های مالیاتی در بخش درآمدها به منزله کمک های غیرمستقیم و حتی یارانه ای دولت به اقشار متوسط است که در کوران رشد قیمت ها بتوانند سبد معیشتی خانواده خود را حفظ کنند.

** مالیات بر درآمد حقوق چگونه محاسبه می شود؟

سازمان مالیاتی به تازگی روش محاسبه مالیات بر درآمد حقوق در سال 97 را برای تنویر افکار عمومی مشخص کرده و نوشته است: در محاسبه مالیات بر درآمد حقوق، علاوه بر در نظر گرفتن میزان معافیت مشخص شده در قانون بودجه، دو هفتم حق بیمه پرداختی بیمه شدگان تامین اجتماعی نیز براساس بخشنامه سازمان امور مالیاتی کشور از مالیات بر درآمد حقوق معاف است و در هنگام محاسبه مالیات این معافیت نیز لحاظ می شود.

براساس این بخشنامه، اگر حقوق‏بگیران بیمه شده سازمان خدمات درمانی و یا سایر موسسه های بیمه گر ایرانی باشند کل سهم بیمه پرداختی آنها از مالیات بر درآمد حقوق معاف است.

براساس آنچه در بودجه ۱۳۹۷ تصویب شده، مازاد بر این مبلغ تا سه برابر آن مشمول مالیات سالانه ۱۰ درصد است. یعنی کسی که حقوق کمتر از ۹۲ میلیون ریال دریافت می کند، مشمول پرداخت مالیات بر درآمد حقوق با نرخ ۱۰ درصد می شود.

با این اوصاف کسی که ۹۲ میلیون ریال حقوق ماهیانه دریافت می کند، ۲۳ میلیون ریال از حقوق فرد یادشده از مالیات معاف خواهد بود و برای ۶۹ میلیون ریال باقیمانده باید ۶ میلیون و ۹۰۰ هزار ریال مالیات بپردازد؛ در این مثال‏ها، مالیات بر درآمد حقوق بدون در نظر گرفتن معافیت های مربوط به حق بیمه پرداختی از سوی حقوق بگیران محاسبه شده است.

در بودجه امسال، نمایندگان مجلس شورای اسلامی تصویب کردند حقوق مازاد بر سه برابر تا چهار برابر سقف تعیین شده، مشمول نرخ ۱۵ درصد خواهد بود. فرض کنید کسی ۱۱۵ میلیون ریال حقوق ماهیانه دریافت می کند؛ وی برای ۲۳ میلیون ریال از حقوق ماهیانه خود از پرداخت مالیات معاف است. مازاد بر سه برابر آن، یعنی ۶۹ میلیون ریال از حقوق وی نیز مشمول مالیات با نرخ ۱۰ درصد است و برای این بخش باید ۶ میلیون و ۹۰۰ هزار ریال مالیات بپردازد. مازاد بر چهار برابر حقوق وی، یعنی ۲۳ میلیون ریال باقیمانده نیز مشمول نرخ ۱۵ درصد خواهد شد و ۳ میلیون و ۴۵۰ هزار ریال مالیات بر این بخش تعلق می گیرد.

این بدان معناست که کسی که ۱۱۵ میلیون ریال حقوق دریافت می کند در مجموع باید ۱۰ میلیون و ۳۵۰ هزار ریال به عنوان مالیات بر درآمد حقوق بپردازد.

نرخ مالیات برای حقوق مازاد بر 4 تا 6 برابر سقف تصویب شده ۲۵ درصد تعیین شده است. یعنی اگر کسی ۱۶۱ میلیون ریال حقوق ماهیانه دریافت می کند، مالیاتی که باید برای ۱۱۵ میلیون ریال آن پرداخت می کند همان ۱۰ میلیون و ۳۵۰ هزار ریالی است که در بند قبلی محاسبه شد.

وی مازاد برآن، برای ۴۶ میلیون ریال باقیمانده نیز باید مالیاتی با نرخ ۲۵ درصد، یعنی ۱۱ میلیون و ۵۰۰ هزار ریال بپردازد. چنین فردی در مجموع ۲۱ میلیون و ۸۵۰ هزار ریال مالیات می پردازد.

** شیوه پلکانی مالیات ستانی در سال 98 به چه معناست؟

شیوه پلکانی مالیات ستانی از صاحبان درآمد حقوق نیز در سال آینده به این گونه است، کسانی که درآمد آنها مازاد بر ۶ برابر سقف معافیت مالیاتی تعیین شده باشد باید برای مازاد آن مالیات را با نرخ ۳۵ درصد پرداخت کنند. یعنی کسی که حقوق ماهیانه وی بیشتر از ۱۶۱ میلیون ریال است به ازای هر مبلغی که بالاتر از این رقم برود، باید ۳۵ درصد مالیات پرداخت کند.

بنابراین اگر کسی حقوق ماهیانه اش ۲۰۰ میلیون ریال باشد، وی برای ۱۶۱ میلیون ریال از حقوق خود، ۲۱ میلیون و ۸۵۰ هزار ریال مالیات پرداخت خواهد کرد؛ برای ۳۹ میلیون ریال باقیمانده نیز باید ۱۳ میلیون و ۶۵۰ هزار ریال مالیات اضافی بپردازد. یعنی کسی که ۲۰۰ میلیون ریال حقوق دریافت می کند ماهیانه در مجموع ۳۵ میلیون و ۵۰۰ هزار ریال مالیات پرداخت خواهد کرد.

شیوه محاسبه پلکانی برای مالیات بر درآمد حقوق علاوه بر آنکه به دولت در تامین هزینه و مخارج عمومی کمک می کند به عدالت نزدیک تر است و به با سازوکاری هوشمندانه کسانی را که حقوق کمتری دریافت می کنند از تور مالیاتی خارج می کند و از کسانی که حقوق های بالاتر دریافت می کنند مالیات را با نرخ های بالاتری دریافت می کند.