هفته جاری فراخوان سی‌وششمین دوره جشنواره فیلم فجر منتشر شد. جشنواره‌ای که سال گذشته و در زمان مدیریت حجت‌الله ایوبی دوران تلخی را گذراند و نارضایتی اهالی فرهنگ و هنر آنچنان فراگیر شد که رئیس سازمان سینمایی و دبیر جشنواره به طور محترمانه‌ای برکنار شدند تا این دوره از جشنواره به دبیری ابراهیم داروغه‌زاده و با ریاست محمدمهدی حیدریان بر سازمان سینمایی برگزار شود.

بخش زیادی از کارگردان‌های برجسته سینمای ایران سال 96 را با دست پر آغاز کرده‌اند و این روزها یا مشغول تولید آثارشان هستند یا در حال فراهم کردن مقدمات تولید اثر جدید خود و به احتمال فراوان فجر 36 با تغییرات متعددی که در آن صورت گرفته، قرار است شاهد حضور پرتعداد آثار این چهره‌ها باشد. به همین بهانه نگاهی خواهیم داشت به مهم‌ترین اتفاقات و تغییراتی که تا امروز در مسیر برگزاری جشنواره سی‌وششم فیلم فجر به وقوع پیوسته است.

انتخاب دبیر خوشنام و کم‌حاشیه

جشنواره فجر در طول 35 دوره برگزاری خود 11 دبیر داشته که حسین وخشوری، سیدمحمد بهشتی، عزت‌الله ضرغامی، سیف‌الله داد، محمدمهدی عسگرپور، علیرضا رضاداد، مجید شاه‌حسینی، مسعود شاهی، محمد خزاعی، محمدرضا عباسیان و محمد حیدری هرکدام در برهه‌ای موجب ایجاد تحولاتی در این 35 دوره جشنواره فجر شدند اما در هیچ دوره‌ای ضعف فنی، داوری و حواشی ایجاد شده برای جشنواره به اندازه آخرین دوره این رویداد نشده بود. دوره‌ای که در آن برای نخستین‌بار طیف‌های مختلف فرهنگی- هنری در اعتراض به داوران همصدا شده و اختتامیه را به مجلسی جنجالی بدل کردند تا جایی که هیات داوران در آخرین لحظه‌های جشنواره هم از کنایه‌های برگزیدگان در امان نماندند و در ادامه نیز کار به جایی رسید که نه‌تنها محمد حیدری بلکه رئیس سازمان سینمایی نیز به صورت محترمانه عزل شدند. پس از روی کار آمد محمد حیدریان به جای ایوبی، ابراهیم داروغه‌زاده به عنوان دبیر جشنواره فیلم فجر معرفی شد. چهره‌ای که مورد حمایت بسیاری از اهالی سینماست و تجربه‌های نسبتا موفق او در برگزاری رویدادهای فرهنگی همچون جشنواره فیلم سلامت و البته حضور او در رأس معاونت نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی دلایل خوبی بود تا محمدمهدی حیدریان، رئیس سازمان سینمایی فرصت اداره جشنواره فجر را به داروغه‌زاده جوان و خوشنام بسپارد؛ شاید که حداقل این‌بار جشنواره فجر با حاشیه‌های کمتری برگزار شود. البته داروغه‌زاده در این مدت به‌واسطه مسائلی همچون تعیین سرنوشت فیلم‌های توقیفی چند باری مورد توجه ویژه رسانه‌ها قرار گرفت ولی با توجه به اینکه خروجی این اتفاقات رفع توقیف چند اثر سینمایی بود، در نهایت باز هم داروغه‌زاده توانست اعتماد اهالی سینما را بیش از پیش به خود جلب کند.

