«راه و بیراه» قصه‌های متفاوتی از گوشه گوشه ایران است که در قالب یک مجموعه نمایشی به تهیه‌کنندگی علی سلیمانی و به قلم مجید آسودگان قرار است از شبکه یک سیما روی آنتن برود.

این سریال 30‌قسمتی را که از پنج اپیزود شش قسمتی تشکیل شده داوود بیدل و مجتبی اسدی‌پور کارگردانی کرده‌اند. اپیزودها به لحاظ مضمون و محتوا با یکدیگر در ارتباط هستند اما قصه‌هایی متفاوت دارند که هر کدام در یک شهر و با بازیگران متفاوت می‌گذرد. در مجموعه تلویزیونی راه و بیراه محمدرضا رهبری، سیاوش طهمورث، هادی دیباجی، امیرمحمد زند، علیرضا جلالی‌تبار، فلور نظری، مهتاج نجومی، شهرام عبدلی، مهشید جوادی، جعفر دهقان، اردلان شجاع‌کاوه، محمد الهی، زهره حمیدی، آرام جعفری، حمید ابراهیمی، شهروز ابراهیمی، باران زمانی، خسرو احمدی، غلامرضا نیکخواه، اسماعیل خلج، مالک سراج، سینا شفیعی، حسین توشه، سیامک اشعریون، فرهاد بشارتی، ریحانه رضی،‌ میثم ولی‌خانی و... هستند و تیتراژ پایانی آن را فریدون آسرایی با شعری از حسین غیاثی خوانده است.

تنوع ژانر

داوود بیدل که پیش از این سریال «در قصه‌ها زندگی می‌کنند» را ساخته و نویسندگی و کارگردانی فیلم سینمایی «روزگای عشق و خیانت» را بر عهده داشته است، کارگردان 18 قسمت نخست «راه و بیراه» است. او درباره دلیل حضور کارگردان دوم در این مجموعه به جام‌جم می‌گوید: به دلیل سرعت بخشیدن به روند تولید دو گروه شدیم و آقای اسدی‌پور 12 قسمت دیگر را کارگردانی کردند. در واقع کارگردانی سه اپیزود نخست مجموعه متعلق به من است که در شمال، خراسان جنوبی و کردستان می‌گذرد. نخ تسبیح میان اپیزودها محتوا و مضمون مشترک آنها و حضور شخصیت مهدی با بازی محمدرضا رهبری در طول قصه است. مهدی فردی دانشگاهی است که به سبب اتفاقی که در زندگی‌اش رخ داده است یک تصمیم فرهنگی می‌گیرد و این تصمیم او را ناگزیر از سفر به نقاط مختلف کشور می‌کند. او در این سفرها وارد ماجراهایی می‌شود و به دوستانی که در شهرهای مختلف دارد، کمک می‌کند. مهدی را می‌توان شخصیت اصلی قصه دانست اما در کنار او هر اپیزود شخصیت اصلی خود را دارد.

