در قبال وظايف مصرح در قانون براي مسئولين کشوري و شهري که در برگيرنده حقوق شهروندي نيزاست، متقابلاً شهروندان نيز در ارتباط با شهر و مديريت شهري داراي وظايف و تکاليفي هستند که عمل به اين وظايف و تکاليف در ارتباط دو سويه با حقوق آنها در مديريت شهري باعث ارتقاي فضيلت جامعه شهري و تامين سعادت و ايمني اجتماعي شهري مي شود. به طور کلي وظايف شهروندان را مي توان در چند مورد خلاصه کرد: آشنايي با حق و حقوق خويش در جامعه شهري؛ آشنايي با وظايف و تکاليف مديريت شهري و توانايي ها و محدوديت هاي مديريت شهري در اداره شهر و هماهنگ ساختن سطح توقعات خويش با اين وظايف و امکانات پس از آشنايي با دو مقوله فوق، هر شهروند بايد براي احقاق حق خويش و بهبود وضعيت جامعه شهري خود اقدام کرده و مديريت شهري را وادار به انجام وظيفه و اعاده حق شهروندي خويش کند.

سعي و تلاش براي مشارکت در اداره شهر؛ افزايش حس تعلق خاطر خود به محله و شهر محل سکونت خويش، تشويق و ترغيب همشهريان و ترغيب همشهريان خود به مشارکت در اداره امور شهر ازآن جمله هستند.

در قبال وظايف بيان شده در قانون براي مسئولين کشوري و شهري که در برگيرنده حقوق شهروندي نيز مي باشد ، متقابلاً شهروندان نيز در ارتباط با شهر و مديريت شهري داراي وظايف و تکاليفي هستند که عمل به اين وظايف و تکاليف در ارتباط دو سويه با حقوق آنها در مديريت شهري باعث ارتقاي فضيلت جامعه شهري و تامين سعادت و ايمني اجتماعي شهري مي شود. به طور کلي وظايف شهروندان را مي توان در چند مورد خلاصه کرد: آشنايي با حق و حقوق خويش در جامعه شهري، آشنايي با وظايف و تکاليف مديريت شهري و توانايي ها و محدوديت هاي مديريت شهري در اداره شهر و هماهنگ ساختن سطح توقعات خويش با اين وظايف و امکانات پس از آشنايي با دو مقوله فوق هر شهروند بايد براي احقاق حق خويش و بهبود وضعيت جامعه شهري خود اقدام کرده و مديريت شهري را وادار به انجام وظيفه و اعاده حق شهروندي خويش کند.

سعي و تلاش براي مشارکت در اداره شهر، افزايش حس تعلق خاطر خود به محله و شهر محل سکونت خويش، تشويق و ترغيب همشهريان و ترغيب همشهريان خود به مشارکت در اداره امور شهر از ديگر موارد است.

ميزان مشارکت شهروندان در امور شهر

استفاده از مشارکت شهروندي باعث صرف انرژي، زمان هزينه و امکانات کمتر و انجام کارهاي بيشتر در شهر مي شود. مداخله شهروندان در اداره امور باعث آشنايي مستقيم آنها با مسايل شهر شده و اين خود منجر به تصحيح نظر و تصور مردم از مديريت شهري مي شود. مشارکت شهروندي باعث ايجاد حس اعتماد شهروندان نسبت به مديران مي شود و متقابلاً مديران شهري نيز بايد با ايجاد رابطه مستقيم با مردم اين حس را تقويت کنند.

نتايج مثبت مشارکت مردمي

اصولاً مشارکت شهروندان در اداره امور شهر نتايج مثبتي را به دنبال دارد که از آن جمله مي توان به موارد ذيل اشاره کرد: کاهش محدوديت ها و مشکلات مديريت شهري به خصوص شهرداري هايي که با کمبود يا فقدان نيروي متخصص و منابع مالي مواجه مي باشند؛ چرا که جلب مشارکت مردم باعث رفع بخشي از نياز مديريت شهري به منابع انساني و مالي مي شود.

