نصف جهان: «مجمع ذخایر اسلامی» مجموعه ای که به همت آیت ا... سید احمد حسینی اشکوری تأسیس شده است. خبرگزاری «حوزه» در گفتگو با رئیس مجمع ذخایر اسلامی، فعالیت های این مجموعه را مرور کرده که بخشی از آن را که به پروژه تصویربرداری از سنگ قبرهای مهم کشور می پردازد در زیر می خوانید:

ماجرای عکسبرداری از سنگ قبرها چیست؟

سنگ قبرها روایت صادقانه‏‌ای است از آنچه اتفاق افتاده است. نمی‏‌گویم در سنگ‌‏ها دروغ نیست، ممکن است باشد اما همان دروغ را هم می‎توانیم کشف کنیم. به هر حال، هر آنچه وجود دارد، بدون واسطه نقل می‎شود. سنگ قبرها اطلاعات تاریخی و فرهنگی بسیار ارزشمندی دارند. متأسفانه بی‎توجهی و گاهی مطامع مادّی شهرداری‏‌ها و حتی خود مردم، سبب شده است که بسیاری از قبرستان‏‌ها که مواریث تاریخی و فرهنگی ما هستند و اطلاعات گرانبهای آنها در جایی ثبت نشده است، در شرف نابود شدن و تبدیل شدن به اسم‎های زیبایی مثل باغ مزار، جاده، اتوبان و... باشد. من وظیفه‌‏ خودم را در این دیدم که از سنگ قبرها عکسبرداری کنم.

فایده‏‌ این کار چیست؟

فرض کنید شما درباره‌‏ انساب کار می کنید. حلقه‌‏ مفقوده‌‏ای در انساب مورد تحقیقتان وجود دارد که ممکن است در یک سنگ قبر 400 ساله یافت می‏‌شود. 500 سنگ قبر در صحن حرم حضرت معصومه (س) را که در یک کارگاه بود و الآن اکثر آنها از بین رفته است، عکسبرداری کردیم. شجره‌‏نامه‏‌ بعضی از این افراد روی سنگ قبر نوشته شده، همچنین در مواردی علت اینکه برای دفن، از تهران به قم آمده‎اند بیان شده است. مثلاً روی یک سنگ قبر نوشته شده بود: «من از تهران به قم آمدم تا روز محشر شفیعم شود فاطمه(س).» بعضی اوقات می‎توان اطلاعات آماری خوبی استخراج کرد؛ مثلاً اینکه در صد سال گذشته فراوانی اسم فاطمه چقدر بوده یا اینکه اسامی غیر مذهبی چقدر رواج داشته؟ با گذر زمان می‎شود تحلیل‎هایی روی این سنگ قبرها انجام داد. به اضافه‎ اینکه سنگ قبرها اطلاعات فراوان تاریخی دارد و هر چه کهن‏‌تر باشد ارزشمندتر است. بسیاری از این سنگ قبرها را دیده‎ایم که در زمان خودمان تخریب شده و اثری از آن در دست نیست. مجموعه‏‎ای در «راوند» عکس‌برداری کردیم و چند سال بعد شنیدم که شهرداری همه‎ آن سنگ‏ها را خراب کرد. یا در قم، مگر قبرستان وادی السلام را تخریب نکردند؟! البته این روندی است که در همه یا بیشتر قبرستان‎ها در حال اجراست. باید پرسید چرا؟ اینها تاریخ ماست که در حال از بین رفتن است. ما که نمی‏‌توانیم جلوی تخریب را بگیریم، دستکم بگذاریم عکسبرداری بشود تا صد سال بعد از آن استفاده کنند. اگر امکانات در اختیارم بود، تمام قبرستان‏‌های ایران را عکسبرداری می‎کردم.

قدیم‎ترین سنگ قبرهایی که عکسبرداری کرده‎اید، مربوط به چه دوره‎ای است؟

800 سال پیش. مجموعه قبرستان «خَفر» در صد کیلومتری شیراز را عکسبرداری کردیم که حاصل آن کتابی با نام «بلنداختران شهر خفر» شد. 90درصد از اطلاعاتی که در این کتاب 200 صفحه‏‌ای منتشر کردیم، از سنگ قبرها به دست آمده است. از 17 امامزاده‌‏ این شهر، پنج نفر شهید هستند و جالب است که اطلاعاتی بکر و دست اول از لا به لای این نوشته‎ها به دست آمد که با شجره‌‏نامه‏‌ای که اداره اوقاف شیراز چاپ کرده بود منافات داشت، به همین دلیل هم به ما اعتنایی نکردند و مجبور شدیم خودمان کتاب را چاپ کنیم، در حالی که بنا بود اوقاف این کار را انجام بدهد!

از قبرستان کدام شهرها عکسبرداری کرده‎اید؟

قم، کاشان، اصفهان و یزد. البته به صورت متمرکز عمل نکرده‌‏ایم و این کار بخشی از کار اصلی ما بوده است. مثلاً وقتی با گروه‎ برای عکسبرداری از کتابخانه یا مکان‎های دیگر می‎رفتیم، روز جمعه که طبعاً کتابخانه تعطیل بود، دوستان را به یک تفریح می‎بردم: قبرستان! «دار السلام شیراز» را همینگونه تصویربرداری کردیم. قبرستان فوق‏‌العاده مهم که در حال از بین‎رفتن است، بسیاری از سنگ‌‏ها که از نظر هنری بسیار مهم بوده، دزدیده شده است. البته به نظرم مشکلی نیست، بعدها خود ما مجبور می‌‏شویم پول بدهیم تا در جاهای دیگر همین‎ها را ببینیم!

در هنگام عکسبرداری از قبرستان ها، «به شما گیر نمی‏‌دادند؟»

جاهایی بوده که رفتیم و ما را بیرون کردند، اما معتقدم اگر قصد این باشد که میراث ما حفظ شود، خیلی اوقات درها باز می‏‌شود.