بیدل دلیل انتخاب محمدرضا رهبری به‌عنوان بازیگر اصلی این مجموعه را این‌گونه عنوان می‌کند: قبلا کارهای آقای رهبری را دیده بودم، از او شناخت داشتم و به نظرم آمد کاراکترش به شخصیت مهدی نزدیک است. فکر می‌کنم انتخاب درستی کرده باشم. بیدل به موفقیت ساخته‌اش نزد مخاطبان امیدوار است و ویژگی‌های آن را این‌گونه بیان می‌کند: تنوع هنرپیشه‌ها و استفاده از بازیگران بومی در کنار بازیگران مطرح، خارج شدن از آپارتمان و محیط شهری، ورود به فضاهایی که مخاطب مدت‌هاست آنها را ندیده و روایت قصه‌های جذاب از ویژگی‌های این سریال است که فکر می‌کنم توجه مخاطب را جلب کند. این مجموعه در شهرهای ماسال، مهاباد، دامغان، بوشهر و یزد فیلمبرداری شده است. تنوع لوکیشن این سریال نسبت به اغلب مجموعه‌های امروزی که در تهران می‌گذرند، می‌تواند تصاویری چشم‌نواز به مخاطبان سیما ارائه کند و همان‌گونه که سیاوش طهمورث یکی از بازیگران این مجموعه معتقد است احتمالا به شناساندن و معرفی مناطق مختلف ایران به بینندگان نیز کمک می‌کند. اما ضبط این تصاویر و سفر عوامل به مکان‌های مختلف قطعا سختی‌هایی را به دنبال دارد که بیدل در این‌باره عنوان می‌کند: ما در طول این کار سرمای شب‌های کویر تا باران شمال و آفتاب تیز کویر تا سوز سرما در کوهستان‌های کردستان را تجربه کردیم. او همچنین در مورد ژانر این سریال می‌گوید: موضوعات مطرح شده در این سریال اجتماعی است اما می‌توان گفت «راه و بیراه» مولتی ژانر است و در آن ژانرهای گوناگونی را تجربه کردیم تا جایی که قسمت‌هایی از سریال زبان و فضای شیرینی دارد.

یک جهادگر مددکار

محمدرضا رهبری، بازیگر ثابت این مجموعه که ایفاگر نقش مهدی است، درباره این شخصیت به جام‌جم می‌گوید: مهدی یک جهادگر است که با ماشینش به روستاهای مختلف می‌رود تا به دانش‌آموزان بی‌بضاعت کمک کند و برای آنان امکانات رفاهی فراهم آورد. در این راه از دوستان جهادگرش در شهرهای مختلف ایران هم مدد می‌گیرد. رهبری می‌افزاید: در هر اپیزود قصه‌هایی متنوع با بازیگران متفاوت شاهد هستیم. مثلا در اپیزود مربوط به بوشهر، امیرمحمد زند نقش اول را بازی می‌کند و مهدی به‌عنوان شخصیت مکمل به قصه وارد می‌شود و سعی می‌کند مشکلات او را رفع کند. در واقع در هر قصه یک قهرمان و یک ضدقهرمان داریم که مهدی نقش فرشته نجات قهرمان را ایفا می‌کند. این بازیگر درباره پرداختن به زندگی فردی شخصیت مهدی در سریال می‌گوید: اپیزود آخر که در شهر یزد می‌گذرد، با سایر اپیزودها متفاوت است و در آن مهدی به سبب یک ملاقات دچار تغییر و تحولات عاطفی می‌شود و از این طریق وجوهی از زندگی شخصی او هم به نمایش درمی‌آید. در حقیقت مهدی در تمام اپیزودها حضوری پررنگ دارد اما در اپیزود آخر محور اصلی قصه شخصیت اوست. بازیگر مجموعه‌هایی چون «میوه ممنوعه»، «عبور از پاییز» و «پرستاران» درباره تجربه همکاری با دو کارگردان در یک مجموعه می‌گوید: هر دو بزرگوار کارگردانان کار بلد و مهربانی هستند که از همکاری با آنان لذت بردم. او ادامه می‌دهد: به‌طور کلی گروه بی‌حاشیه‌ای داشتیم. در برخی گروه‌ها سایه بعضی از افراد به سبب سمتی که دارند سنگینی می‌کند و آدم احساس راحتی ندارد. در این کار چنین فضایی حکمفرما نبود و همه با هم رفیق بودیم. بازیگر اصلی سریال «راه و بیراه» بر این باور است که نمی‌توان بسادگی موفقیت یک اثر را پیش از پخش آن پیش‌بینی کرد زیرا به عوامل بسیاری بستگی دارد. او در این‌باره توضیح می‌دهد: تجربه من در این 15 سال که به‌عنوان بازیگر در بیش از 50 پروژه حضور داشتم نشان می‌دهد اگر عوامل سریال حرفه‌ای باشند و قصه خوبی داشته باشد، مردم با آن ارتباط برقرار می‌کنند اما در این قاعده استثناهایی هم وجود دارد. کارهای من اغلب شامل این استثناها شده‌اند؛ یعنی گاهی فکر کردم یک اثر با توجه به گروه بازیگران،کارگردان، نویسنده و تهیه‌کننده حرفه‌ای‌اش حتما موفق می‌شود اما در پخش مورد اقبال مخاطب قرار نگرفته و برعکس، کاری هم بوده است که زیاد به نتیجه آن امیدوار نبودم ولی در نهایت بسیار موفق شده است. به هر حال در مورد «راه و بیراه» فکر می‌کنم کار آبرومندی است و احتمال می‌دهم به دلیل تعدد لوکیشن، ریتم تند و نبود سکانس‌های طولانی بیننده را خسته نمی‌کند.