صرفه جويي در هزينه ها و کاهش صرف انرژي؛ بدين معني که با استفاده از مشارکت شهروندان اين امکان فراهم شود که با صرف انرژي، هزينه و امکانات کمتر اقدامات بسياري را در شهر انجام داد. مشارکت شهروندان در اداره شهر باعث افزايش همکاري هاي اجتماعي و نيز افزايش حس تعلق آنان به شهر مي شود.

در طرح هاي مدنظر براي شهر بايد ضمن لحاظ نظرات شوراي شهر، بين نيازهاي گوناگون و بعضاً متناقض جامعه هماهنگي ايجاد شود. بر اساس چنين رويکردي براي تعريف ميزان و چگونگي مشارکت شهروندان در اداره امور شهر بايد به نقش و جايگاه شوراها به عنوان نماد اصلي مشارکت پذيري مردم توجه کرد و همچنين بين عملکردهاي شهر از نظر نيازها و اولويت هاي آن رابطه و نيز هماهنگي خاص ايجاد کرد. بر اين اساس بايد به نوعي اصل کثرت در وحدت و وحدت در کثرت را در نظر گرفت. يعني بايد براي ايجاد تعادل در مشارکت شهروندان بين نيازهاي متکثر مردم وحدت ايجاد کرده و همچنين بر اساس اولويت ها به همه نيازهاي آنان پاسخ داد.

نيازهاي جديد وظايف جديد

براي مديريت شهري نيازهاي جديد که در حقيقت وظايف جديد مديران است به شرح زير مي باشد:

« توسعه پايدار»: بر اين اساس بايد نگرش درون سازماني مديريت شهري به سازمان هاي جانبي و فعاليت هاي آنها تعميم داده شود و شهرداريها نهادي مستقل و جدا از ديگر سازمان ها که بعضاً براي حفظ منافع درون سازماني به تقابل با آنها بر مي خيزد و بدين لحاظ بايد با مفاهيم کلي و فني و جاري تمامي دستگاه هاي خدماتي که به شهروندان سرويس مي دهند آشنايي حاصل کند. چنين دستگاه هايي نظير آب و فاضلاب، برق، مخابرات و گاز تماس متقابل کمتري با يکديگر دارند و مديريت شهري مي تواند هماهنگ کننده و جهت دهنده مناسبي براي اين سازمان ها باشد.

« بهره وري»: بر خلاف آنچه تصور مي شود در اجراي يک طرح لوله گذاري در خيابانهاي اصلي شهر هزينه هاي واقعي فراتر از قيمت کالا و دستمزد پرداخت شده است.. از ديدگاه بهره وري آثار تبعي مدت زمان مسدود بودن يک خيابان، شامل اختلال در زندگي، برهم زدن آسايش و تاثير منفي در تردد و ترافيک است. آسيب هاي وارد آمده بر تاسيسات سازمان هاي ديگر نظير آسفالت، برق، مخابرات و اختلالات ناشي از آن و نيز عدم استفاده براي فعاليت همزمان واحدهاي خدماتي ديگر از فرصت به وجود آمده براي اجرا و يا تعمير و رفع معايب در محدوده خيابان مورد نظر در زمره هزينه هاي پوشيده و ناديده قرار مي گيرد.