شفافیت، گم‌شده سینمای ایران

حواشی سی‌وپنجمین دوره جشنواره فیلم فجر از پیش از جشنواره یعنی دوره انتخاب آثار تاکنون ادامه دارد. نزدیکی فجر 35 به انتخابات باعث شد حوادث روی داده در جشنواره شائبه انتخاباتی داشته باشد و بسیاری این جشنواره را میدان تسویه حساب سیاسی و یارگیری انتخاباتی نامیدند. علاوه بر مشکلات مربوط به داوری و کیفیت برگزاری جشنواره که تا روز آخر جشنواره نیز ادامه داشت و اعتراضات به صحنه اختتامیه نیز کشیده شد، هزینه‌های مربوط به جشنواره از جمله مسائلی بود که بعد از برگزاری جشنواره زمینه‌ساز ایجاد حواشی جدیدی برای این رویداد شد. هر بار رسانه‌ها از بودجه و هزینه‌کردهای جشنواره سوال می‌پرسیدند دبیران جشنواره ملی و جهانی فیلم فجر با پاسخ‌هایی مشابه از بیان آن طفره می‌رفتند و آن را به مسؤولان بالادستی واگذار می‌کردند. رضا میرکریمی، دبیر جشنواره جهانی فیلم فجر سال گذشته در این‌باره اظهار داشت: «من مجاز نیستم این بودجه را اعلام کنم، چون با وزارت ارشاد قرارداد بستم و آنها وظیفه دارند اگر خواستند بر اساس سیاست‌های‌شان این بودجه را اعلام کنند». محمد حیدری نیز در پاسخ به سوال مشابهی گفته بود: «هزینه‌های جشنواره طبق دستور وزیر ارشاد و معاونت سینمایی وزارت ارشاد مشخص است». بدین ترتیب هر یک از دبیران جشنواره جهانی و ملی فجر اعلام بودجه و هزینه جشنواره را به وزیر فرهنگ و ارشاد واگذار کرده بودند که رضا صالحی‌امیری، وزیر وقت ارشاد دولت یازدهم نیز پس از ارجاع دبیران برای اعلام بودجه و هزینه جشنواره به او، صرفا درباره جشنواره جهانی فجر به بیان عبارت کلی «هزینه‌های برگزاری این رویداد فرهنگی نه‌تنها از سال گذشته بیشتر نبوده بلکه کمتر بوده است» اکتفا کرد. اما 6 ماه پس از پایان جشنواره جهانی، سامانه دسترسی به اطلاعات در پاسخ به یکی از خبرگزاری‌ها بودجه سی‌وپنجمین دوره جشنواره فیلم فجر در بخش ملی را بیش از ۱۱ میلیارد تومان و در بخش جهانی بیش از ۸ میلیارد تومان اعلام کرد. در این میان بیان کلیت بودجه و هزینه، شائبه‌های بیشتری را برانگیخت؛ شائبه‌هایی که صرفا با بیان ریز هزینه‌ها برطرف می‌شد. به دنبال درخواست رسانه‌ها برای اعلام ریز هزینه‌ها محمد حیدری با ارسال نامه‌ای به رسانه‌ها و به دنبال شفاف‌سازی بیشتر بار دیگر تاکید کرد ریز هزینه‌های جشنواره فجر گزارش شده است ولی هیچ اشاره و شفاف‌سازی‌ای درباره آن نکرد. وی همچنین با گلایه از برخی رسانه‌ها که اخباری پیرامون دستمزد نجومی مشاور هنری جشنواره منتشر کرده بودند، دستمزد مشاور هنری جشنواره را که از جمله سلبریتی‌های سینمای ایران است در طول فعالیت 6 ماهه خود نزدیک به 25 میلیون تومان اعلام کرد. با این حال هنوز ریز هزینه‌های جشنواره فجر پس از گذشت ماه‌ها اعلام نشده و باید دید علت عدم اقبال مدیران جشنواره به این شفاف‌سازی چیست. اقدامی که به نظر نخستین محک داروغه‌زاده محسوب خواهد شد؛ اینکه آیا دبیر این دوره جشنواره نیز بنایی برای شفافیت‌زایی نخواهد داشت؟

