ایرج ناظمی: این یادداشت را بخاطر داشته باشید. حداقل تا آن زمان که یک شهردار یا مسئول دلسوز و اندیشمند دیگر، پا در میدان گذاشته و سفره خطوط «بی آر تی»، ایستگاه ها و دیواره های آهنین آن را از خیابان های اصفهان جمع کند. در آن زمان است که بسیاری از خود می پرسند: «بی آر تی» چه بود و با اصفهان چه کرد؟

فلسفه وجود خطوط حمل و نقل شهری از نوع «بی آر تی» بسیار پیچیده است. اینکه نخستین بار به چه علت و در چه شرایطی این خطوط در پهنه خیابان های شهرها خود نمایی کردند، چندان مشخص نیست. مدافعان این سیستم حمل و نقل درون شهری معتقدند که با ایجاد این نوع از ترابری، سرعت جابه جایی بیشتر شده و می توان از طریق آن، کیفیت بیشتری را نیز به شهروندان ارائه نمود.

با این اوصاف نمی توان حمل و نقل مسافر از نوع «بی آر تی» را رد کرد و آن را در رفع نیازهای حوزه خدماتی یک شهر، مثمر ثمر ندانست. ولی نکته در اینجاست که آیا می توان در هر شهر و در هر خیابانی از این سیستم استفاده نمود؟

اين ايده نيز در نوع خود جاي تعمق دارد. ولي موضوع اين است که شهري همچون اصفهان، به لحاظ ساختاري و مردمي و امروز و ديروز آن، تا چه اندازه مهياي بهره مندي از سيستم اتوبوس هاي تندرو به شکل فعلي است؟

خيابان هاي تنگ و باريک اصفهان که اغلب به دو يا سه خط عبور و مرور خودرو خلاصه مي شوند، با حجم خودروهاي موجود و در حال افزايش، مطلقاً ديگر جاي نفس کشيدني ندارند که بخشي از آن نيز براي مسير اتوبوس هاي مثلاً تندرو مصادره شوند.

براي توسعه «بي آر تي» به يک نمونه سازي براي ايجاد فرهنگ استفاده از سيستم حمل و نقل عمومي نياز بود که در دوره شهردار قبلي ايجاد شد. قاعده بر اين بود که با طرح مزاياي آن و همچنين ايجاد فرهنگ استفاده از سرويس هاي همگاني، به تغيير ذائقه عمومي پرداخته و ذوق استفاده از اين پديده در باور مردم تزريق شود. ولي متأسفانه در حال حاضر بدون توجه به اينکه تغيير ذائقه مردم نيازمند تبليغ و فرهنگسازي بسيار است، اين خطوط با رشد و نمو زيادي همراه شده که گويي در حال خوردن اصفهان و خيابان هاي آن است.

اگر شهرداري اصفهان بر اين باور است که سيستم استفاده از اتوبوس هاي تندرو مي تواند در حل معضل ترافيک اصفهان نافع باشد، جا داشت همپاي توسعه آن، به تبليغ در اين زمينه و فرهنگ سازي در استفاده از آن نيز مبادرت مي ورزيد. موضوعي که در حال حاضر ضعف آن به خوبي مشهود است. به وضوح شاهد آن هستيم که همپاي توسعه «بي آر تي» در اصفهان، ميزان استفاده از وسايل نقليه شخصي نيز در حال گسترش است. چرا که متأسفانه اقدامات مديران شهري اصفهان نتوانسته است همپاي تبليغات گسترده خودروسازان رشد نموده و از مدت ها پيش قافيه را به آنان باخته اند.

