نصف جهان: سال‌های متمادی است که زاینده رود به یک رودخانه فصلی تبدیل شده است، البته طی دو سال اخیر دیگر نمی‌توان آن را فصلی نامید، زیرا تنها چند روز از سال، جاری می‌شود و قبل از اینکه لب‌های خشکیده و ترک خورده بستر آن طعم آب را حس کند، چاه‌های آبی که در اطراف آن حفر شده سیراب می‌شود تا ذخیره‌ای برای دوران کم آبی باشد، اما بحران کم آبی و خشکی زاینده‌رود تنها یک روی ماجراست و خطری بزرگ‌تر در کمین نصف جهان است، خطری که به دلیل همین خشکی رودخانه، اصفهان را تهدید می‌کند، قطع جریان آب زاینده رود در محدوده شهر اصفهان می‌تواند در دراز مدت منجر به خشک شدن خاک و پایین رفتن سطح ایستایی آب زیرزمینی در محدوده مذکور تا ده‌ها متر شده است.

در این رابطه مدت‌هاست کارشناسان با توجه به کاهش میزان بارش رحمت الهی و کم شدن ذخایر آب‌های زیرزمینی، خطر فرونشست زمین را هشدار می‌دهند. این هشدارها در حالی داده می‌شود که بی‌توجهی به آن از سوی مسئولان، سبب فرو ریختن تعدادی از خانه‌ها در شهر دامنه از توابع شهرستان فریدونشهر و ترک‌خوردن دیواره برخی از ساختمان‌ها و حتی بعضی از بناهای تاریخی شهر اصفهان شده است.

تخلیه شهر با افزایش فرونشست زمین

بحران به قدری جدی است که یک کارشناس برنامه‌ریزی شهری گفت: در حال حاضر بسیاری از دشت های این استان از جمله دشت مهیار گلپایگان، دشت کاشان و دامنه با پدیده فرونشست روبه رو شده‌اند و صدمات و خسارت‌‌های زیادی به این دشت‌ها وارد شده است.

فریاد پرهیز افزود: با توجه به شکاف‌هایی که در مناطق شمالی شهر اصفهان مرتبط با موضوع فرونشست زمین مشاهده شده، فرونشست زمین می‌تواند به عنوان یک زلزله خاموش در شهر اصفهان عمل کند.

وی ادامه داد: کاهش نزولات آسمانی، قطع آب زاینده‌رود، افت سطح آب‌های زیرزمینی و تغذیه نشدن چشمه‌های آب زیرزمینی باعث تشدید فرونشست زمین شده و نیاز است در ارتباط با این موضوع مطالعات پایه‌ای در خصوص آب‌های زیرزمینی انجام شود.

این کارشناس برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه خشکسالی منطقه اصفهان باعث شده وقوع فرونشست امری اجتناب ناپذیر باشد، اظهار داشت: مهمترین دلایل افزایش نگرانی‌ها درباره فرونشست زمین، بارگذاری‌های ساختمانی در نقاط مختلف شهر اصفهان است، وقتی مطالعات پایه‌ای درباره فرونشست زمین نداشته باشیم، نمی‌دانیم در چه مناطقی شدت فرونشست زیاد است و همین موضوع باعث می‌شود نتوانیم برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم.

وی تصریح کرد: با توجه به اینکه مسئله فرونشست زمین با موضوع پایداری شهر اصفهان درگیر است و می‌تواند به عنوان یک چالش آینده شهر اصفهان را به خطر اندازد، باید آینده‌نگری و آینده پژوهی در این‌باره انجام شود و به موضوع فرونشست توجه بیشتری شود.

پرهیز با اشاره به بافت فرسوده شهر اصفهان گفت: در حال حاضر یک چهارم از مساحت شهر اصفهان را بافت‌های فرسوده تشکیل می‌دهد و۲۰ درصد جمعیت شهر اصفهان در این بافت ساکن هستند، بافت‌هایی که از نظر اسکلت، پایداری و استقامت در حد ضعیفی است و کمترین تغییر در اثر پدیده فرونشست باعث ریزش ساختمان‌های واقع شده در بافت فرسوده می شود، به همین دلیل باید به این موضوع اساسی پرداخته شود.

وی ادامه داد: موضوع دیگر وجود شبکه فاضلاب و مترو در شهر اصفهان است که با کوچک ترین فرونشست، جابه جایی‌هایی در شبکه اتفاق می‌افتد و عملکرد خطوط را با مشکل مواجه می‌کند و البته باعث می‌شود نتوانیم کاری انجام دهیم، زیرا هزینه‌های زیادی در این ارتباط صورت گرفته است.

این کارشناس برنامه‌ریزی شهری تأکید کرد: برای بررسی موضوع فرونشست زمین نیاز است تمام دستگاه‌های مرتبط درگیر شوند و به صورت مشارکتی مطالعات فرونشست زمین در شهر اصفهان را انجام دهند، دستگاه‌هایی همچون شرکت گاز، اداره کل راه و شهرسازی، آب منطقه ای، استانداری و در کنار آنها شهرداری باید ورود پیدا کند، زیرا عملکرد تمام این دستگاه‌ها با فرونشست زمین دچار اختلال می‌شود.

وی با بیان اینکه به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، صاحب نظران، اساتید دانشگاه و متخصصان، در صورت وقوع فرونشست زمین چاره‌ای جز تخلیه شهر وجود ندارد، گفت: باید «خاموشی» که در ارتباط با نظارت‌ها وجود دارد، جای خود را به «پایش‌های لحظه‌ای و مستمر» بدهد تا بتوانیم اتفاقاتی که در سطح شهر می‌افتد را رصد کنیم و بر اساس آینده نگری بدانیم چه اقداماتی باید انجام شود.

***

پرهیز تصریح کرد: آثار فرونشست زمین در شمال شهر اصفهان، در محله ولیعصر(عج) و عاشق‌آباد مشاهده شده، همچنین در ساختمان‌های واقع شده در محدوده اتوبان فرودگاه اصفهان ترک‌هایی مشاهده شده که نیاز به انجام مطالعات پایه‌ای را پررنگ می‌کند تا بر اساس آن نتیجه‌گیری و راهبردهای اساسی در نظر گرفته شود.

وی ادامه داد: اگر درصد فرونشست زمین در شهر اصفهان مشخص شود، به احتمال زیاد باید در ارتباط با طرح تفصیلی کدهای ارتفاعی اصلاحاتی صورت گیرد، بدان معنا که در مکان‌هایی که احتمال فرونشست زیاد است، تراکم جمعیتی و ساختمانی را کاهش داده و بار جمعیتی را به جاهایی که در مقابل فرونشست وضعیت بهتری دارند، انتقال دهیم.