در حالی که شاید اصفهانی ها فکر می کنند شهر زیرزمینی «نوش آباد» در آران و بیدگل تنها شهر زیر زمینی کشور است اما بد نیست بدانید در زنجان هم یک شهر زیر زمینی تاریخی وجود دارد.

شهر زیرزمینی «دژمند» در 40 متری زیر زمین یکی از آثار شگفت انگیز تاریخی ایران زمین محسوب می‌شود که در روستای خوئین قرار گرفته است. روستای خوئین زنجان در ۶۰ کیلومتر جاده زنجان، بیجار قرار گرفته است.

شهر زیرزمینی دژمنده یا دژمند، اثری بسیار استثنایی است که از دالان‌ها و اتاق‌هایی تشکیل شده که در دل زمین کنده شده اند، معماران خبره‌ای که این شهر زیرزمینی را ساخته اند همه جوانب را در نظر گرفته بودند، چرا که در سقف‌های سنگی این بنا منافذی تعبیه شده بود تا تهویه هوا به خوبی صورت گیرد.

کشف این شهر زیرزمینی هم در نوع خود جالب است چرا که همین منافذ باعث شد وجود این شهر زیرزمینی فاش شود به این ترتیب که خانه‌ای در روستای خوئین نشست کرده و درون شهر زیرزمینی فرو می‌رود، به این شکل اهالی روستا دالان‌ها و اتاق‌های سنگی شهر زیرزمینی را کشف می‌کنند، دژمند، این شهر زیرزمینی پیچ و خم‌های زیادی دارد، شاید یکی از دلایل معماری پرپیچ و خم این شهر این است که هنگام حمله دشمنان مانع پیشروی سریع آنها می‌شد، برای همین ساکنان قدیم خوئین می‌توانستند از فرصت استفاده کرده و در اتاقک‌های تو در توی دژمند پنهان شوند، دژمنده اتاقک و راهروی زیادی دارد.

در بعضی از نقاط این شهر زیرزمینی می‌توان ایستاده حرکت کرد، اما اگر بخواهید تمام و کمال دژمند را جستجو کنید، باید سینه خیز رفتن را هم یاد بگیرید. محققانی که برای تحقیق به این شهر زیرزمینی رفته اند معتقدند این بنا یکی از شگفتی‌های جهان است چرا که در ۴۰ متری سطح زمین ساخته شده و حدود چهار کیلومتر هم طول دارد، در این شهر زیرزمینی همه چیز حساب و کتاب دارد، منفذ‌هایی که برای تهویه هوا ایجاد شده در فاصله‌های مشخصی قرار گرفته اند و در مکان‌هایی هم شکاف‌هایی برای روشن شدن مسیر تعبیه شده است.

این شهر زیرزمینی بی نظیر چند ورودی دارد، اما دو ورودی این شهر تا به حال بازگشایی شده است یکی از این ورودی‌ها در روستا تعبیه شده و دیگری مشرف به یک دره سرسبز است. شاید ساکنان قدیم خوئین برای درامان ماندن از جنگ‌های آن زمان، این شهر زیرزمینی را ساخته اند چرا که روی تپه‌های مرتفع این روستا چند برج دیده بانی هم ساخته شده تا به محض حمله دشمن، دیده بان‌ها اهالی روستا را با خبر کنند و آنها به شهر زیرزمینی پناه ببرند.

پیش از این، معدود افرادی که دژمنده را دیده بودند با استفاده از وسایل ابتدایی و شخصی به داخل آن می‌رفتند و اینک که روشنایی داخل غار در مسیر‌های اصلی تأمین شده، شگفتی و اعجاب این اثر ویژه تاریخی بیش از پیش قابل درک است. در حالی که دژمنده خوئین به عنوان یکی از آثار شگفت انگیز تاریخی ایران زمین، به واسطه بی توجهی نهاد‌های ذیربط و مسئولان مرتبط در حال نابودی بود و بعضاً اخبار ناخوشایندی درباره آن به گوش می‌رسید، در حال حاضر برای ورود به این غار عجیب مدخلی ایجاد شده و روشنایی مسیر‌های رفت و آمد آن نیز با تعبیه لامپ‌های برق تأمین شده است.

همچنین درب سنگی نسبتاً بزرگی که به نظر می‌رسد در میانه مسیر اصلی این مجموعه قرار دارد و غار را به دو بخش اصلی و فرعی تقسیم می‌کند، دارای کتیبه‌ای است که متخصصان زبان‌های باستانی کشورمان بایستی در رمزگشایی آن تلاش کنند.