از سوي ديگر خطوط اتوبوس هاي تندرو، اغلب خيابان هاي اصلي شهر را احاطه کرده اند. حال آنکه شهروندان حتي در صورت تمايل به استفاده از سيستم حمل و نقل عمومي، مجبورند مسافتي را طي نموده و خود را به ايستگاه هاي آن برسانند. اگر شهرداري اصفهان تمايل دارد که فرهنگ عبور و مرور شهري را به سمت «بي آر تي» تغيير دهد، بايد در ابتدا براي خطوط فرعي نيز، به تقويت ناوگان حمل و نقل عمومي مي پرداخت. حال آنکه رسيدن به ايستگاه هاي «بي آر تي» معضلي است که حتي در پيش پاي موافقان استفاده از اين سيستم نيز وجود دارد. در چنين شرايطي است که شهروندان ترجيح مي دهند به جاي معطلي و سرگرداني در خيابان هاي فرعي شهر که اغلب فاقد سرويس هاي حمل و نقل عمومي نظير خطوط ويژه تاکسي و اتوبوس است، از وسايل نقليه شخصي خود استفاده نموده و به تردد بپردازند.

از سوي ديگر شهرداري اصفهان اگر مي خواست که مردم اين شهر به سمت استفاده از حمل و نقل عمومي گرایش پیدا کنند، ابتدا بايد در خيابان هاي مختلف شهر و بخصوص در نقاط نزديک به ايستگاه هاي «بي آر تي»، نسبت به ساخت پارکينگ اقدام مي کرد تا افرادي که با وسيله شخصي از معابر فرعي به خيابان هاي اصلي رسيده اند، خودرو خود را در نقطه اي امن و مطمئن جا داده و ادامه مسير را با اتوبوس طي کنند. ولي آيا چنين کرده است؟

حال اين عابران به محض ورود به حلقه مرکزي شهر با معضلي به نام ترافيک مواجه مي شوند که ناشي از تخصيص بخشي از خيابان ها براي تردد اتوبوس هاي «بي آر تي» است. وجود ترافيک در شهر نيز برابر با آلودگي هواست. موضوعي که به طور پنهان و از درون، اين شهر را مي خورد و جلو مي رود. ولي آيا در برابر اين موضوع چاره اي در ذهن و فکر مديران شهري وجود دارد؟

رهاورد «بي آر تي» براي اصفهان، تاکنون چيزي به جز ترافيک نبوده است و ترافيک يعني افزايش هزينه مالي و زماني تردد براي شهروندان. ترافيک مساوي با افزايش آلودگي هواست و آلودگي هوا نيز يعني «سرطان»! عبارتي که اگر معنا و مفهوم آن در ذهن و انديشه مديران شهري جا مي گرفت، مطلقاً به توسعه بدون زيرساخت «بي آر تي» روي نمي آوردند.

با اين تعبير، اگر واقعگرايانه با موضوع برخورد کنيم، به وضوح متوجه خواهيم شد که ارزش افزوده ايجاد خطوط «بي آر تي» بسيار نازل تر از حد تصور است. بسيار کمتر از آنکه تمرکز بر توسعه آن را جبران نموده و يا اعتبارات ايجاد و ترميم مسيرها را تأمين نمايد.

معمولاً در شهرهاي بزرگي همچون تهران، مشهد و تبريز، خطوط ويژه اتوبوس هاي تندرو در مسيرهاي اصلي و پر تردد شهروندي و خيابان هاي عريض ايجاد شده است. ولي متأسفانه در اصفهان هر چه جلوتر مي رويم، اين خطوط، شهر را مانند يک کلاف به هم پيچيده در بر گرفته و پنهان مي کنند.

وقتي در اصفهان زيرگذرها و تقاطع هاي غير همسطح ايجاد مي شد، دليل مديران وقت شهرداري براي اين اقدام يک موضوع مهم بود: تسريع در عبور و مرور درون شهري. چرا که با ايجاد سرعت در شهري که پر از خودروهاي شخصي است، نه تنها از نظر اقتصادي و هزينه اي که بايد براي مصرف بنزين پرداخت شود، صرفه جويي مالي صورت مي گيرد، بلکه از نظر تجميع خودرو در گلوگاه هاي شهري نيز جلوگيري شده و آلودگي هوا به حد چشمگيري کاهش مي يابد. ولي هم اکنون و با وجود «بي آر تي» در شرايط فعلي چطور؟ آيا هزينه شخصي شهروندان کاهش مي يابد و آيا ترافيک ايجاد شده که حاصل باريک نمودن مسير خودروهاي شخصي است، آلودگي هوا رفع مي شود؟

