کوه دماوند با 5 هزار و 610 متر ارتفاع، بلندترین کوه ایران و منطقه خاورمیانه و یک کوه آتشفشانی است. پایگاه خبری عصر ایران درباره فعالیت احتمالی آتشفشانی دماوند با «جلیل قلمقاش» آتشفشان شناس و دکترای زمین شناسی و در حوزه سنگ های آذرین و آتشفشانی به صورت مشترک از دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه پُل سابتیه فرانسه دارد و معاون سازمان زمین شناسی کشور گفتگو کرده که بخش هایی از آن را در ادامه می خوانید:

چرا در مورد آتشفشان دماوند و فعالیت احتمالی آتشفشانی آن اختلاف نظر زیادی بین کسانی که زمین شناس هستند یا زلزله شناس هستند وجود دارد که کاملاً متفاوت است؟

بعضی از همکاران ما که تخصصشان، آتشفشان نیست در مورد آتشفشان دماوند اظهار نظر می کنند. این نوع اظهار نظر کردن، درست نیست. آتشفشان دماوند، آتشفشانی است که خفته است. یعنی غیر فعال و خاموش نیست. خفته یعنی اینکه خواب است و ممکن است بیدار شود. ممکن است دوباره فعال شود. تمام رفتارهای این آتشفشان را باید زیر نظر داشته باشیم و رفتار آینده آن را پیش بینی کنیم.

اینکه در سال های اخیر و چند هزار سال اخیر، مواد مذاب و گدازه های آتشفشانی از دماوند پرتاب و خارج نشده است، این عدم خروج مواد مذاب باعث می شود که آن را نیمه خفته به حساب بیاوریم یا تعبیر دیگری از آن می توان داشت؟

آخرین فعالیت آتشفشان دماوند به یک روایت هفت هزار سال پیش است و به یک روایت چهار هزار سال پیش. فردوسی در «شاهنامه» اشاراتی به دیو آتشفشان دماوند داشته است. طبق اطلاعاتی که داریم آخرین فعالیت آتشفشان دماوند مربوط به چهار هزار سال قبل است. یعنی طی چهار هزار سال گذشته، فعالیت خروج گدازه نداشته است. به این دلیل می گویند آتشفشان، خفته است.

آتشفشانی در شیلی وجود دارد و بعد از ده هزار سال دوباره فعال شده است. آیا اطلاعات خاصی دارید که چطور بعد از این همه سال دوباره فعالیت آتشفشانی داشته است؟

در مورد آن آتشفشان خاص الان اطلاعات خاصی ندارم. در کل اگر از نظر زمین شناسی ساختمانی، زمین به عنوان عامل ایجاد آتشفشان هنوز فعال باشد، ممکن است آتشفشان دوباره فعالیت کند. برای مثال در جنوب ایران، دو آتشفشان به نام «بزمان» و «تفتان» داریم. عامل ایجاد این آتشفشان ها، فرو رانش(لغزیدن) پوسته اقیانوسی دریای عمان به زیر ایران است. همین الان این اتفاق در آنجا دارد می افتد. در نتیجه آن دو آتشفشان، ممکن است در آینده دوباره فعالیت کنند.

در مورد دماوند چطور؟

در مورد دماوند، اعتقاد بر این است که یک نقطه داغ زیر آتشفشان دماوند وجود دارد که همچنان داغ است. این نقطه داغ باعث می شود مواد مذاب تولید شود و باعث فعالیت آتشفشان می شود.

طی چهار هزار سال یا هفت هزار سالی که از آخرین فعالیت آتشفشانی دماوند گذشته است خاک و بخش های بالاتر از گدازه ها و مخزن گدازه، سرد نشده است؟

تا وقتی عامل ایجاد مواد مذاب از بین نرود، همچنان می تواند مواد مذاب تولید شود و بیاید در مخزن ذخیره شود. وقتی فشار مخزن بالا برود ممکن است باعث انفجار آتشفشانی شود.

آن عامل ایجاد کننده، همان فعل و انفعالات زمین است؟

نقاط داغ است. یکی از دلایلی که فکر می کنند آتشفشان دماوند اصلاً ایجاد شده این است که زیر آن یک نقطه داغ وجود دارد. این نقطه داغ باعث گرم شدن گوشته زمین و ذوب مواد گوشته می شود و این مواد مذاب بالا می آیند و آتشفشان را تشکیل می دهند. الان یک قسمت هایی از زمین هست که خیلی فعال هستند و از جمله کشور ما نیز روی قسمت های فعال زمین قرار گرفته است. ما از نظر زلزله، تقریباً هر روز زلزله بالای 4 درجه ریشتر داریم.

به طور دقیق مشخص نکردید عامل اینکه دماوند فعالیت احتمالی آتشفشانی داشته باشد چه هست یعنی دقیقاً چه عاملی باعث می شود گدازه به وجود بیاید؟

در واقع عامل ایجاد آتشفشان دماوند، یک نقطه داغ زیر زمین است. این نقطه داغ در طول سال های گذشته، فعال بوده است و مواد مذاب تولید می شود و این آتشفشان ایجاد شده. وجود چشمه های آب گرم و گاز فشانی که در بالای آتشفشان دماوند وجود دارد، می گوید هنوز یک مخزن ماگمایی(مواد مذاب) داغ زیر زمین وجود دارد. تا وقتی این چشمه های آب گرم وجود دارند آتشفشان دماوند، خاموش نشده است و ما نباید آن را خاموش بدانیم. مثل همان آتشفشان شیلی که پس از ده هزار سال فعالیت کرده، ممکن است آتشفشان دماوند هم بعد از چند هزار سال که غیر فعال بوده است دوباره فعالیت کند.

شما احتمال فعالیت آتشفشانی دماوند را نفی نمی کنید؟ اگر احتمالاً فعال شود و شروع به پرتاب گدازه کند این گدازه ها تا کجا و چه شعاعی می تواند پرتاب شود؟

احتمال فعالیت آن وجود دارد.آتشفشان در 26 کیلومتری شهر دماوند و شهرهای آمل و تهران در فاصله های دورتر از آتشفشان دماوند هستند. پرتاب گدازه، چیز خطرناکی نخواهد بود. خروج خاکستر خیلی خطرناک خواهد بود. یعنی فعالیت انفجاری آن خیلی خطرناک است. آن نوع فعالیت که فقط گدازه خارج شود، خیلی خطرناک نیست.

انفجاری یعنی اینکه مواد مذاب و گدازه ها مخروط قله آتشفشان را متلاشی کنند؟

بله. ممکن است مخروط آتشفشان کَنده شود. آتشفشان «سنت هلن» که در ایالت واشنگتن آمریکا قرار دارد در سال 1980 فعالیت آتشفشانی داشت و 100 متر بالای آتشفشان کنده شد و پرتاب شد. یک اتفاق دیگر این است که اگر بخواهد فعالیت آتشفشانی اتفاق بیافتد آب شدن یخچال ها رخ می دهد و سیلاب هایی به راه می افتد. این یک خطر بالقوه دیگر است.