ارتقاء شهرنشيني: افزايش و ارتقاي بالفعل فرهنگي و اجتماعي شهر بر اساس زندگي فعال و پرثمر در شهرها علاوه بر اينکه موجب بالا رفتن توان اقتصادي آن خواهد شد مي تواند باعث حفظ و نگهداري سرمايه هاي مردمي و بومي هر شهر و جلوگيري از سرازير شدن آنها به شهرهاي بزرگتر شود. چنين عملي هم در گسترش شهرهاي کوچکتر تاثير مثبت مي گذارد و هم از اختلال در نظم شهرهاي بزرگ جلوگيري مي کند. ايجاد و فعال کردن فرهنگسراها و کانون هاي فرهنگي به منظور تبادل انديشه ها در زمره چنين اقداماتي مي باشد. اين امر بايد مورد توجه شهرهاي متوسط و کوچک نيز قرار گيرد. چنين مراکزي الزاماً نبايد پر خرج و تقليدي باشد، بلکه جلوه ها و ويژگي هاي اجتماعي و فرهنگي خاص هر شهري مي تواند زمينه هاي مساعد و مناسبي براي برنامه ريزي ها و ايجاد تحرک در بخش هاي مختلف اين کانون ها و در نتيجه جذب قشرهاي مردمي باشد. چنين مکانهايي به خصوص در جهت فراهم کردن امکان تخليه رواني شهرونداني که در مناطق پرتراکم و محله هاي پر چمعيت سکونت دارند مهم است.

ديدگاه هاي نو

رشد سريع شهرها و تمرکز جمعيت کشورها در آنها ديدگاه هايي نو و در عين حال غير متداول را براي حل مشکلات و پاسخگويي به نيازهاي جديد شهروندان مي طلبد. چگونگي برخورد متقابل مردم و سازمان هاي ديگر هر چند ظاهراً هيچ ارتباطي به حوزه خدمات شهري ندارد و يا ارتباط کمي دارد ولي اصلاح چنين برخوردها و شيوه هاي پاسخگويي به نيازهاي اداري ارباب رجوع تاثير به سزايي در کاهش هزينه هاي شهري دارد. برپايي مراکز خدمات دولتي در شهرها مي تواند بسياري از رفت و آمدهاي درون شهري را حذف کند. کاهش تردد نه تنها باعث تقليل هزينه خدمات شهري و کاهش استهلاک سرمايه ها مي شود بلکه برخوردهاي غير فيزيکي و رواني مردم و اصطکاک ميان آنها را نيز تقليل مي دهد.

مشارکت هاي مردمي، راه حل نهايي براي حل مشکلات فعلي و آينده شهرها است که متاسفانه اين نيرو دست نخورده و اين گونه مشارکت ها غير فعال باقي مانده اند. تجربه نشان داده که به کارگيري استعدادهاي مردمي موجب بروز ابتکارها و خلاقيت ها مي شوند که در شرايط عادي تصور نمي شود. براي استفاده از اين امکانات بالقوه- استعدادهاي مردمي- سپردن کارهاي اجرايي و عملي به شهروندان ضرورت دارد در همين راستا، تغيير نگرش و حرکت به سمت زدودن تصميم گيري هاي متمرکز به هيچ عنوان نشان دهنده کاهش اعمال قدرت حکومت نمي باشد بلکه در اين حالت فعال تر و پوياتر در نظر گرفته مي شود. در حقيقت با ارجاع مشکلات شهرها به شهروندان و کمک گيري از آنها براي حل مشکلات، دولت با حفظ حاکميت، اعمال تصدي را به مردم واگذار مي کند و خود از مقابل مردم به کنار آنها منتقل مي شود. در چنين حالتي دولت به جاي اينکه مورد بازخواست قرار گيرد و پاسخگو باشد،خود بخش هاي مختلف را مورد بازخواست قرار مي دهد و پاسخ مي طلبد.

در پايان شايان ذکر است يکي از مشخصه هاي ويژه مقطع کنوني کشور ما عدم رضايت هر دو طرف سيستم هاي خدماتي يعني دستگاه هاي دولتي(شهرداري ها) و مردم است که اولي از امکانات و فقدان بودجه کافي براي ارائه خدمات ناخرسند است و دومي از گران بودن خدمات و کيفيت پايين آن ناراضي هستند. بي شک استفاده از نيروي مردمي باعث ايجاد حس اطمينان و اعتماد متقابل مي شود که از ثمرات آن هر دو طرف برخوردار خواهند شد.