هر آنچه بر سر فجر می‌آید

در حالی که فراخوان سی و چهارمین و سی‌وپنجمین جشنواره فیلم فجر در شهریورماه منتشر شد، فراخوان این دوره از جشنواره فجر با تاخیر حدودا یک ماهه دوشنبه هفته جاری منتشر شد. تغییرات شکل گرفته در جشنواره فیلم فجر اگر چه رو به جلو بوده و تا حدی می‌تواند از مشکلات چند دوره اخیر بکاهد اما در واقع مهر تاییدی است بر عدم هویت مشخص و سیاست شفاف جشنواره که در طول این 35 دوره مدام با تغییرات چشمگیری همراه بوده است. سال گذشته با تفکیک بخش مسابقه و چشم‌انداز حدود 44 فیلم در جشنواره حضور پیدا می‌کردند که امسال این تفکیک از میان برداشته شده تا مجموعا 22 فیلم به رقابت بپردازند. همچنین سال گذشته سیمرغ بلورینی با عنوان «استعداد درخشان» وجود داشت که به «منیر قیدی» کارگردان ویلایی‌ها تعلق گرفت، البته او که این جایزه را خلق‌الساعه می‌دانست از پذیرفتن آن امتناع کرد. استعداد درخشان، عنوانی بود که به نظر تغییریافته «سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول» در سال‌های دور بود که امسال نیز به جشنواره بازگشته و سیمرغی برای بهترین فیلم اولی در نظر گرفته شده است. همچنین تا سال گذشته به 3 فیلم از محبوب‌ترین فیلم‌های تماشاگران جایزه تعلق می‌گرفت که این عدد به یک رسیده است و در واقع فقط محبوب‌ترین فیلم جشنواره از نگاه تماشاگران حائز جایزه خواهد شد. از جمله تغییرات قابل توجه این جشنواره ورود رسمی سیمرغ بلورین بهترین فیلم کوتاه است. طبق فراخوان، هیات داوران از میان نامزدهای بهترین فیلم‌های کوتاه داستانی جشنواره فیلم کوتاه تهران و جشن مستقل فیلم‌های کوتاه خانه سینما (حداکثر ۱۰ فیلم) که مدت‌زمان هر فیلم کمتر از ۱۵ دقیقه باشد، یک فیلم را به‌عنوان فیلم برگزیده انتخاب و سیمرغ بلورین بهترین فیلم کوتاه را به کارگردان آن فیلم اهدا خواهند کرد. همچنین بخش «هنر و تجربه» نیز در این جشنواره صاحب سیمرغ شد. فیلم‌های مستند در ماه‌های اخیر عرصه یکی از مهم‌ترین چالش‌های جشنواره امسال بودند. سال گذشته اهالی مستند نسبت به زمان اکران و برنامه‌ریزی برای مستندها در جشنواره فجر اعتراضات فراوانی داشتند. پس از جشنواره نیز شائبه‌هایی از حذف مستندها از جشنواره مطرح بود. گمانه‌زنی‌هایی که چندان بیراه محسوب نمی‌شدند. حضور تنها 2 مستند در جشنواره که پیش از این 3 جایزه به آن تعلق می‌گرفت، از جمله تغییراتی است که امسال در جشنواره رخ خواهد داد. البته جزئیات چندانی از این تغییرات در فراخوان مطرح نشده است اما روز گذشته مرتضی رزاق‌کریمی، قائم‌مقام مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی با اشاره به چگونگی حضور فیلم‌های مستند در جشنواره اظهار داشت: امسال نیز مانند روال گذشته ۱۱ فیلم مستند به دست هیات انتخاب می‌رسد که البته در طول برگزاری جشنواره نمایش نخواهند داشت. این ۱۱ فیلم که ممکن است تعداد آن بر اساس کیفیت آثار ارائه شده زیاد و کم شود، در اختیار هیات انتخاب سودای سیمرغ قرار می‌گیرد و از میان این آثار ۲ فیلم مستند سینمایی برای داوری نهایی انتخاب می‌شود. اما از برجسته‌ترین تغییرات در جشنواره، تعیین شورایی برای سیاست‌گذاری جشنواره است. با حکم حیدریان، علیرضا رضاداد، علیرضا تابش، حسن خجسته، محمد بزرگ‌نیا و ابراهیم داروغه‌زاده، اعضای شورای سیاست‌گذاری جشنواره را تشکیل می‌دهند. این اقدام گویا در واکنش به اعتراضاتی بوده که نسبت به تصمیم‌گیری فردی دبیر جشنواره در عرصه‌های مختلف می‌شد. باید دید آیا امسال با حضور شورای سیاست‌گذاری، دبیر جشنواره می‌تواند تصمیمات فردی و شخصی خود را در حین برگزاری جشنواره اعمال کند یا خیر؟ حضور شورا به نظر باعث تصمیم‌گیری‌های پخته‌تری از سوی مدیریت جشنواره خواهد شد اما از سویی نیز مسؤولیت پیشامدهای جشنواره به جمعی محول شده و پاسخگویی به اهالی رسانه و فرهنگ و هنر دچار شائبه‌هایی خواهد شد.

