نصف جهان: سال‌های ابتدایی پهلوی اول شرایط جدیدی در فضای سیاسی ایران شکل گرفته بود و فعالیت‌های سیاسی سخت‌تر شده بود. محمدتقی بهار یا همان «ملک الشعاری بهار» که سابقه چند دوره نمایندگی مجلس را داشت دیگر از کار سیاسی به تنگ آمده بود و قید نمایندگی مجلس را برای همیشه زد، با این وجود در سال 1312 برای دومین بار در دوره پهلوی اول بازداشت شد و این بار به اصفهان تبعیدش کردند. بهار آن روزها چندان وضعیت مالی خوبی نداشت. دلیل بازداشت دوباره و تبعید بهار را فعالیت‌های پنهانی علیه رضاخان عنوان کرده‌اند. با آنکه بهار هنوز در دوره میانسالی قرار داشت و چند مرتبه دیگر نیز در دوره قاجارها تبعید را تجربه کرده بود، اما این تبعید که در 47 سالگی گریبانش را گرفته بود انگار تأثیری عمیق‌تر در روحیات او به وجود آورده بود.

در این شرایط علی‌اکبر شهنازی که مشهورترین نوازنده تار آن زمان ایران محسوب می‌شد برای سفری به اصفهان رفت و در آنجا با ملک‌ الشعرای بهار دیدار کرد. معاشرت شهنازی در آن روزهای تبعید سیاستمدار‌ شاعر بیش از هر زمان دیگری بهار را سر ذوق آورده بود و از اصفهان و حال و هوایش لذت می‌برد. تحت تأثیر چنین فضایی بهار قصد کرد تا شعری در وصف تبعیدگاهش بسراید و از شهنازی خواست قطعه‌ای روی این شعر بسازد تا حق مطلب بهتر ادا شود. شهنازی نیز البته از این پیشنهاد ملک‌ الشعرا استقبال کرد. بهار شعری سرود و شهنازی وقتی شعر بهار را دید به سراغ رنگی در مایه‌ اصفهان رفت که پیش تر تصنیف کرده بود و آن را روی این شعر گذاشت تا یکی از ماندگارترین تصانیف تاریخ ایران با عنوان «به اصفهان رو» شکل بگیرد.

این تصنیف بعدها با همکاری گروهی از بهترین‌های موسیقی ایرانی در دهه 30 اجرا و ضبط شد. تاج اصفهانی (به عنوان خواننده) با نوازندگی تار جلیل شهناز، نی حسن کسایی، ویلون جهانبخش پازوکی و تمبک جهانگیر بهشتی تصنیف «به اصفهان رو» اجرا شد و در سال 1333 روی صفحه 45 دور منتشر شد.

البته اختلاف نظری در میان اهالی موسیقی درباره آهنگساز «به اصفهان رو» همچنان وجود دارد. گروهی اعتقاد دارند تصنیف «به اصفهان رو» که در سال 33 منتشر شده همان اثری است که شهنازی آن را ساخته و توسط عبدالحسین برازنده تنظیم شده است. گروه دیگری نیز اعتقاد دارند آنچه با عنوان «به اصفهان رو» در سال 1333 منتشر شده آهنگسازش عبدالحسین برازنده است و با اثری که شهنازی در سال 1312 ساخته متفاوت دارد. اما با گذشت چند دهه هنوز مشخص نیست آنچه امروز از این تصنیف در اختیار ما قرار دارد متعلق به کدامیک از این دو آهنگساز برجسته کشورمان است.

با اینکه این تصنیف بیش 80 سال قبل ساخته شده و در دهه 30 با صدای تاج منتشر شده اما همچنان به قدری جذاب و اثرگذار است که هنوز هم خوانندگان به سراغ اجرای آن با تنظیم‌های مختلف می‌روند.