متأسفانه در نقاط شروع و پايان خطوط سرويس هاي «بي آر تي» و در چهارراه هاي اصلي، اتوبوس هاي طويل قامت موجود، در تردد و دور زدن خودروها، ايجاد اختلال و ترافيک مي کنند. از سوي ديگر اختصاص بخش انتهايي برخي خيابان ها براي ايجاد پارکينگ «بي آر تي»، محدود سازي تردد خودرو هاي شخصي را به همراه آورده است. علاوه بر اين عدم رفع مشکلات گلوگاه هاي ترافيکي و ايجاد ترافيک مازاد در اين نقاط، نارضايتي عمومي از وضعيت تردد در شهر را دوچندان نموده است.

گذشته از اين اوصاف، مگر ميزان تردد اتوبوس هاي تندرو و حجم جابه جايي مسافر توسط آنها چقدر است و آيا تخصيص حجم عمده اي از خيابان به اين ميزان تردد و جابه جايي منطقي است؟ شايد شهرداري اصفهان به ميزان رضايتمندي شهروندان استفاده کننده از اين خطوط استناد کند. ولي موضوع اين است که در آمارگيري آنان، افرادي که به هر دليل، تمايلي به جابه جايي با اتوبوس هاي مذکور ندارند نيز گنجانده شده است؟

آيا شهردار اصفهان غافل است از اينکه در ساعات پاياني شب و زماني که ديگر هيچ اتوبوسي در خطوط «بي آر تي» تردد ندارد، عابران شهر همچنان با معضل ترافيک مصنوعي تحميل شده به خيابان ها مواجه اند؟

در کنار تمام معضلات موجود، متأسفانه حجم آلودگي ايجاد شده از اين ترافيک نابهنجار، باعث از بين رفتن درختان مي شود. و ريه هاي تنفسي شهر را در دراز مدت از بين مي برد. با اين وصف متوليان شهري چه چيزي را قرار است تحت عنوان يک شهر به آيندگان تحويل دهند؟

لزوم وجود تمام زير ساخت هاي علمي و فني ايجاد و توسعه خطوط «بي آر تي» به کنار، وقتي شهر ما با فقر فرهنگي فزاينده اي در استفاده از خودروهاي عمومي مواجه است و فرهنگسازي آن صورت نگرفته، واقعاً چرا بايد شهرداري اصفهان به قلع و قمع همين خيابان هاي باريک و پر تردد بپردازد؟ آيا اين موضوع سوغات دانش محوري شهردار اصفهان است يا نمودي از بروز خلاقيت در اين شهر قلمداد مي شود؟

معمولاً هر پروژه شهري نياز به ضميمه و پيوست فرهنگي و اجتماعي دارد تا طي آن، ابعاد مختلف يک موضوع بررسي شود. آيا شهرداري اصفهان معضلات ترافيکي ايجاد شده را در پيوست خود بررسي و توجيه نموده است؟

در اصفهان نمي توان با شعار، به دانش محوري مورد نظر شهردار رسيد. اگر قرار است اين شهر دانش محور باشد، جا دارد اين موضوع را از همين پروژه هاي شهري آغاز کنند. حال آنکه در توسعه خطوط مخصوص اتوبوس هاي تندرو، هيچگونه دانش و زيرساخت علمي مشاهده نمي شود.

اگر شهردار اصفهان فردي تئوريک است، اين دليل نمي شود که شهر هم تئوري باشد. اصفهان وجود دارد و يک واقعيت قابل لمس است و مشکلات آن با نظريه ها و معادلاتي که صرفاً روي کاغذ جواب مي دهند، قابل اداره نيست. موضوعي که توسعه خطوط «بي آر تي» نمود عيني آن است.