آنچه در ظاهر به چشم می‌آید آن است که فرآیند جلوه‌های‌ویژه در تولیدات چند سال اخیر سینما روند رو به رشدی را در حال تجربه کردن است. آثار و فیلم‌هایی که تا یکی دو دهه قبل دیدن آنها در فیلم‌های داخلی و وطنی، تا حدی خارج از تصور می‌نمود حالا و در این سال‌ها جایی برای خودشان روی پرده نقره‌ای سینماها باز کرده‌اند و مخاطب و تماشاگر را در حس و حال درون فیلم در داخل سالن تاریک سینما همراه می‌کنند.

آخرین نمونه این آثار فیلم سینمایی «به وقت شام» ابراهیم حاتمی‌کیا بود که تا همین چندی قبل روی اکران قرار داشت. فیلمی که در زمینه استفاده از جلوه‌های‌ویژه تجربه رو به جلو و جدیدی بود و می‌توان ادعا کرد سینمای ایران را یک گام رو به جلو سوق داده است. البته تا پیش از این هم جلوه‌های‌ویژه سهم مهمی در بعضی آثار و پروژه‌های سینمایی داشته است. به‌طور مشخص می‌توان احمدرضا درویش یا محمدحسین لطیفی را نام برد که نام‌شان با بعضی از پروژه‌های سینمایی مانند دوئل و روز سوم گره خورده است. آثاری که جلوه‌های‌ویژه سهم مهمی در آنها دارند. همه اینها در کنار هم باعث شد تا در آستانه سالروز شهادت دکتر مصطفی چمران و به بهانه یاد دوباره از فیلم سینمایی «چ» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیاسراغ جلوه‌های‌ویژه میدانی این فیلم و در ادامه به صنعت و صنف جلوه‌های‌ویژه در سینمای ایران بپردازیم. برای همین به سراغ محسن روزبهانی مدیر انجمن جلوه‌های‌ویژه خانه سینما رفتیم و با او وارد گپ و گفت شدیم. روزبهانی جلوه‌های‌ویژه «چ» را می‌پسندد و در فیلم «به وقت شام» هم با حاتمی‌کیا همکاری کرده است. همکاری با مجید مجیدی از دیگر تجربه‌های جدی و مطرح روزبهانی است.

با توجه به این‌که فردا سالگرد شهادت دکتر‌مصطفی چمران است شاید بد نباشد از فیلم «چ» ابراهیم حاتمی‌کیا استفاده کنیم. این فیلم در سال‌های اخیر یکی از بهترین جلوه‌های‌ویژه را داشت، می‌خواهم نظرتان را راجع به جلوه‌های‌ویژه این فیلم بدانم.

قطعا این فیلم از جلوه‌های‌ویژه خوبی برخوردار است. بخصوص طراحی سکانس سقوط هلیکوپتر که من خودم هم می‌دانم به اندازه یک فیلم سینمایی زمان و انرژی برده است. این سکانس ترکیبی از همه جلوه‌های ویژوالی، واقعی، ماکت و نماسازی بود که این تلفیق بسیار مهمی در سینمای ایران محسوب می‌شود. البته این را هم بگویم که خیلی از صحنه‌های این فیلم ویژوال بود و به نظر من بهتر بود در ابتدا رئال خیلی از صحنه‌ها ساخته میشد و بعد ویژوال آن را می‌گرفتند. در فیلم «به وقت شام» آقای حاتمی‌کیا هم که خودم طراح جلوه‌های‌ویژه آن بودم صحنه‌ها را به‌صورت تلفیقی از رئال و ویژوال درآوردم و با این‌که به نظر می‌رسید جلوه‌های‌ویژه‌اش خیلی هزینه بر بوده، اما ما در آنجا هم با کمبود امکانات مواجه بودیم.

به نظر شما چرا در سینمای ایران شرایط به‌گونه‌ای شده که همه جلوه‌های‌ویژه میدانی را در فیلم‌های جنگی جست‌وجو می‌کنند؟ به اعتقاد شما نمی‌توان در ژانرهای دیگر جلوه‌های‌ویژه چشمگیری داشت؟

این فرضیه کاملا اشتباه است. برای نمونه تعدادی از چند سیمرغی که خود من گرفتم برای فیلم‌های جنگی نیست که البته خودم شخصا می‌خواستم که در آن فیلم‌ها کار کنم. چون نمی‌خواستم نگاهم تنها به فضای فیلم‌های جنگی معطوف شود، اما مساله اینجاست که چون جلوه‌های‌ویژه در سینمای ایران با ژانر دفاع مقدس رشد کرده عامه مردم جلوه‌های‌ویژه را تنها انفجار و توپ و تانک می‌دانند. اگر کارگردان‌ها و فیلمنامه‌نویس‌های ما آن‌طور که باید و شاید جلوه‌های‌ویژه را بشناسند در خیلی از صحنه‌ها می‌توانند از آن استفاده کنند، اما متاسفانه حتی خود اهالی سینما هم نسبت به این رشته شناخت تخصصی ندارند.