پزشک از فرنگ برگشته

فلور نظری بازیگر نقش «راضیه» در یکی از اپیزودهای مجموعه راه و بیراه است و در مقابل او بازیگرانی چون سیما مطلبی، ندا دیبا، عزت‌ا... جامعی و شهروز ابراهیمی بازی می‌کنند. این بازیگر درباره نقشش به جام‌جم توضیح می‌دهد: راضیه در هلند پزشکی خوانده است و به ایران می‌آید تا با دانش خود به هموطنانش خدمت کند.

او می‌افزاید: این نقش را مانند دیگر نقش‌هایم دوست دارم و برای ایفای آن انرژی صرف کردم. برای درآوردن این نقش چالش‌های زیادی داشتم و تلاش کردم شمایلی تازه را از کسی که در خارج ایران تحصیل کرده است به نمایش بگذارم. نظری در مورد مهم‌ترین ویژگی که این سریال برایش داشته است، می‌گوید: کار کردن با مجتبی اسدی‌پور به عنوان یک کارگردان خوشفکر و کاربلد برای من مهم‌ترین خصیصه این پروژه بود. آقای اسدی‌پور را حدود 20 سال، یعنی از زمانی که دستیار کارگردان بودند تا امروز می‌شناسم. ایشان انعطاف زیادی دارند، پذیرای خلاقیت بازیگر هستند و می‌توان درباره نقش با ایشان تعامل کرد که نتیجه خوبی به بار می‌آورد. او در ادامه درباره این همکاری بیان می‌کند: دوری از خانواده و فیلمبرداری در روستاها و بیابان‌ها کار را سخت می‌کرد اما گروه سالم و همدل سریال باعث شد شرایط را تحمل کنیم. امیدوارم نتیجه رضایت‌بخش شده باشد و مردم دوستش داشته باشند.

از عسلویه تا گیلان

علیرضا جلالی‌تبار بازیگر یکی از اپیزودهای «راه و بیراه»، ایفاگر نقش یک مهندس جوان است که به دلایلی کارش را در عسلویه رها می‌کند، به زادگاهش در گیلان می‌رود و در آنجا با اتفاقاتی مواجه می‌شود که انتظارش را ندارد. جلالی‌تبار درباره تجربه همکاری با این پروژه بیان می‌کند: آقای بیدل می‌دانست چه پلان‌هایی را و به چه صورت می‌خواهد بگیرد، همین مسأله کیفیت یک اثر را حفظ می‌کند و بالا می‌برد. همچنین مردم گیلان همکاری خیلی خوبی با گروه داشتند و ما هم سعی کردیم مهمانان خوبی برای آنان باشیم. امیدوارم نتیجه کار خوب شده باشد.او درباره دلیل پذیرفتن این نقش می‌گوید: فیلمنامه اپیزودی که در آن بازی کردم موضوعی جسورانه درباره تولید داخلی و کشاورزان داشت که دغدغه همیشگی من است. امیدوارم محتوا برای پخش به همان شکل باقی مانده باشد./ نوشین مجلسی