هفت سال بیشتر ندارد، اما بلوغ ناگهانی او والدینش را شوکه کرده است. گمان می‌کردند، فرزندشان مانند هم‌سن و سالان خود و طبق قانون طبیعت در فاصله سنی 12 تا 18 سالگی به بلوغ خواهد رسید، اما تجربه روی دیگر خود را به آنها نشان داده است.

 آنها بشدت نگران هستند، چون به نقل از کارشناسان می‌دانند که این بلوغ بی‌موقع می‌تواند فرزندشان را با چالش روحی و روانی جدی همچون افسردگی و رفتار ضداجتماعی مواجه کند. به همین دلیل در پی توصیه پزشک خانواده به متخصص غدد و روانکاو مراجعه می‌کنند تا راهنمایی‌ لازم را درباره نحوه رفتار با فرزندشان دریافت کنند.

با توجه به این که بلوغ زودهنگام، پدیده‌ای است که این روزها خانواده‌های متعددی ممکن است با آن مواجه شوند، با مونا مهدی‌پور، کارشناس ارشد و مشاور خانواده و دکتر امیرحسین جلالی، روانپزشک درباره این پدیده و راه‌های مواجهه با آن گفت‌وگو کرده‌ایم.

مونا مهدی‌پور -کارشناس ارشد و مشاور خانواده

تفاوت رفتاری بلوغ در دختران و پسران

در فرهنگ ما زمینه جنسی برای پسران و دختران متفاوت است. وقتی پسری زودتر به بلوغ می‌رسد، کمتر عقده حقارت را تجربه می‌کند، چراکه بلوغ از نگاه پسرها به معنای مردانگی، بزرگ و قوی‌شدن، کسب اعتبار و آزادی است.

اما بلوغ زودهنگام در دختران بار منفی دارد، چراکه دخترها با ممنوعیت و محدودیت جنسی براساس باورها و هنجارهای فرهنگی از سوی خانواده و جامعه مواجه می‌شوند. به عنوان مثال دخترنباید بخندد، باید خود را بپوشاند و... .

ضرورت مراقبت از محرک‌ها

عوامل مختلفی همچون تغذیه، ژنتیک، بیماری و شرایط روانی در بلوغ زودرس موثر هستند. شاید گمان کنید اگر این عوامل کنترل شوند، دیگر جای نگرانی نیست، اما کارشناسان تنها کنترل این عوامل را برای پیشگیری موثر نمی‌دانند.

مراقبت از مواجهه کودک و نوجوان با محرک‌های محیطی همچون انواع رسانه‌های تصویری، شنیداری و مکتوب نکته بسیار مهمی است. یکی از باورهای غلط رایج این روزها حریم قائل نشدن خانواده‌ها برای مشاهدات بچه‌هاست. این افراد معتقدند بچه باید همه چیز را ببیند و برخلاف پیشینیان باید مطلع و آگاه باشد. در فرهنگ ما رفتار بسیار کارآمد و خوبی وجود داشت که باعث می‌شد افراد با محرک جنسی زودتر از موعد مواجه نشوند. این رفتارها به واسطه افراطی که در آن وجود داشت، بسیار متعصبانه، سختگیرانه و همراه با ترس بود و باعث واکنش تند و آزاردهنده می‌شد تا آنجا که به سردمزاجی و طلاق عاطفی زوجین می‌انجامید، اما الان هم برخی خانواده‌ها با در پیش گرفتن رفتار تفریط‌آمیز صدمه‌ای جبران‌ناپذیر همچون بلوغ زود هنگام را به فرزندشان می‌زنند. اگر قصد پیشگیری از بلوغ زودرس وجود دارد، بچه‌ها باید از قرار گرفتن در معرض محرک زودرس با روش‌های درست و مدیریت شده دور نگه داشته شوند.