همه به فجر می‌آیند

جشنواره فیلم فجر امسال شاهد حضور طیف گوناگونی از هنرمندان برجسته خواهد بود که می‌توان حضور قطعی برخی از آنها را پیش‌بینی کرد. «پرواز به وقت شام» جدیدترین اثر ابراهیم حاتمی‌کیاست که تلاش شد در سکوت خبری تولید شود که می‌توان آن را یکی از راهبردی‌ترین و پرقوت‌ترین فیلم‌های جشنواره نامید. این فیلم درباره داعش، گروه‌های تروریستی و زندگی مدافعان حرم است و در آن بازیگرانی همچون بابک حمیدیان و هادی حجازی‌فر به ایفای نقش می‌پردازند. مسعود ده‌نمکی «طیب‌خان» را با موضوع زندگی طیب حاج‌رضایی تولید می‌کند و بنا دارد در سکوت خبری آن را به جشنواره فجر برساند. علاوه بر «پرواز به وقت شام» و «طیب خان»، فیلم «تنگه ابوغریب» به کارگردانی بهرام توکلی، «توهم توطئه» به کارگردانی احمدرضا معتمدی و «نائله» ساخته اصغر عباسی از دیگر آثاری هستند که سازمان اوج می‌خواهد آنها را روانه سی‌وششمین جشنواره فیلم فجر کند. «امپراتورجهنم» به کارگردانی پرویز شیخ‌طادی سال گذشته با حواشی پیش آمده، از جشنواره کنار کشید. این فیلم که با بازی علی نصیریان همراه است روایتی از گروه‌های تکفیری و مسائل منطقه همچون ارتباط اسرائیل با سعودی‌ها را به تصویر می‌کشد. «بمب» به کارگردانی پیمان معادی که پیش‌تولیدی طولانی داشت با بازی لیلا حاتمی مخاطبانش را به دوران بمباران‌ها و موشک‌باران‌ها می‌برد. «جاده قدیم» نیز اثری از منیژه حکمت است که با بازی مهتاب کرامتی مضمونی اجتماعی دارد و تعاملات خانوادگی را روایت می‌کند. «هت‌تریک» اثری از رامتین لوافی با بازی امیر جدیدی، پریناز ایزدیار، ماهور الوند و صابر ابر تلاش دارد به جشنواره برسد. «هایلایت» اصغر نعیمی نیز با بازی جمشید هاشم‌پور و آزاده زارعی روایت عاشقانه‌ای را به تصویر می‌کشد. بهروز شعیبی نیز «دارکوب» را با نگاهی متفاوت به روابط انسانی افراد جامعه در مواجهه با معضلات اجتماعی و اعتیاد با مهناز افشار، سارا بهرامی، جمشید هاشم‌پور، هادی حجازی‌فر و امین حیایی به پایان رسانده است. «مغزهای کوچک زنگ زده» به کارگردانی هومن سیدی و با بازی نوید محمدزاده و فرهاد اصلانی آماده حضور برای جشنواره فجر می‌شود. سهیل بیرقی با «عرق سرد» قصه یکی از فوتبالیست‌های زن ایرانی را به تصویر می‌کشد. همچنین «لونه زنبور» برزو نیک‌نژاد و «تهران- لس‌آنجلس» تینا پاکروان، «چهارراه استانبول» محسن کیایی و «اتاق تاریک» روح‌الله حجازی نیز از جمله فیلم‌هایی هستند که خود را برای حضور در جشنواره فجر آماده می‌کنند. گفتنی است هنوز کاملا مشخص نشده است کدام فیلم‌ها به جشنواره خواهند رسید و لیست قطعی فیلم‌ها در روزهای منتهی به جشنواره مشخص خواهد شد.