برای به قول شما شناخت بهتر و رشد و اعتلای این رشته چه تدبیری می‌توان اندیشید؟

در سینمای ایران حرف اول را بودجه می‌زند و سینمای ما همیشه سینمای فقیری بوده است. جلوه‌های‌ویژه هم رشته‌ای پرخرج در سینماست و بنابراین با بودجه اندک نمی‌توان سراغ آن رفت و در سال‌های اخیر این وضعیت بدتر هم شده. مدیران و سینماگران ما هم نه‌تنها شناختی نسبت به جلوه‌های‌ویژه ندارند بلکه اصلا دغدغه‌اش را هم ندارند. به‌عنوان مثال من طراح جلوه‌های‌ویژه میدانی آثار آقای مجیدی بودم و در سخت‌ترین شرایط و با کمبود شدید امکانات و بودجه طراحی‌های بسیار سختی را انجام داده ام که با تحسین هم روبه‌رو شده است، اما ایشان برای فیلم «محمد(ص)» طراح جلوه‌های‌ویژه خارجی آوردند که به نظرم چندان صورت خوشی نداشت. در حال حاضر وزارت ارشاد از حمایت صنف ما شانه خالی کرده است. صنف ما هم به دلیل همان وابستگی شدید به بودجه و هزینه‌های مالی اگر حمایت نشود نابود می‌شود.

به نظر شما حضور متخصصان جلوه‌های‌ویژه سینما چقدر می‌تواند به باورپذیری فیلم نزد مخاطبان کمک کند؟

قطعا تجربه حضور متخصصان جلوه‌های‌ویژه سینمای ایران در پروژه‌های تولیدی داخلی و خارجی نشان از توانایی و استعداد شگرف آنهاست.

پیشرفت‌های فناورانه برای خلق جلوه‌های‌ویژه تصویری، حس و فضایی که پس از اجرای جلوه‌های‌ویژه میدانی در فیلم‌های سینمایی ایجاد می‌کند کمک زیادی به باورپذیری فیلم نزد مخاطب می‌کند. شما در همین سینمای ایران به فیلم‌هایی که جلوه‌های‌ویژه‌ چشمگیری دارند نگاه کنید. ببینید مردم چقدر با آنها ارتباط بهتری برقرار می‌کنند؟ جلوه‌های‌ویژه امکانات بهینه می‌خواهد که آن هم در اختیار نهادهای خاصی است و بنابراین در اختیار همه فیلم‌ها قرار نمی‌گیرد.

به‌عنوان رئیس انجمن جلوه‌های‌ویژه میدانی عمده مشکلات اعضای این صنف را در چه مسائلی می‌دانید؟

بیشتر مشکلات این صنف به فقدان امکانات برمی‌گردد. الان مدت‌هاست استفاده از مواد شیمیایی به جای مهمات نظامی و نیز سلاح‌های افکتیو به جای سلاح‌های واقعی در سینما باب شده است و بنابراین می‌طلبد که تسهیلات خاصی برای واردات سلاح‌های افکتیو به متقاضیان واجد شرایط اعطا شود. من با اطمینان می‌گویم که سینمای ایران از نظر طراحی جلوه‌های‌ویژه میدانی هیچ تفاوتی با سینمای مطرح هالیوود ندارد. مثلا شما فیلم‌های «نجات سرباز رایان» ساخته استیون اسپیلبرگ را با فیلم «دوئل» ساخته احمدرضا درویش مقایسه کنید، آن زمان است که متوجه می‌شوید فیلم آقای درویش از فیلم اسپیلبرگ با آن بودجه کلان بسیار بهتر هم ساخته شده. در مجموع اگر به ما امکانات تعلق بگیرد و از ما حمایت شود افراد زبده‌ای در این صنف داریم.

نظر کلی‌تان راجع به جلوه‌های‌ویژه فیلم‌های سینمای ایران در سال‌های اخیر چیست؟ این صنف در سال‌های اخیر چه فرآیندی را طی کرده و رو‌به رشد و صعود بوده یا نه؟

به نظرم باید نگاه سنتی در تولید آثار سینمایی را تغییر دهیم و کارهای جدیدی را تجربه کنیم چرا که تخیل کمک بزرگی به فیلمساز می‌کند. قطعا اگر نیازهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در ایران تامین شود می‌توان کارهای بسیار خوب و حرفه‌ای انجام داد. ضمن این‌که الان فشارهای اقتصادی و اجتماعی در کشور به قدری زیاد شده که دیگر کمتر کسی به فکر سینما و سینما رفتن است و خیلی از اهالی سینما بیکارند. بنابراین بسیاری از اهالی دغدغه‌مند سینما مجبور شده‌اند کاری به غیر از حرفه اصلی خودشان انجام دهند و همین باعث شرایط اسفباری برای آنها شده. از آنطرف مشکلات اقتصادی و اجتماعی، سینما را از اولویت مردم خارج کرده که البته من حق را به آنها می‌دهم./ساناز قنبری