ضرورت تغییر نگاه

یکی از توصیه‌های متخصصان برای تغییر در روند این پدیده، تغییر نگاه نسبت به جنسیت کودکان است. توصیه می‌شود، به جای تأکید بر تفاوت جنسی از دوران نوزادی، به لحاظ فرهنگی و روان‌شناختی نگاه انسان محور نسبت به آنان در پیش بگیریم. قبل از این که به لحاظ تربیتی بر دختر یا پسر بودن و تمایز آنها تأکید شود، باید به فرزندمان بگوییم او به عنوان یک انسان، موظف است اخلاقیات و ارزش‌های انسان را رعایت کند. اگر نگرش انسان مداری در شرایط و سن مناسب رواج پیدا کند، دنیای مشترک بین زن و مردها شکل می‌گیرد. کودکان در دورانی نیاز به آموزه‌های جنسی و پررنگ بودن جنسیت زن و مرد ندارند. هر چند در کنار تقویت انسان مداری، خانواده باید نسبت به محرک‌های جنسی محیط هوشیار باشد.

دکتر امیرحسین جلالی-روانپزشک

عوامل موثر بر بلوغ غیرمنتظره

گاهی ابتلای کودک به یک بیماری و بروز اختلال در عملکرد غدد می‌تواند در بروز صفات ثانویه جنسی (بلوغ زود هنگام) موثر باشد، اما عامل مهم دیگری که این روزها بیش از گذشته مورد توجه کارشناسان است، ظهور بلوغ زودهنگام متاثر از شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی است. این رسانه‌ها موجب شده کودکان و نوجوانان آسان‌تر و سریع‌تر به محتواهای محرک دسترسی پیدا کنند. براساس نظرات روان‌شناسی، میل جنسی به طور مشخص تا دوره نوجوانی در حالتی از نهفتگی به سر می‌برد و این یکی از ضرورت‌ها برای رشد مناسب است.

در این دوران فرد فارغ از تحریکات و تنش‌های جنسی به آموزش و کسب مهارت مشغول است. ورود به دوره بلوغ، تنش و کشش جنسی در کنار ویژگی‌های دیگر این امکان را به فرد می‌دهد که هویت خود را در ابعاد مختلف مورد بررسی و شناسایی قرار بدهد و این یک فرآیند طبیعی است، اما رسانه‌های اجتماعی باعث به هم خوردن این توازن و در نتیجه، مواجهه فرد با تاثیرات منفی بلوغ زود هنگام می‌شوند.

ضرورت آموزش ارتباط موثر به والدین

هیچ راه گریزی از جهان و ذهنیت‌های جدید متاثر از آن نیست. همان طور که فناوری تولید انبوه مواد غذایی را نمی‌توان حذف کرد، امکان فرار از رسانه‌ها نیز وجود ندارد. ما ضمن آن که باید به سمت سالم‌سازی میزان دسترسی کودکان و نوجوانان به ابزارهای دنیای رسانه حرکت کنیم، لازم است خانواده‌ها نیز راه‌های برقراری ارتباط موثر با فرزندانشان را بیشتر و بهتر بیاموزند.

خانواده‌ها لازم است توجه آگاهانه و برنامه ریزی شده برای هدایت موثر انرژی کودکان و نوجوانان داشته باشند. این توجه باعث می‌شود، انرژی فرزندشان به جای آن که به سمت محرک جنسی گرایش یابد، در حوزه‌های دیگری همچون فعالیت هنری، ورزش گروهی و... به کار گرفته شود. ذهن بچه‌ها باید درگیر فعالیت‌ سازنده شود تا امکان تخلیه هیجانات درونی فراهم شود.

متخصصان معتقدند،‌ خانواده‌ها به اندازه‌ای که درباره تغذیه و پوشاک اطلاعات دارند، درباره خوراک روانی بچه‌ها و فرزندپروری اطلاعات لازم و کافی ندارند. وجود این خلأ را می‌توان یکی از دلایل بروز و تشدید پدیده بلوغ زودهنگام عنوان کرد.