شیمی‌درمانی یا کِموتراپی؛ روش درمانی برای نابودی سرطان است.

به گزارش خبرنگار حوزه کلینیک گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران؛ شیمی درمانی؛ روشی برای نابودی سرطان، واژه‌ای که با شنیدنش تصاویر سفید و یا کودکانی با سر‌های بدون مو به ذهن ما می‌رسد.

این روش درمانی، در حال حاضر یکی از روش‌های درمانی محسوب می‌شود که برای خود تاریخچه و نحوه عملکردی خاص دارد. باشگاه خبرنگاران جوان قصد دارد امروز به بررسی تاریخچه و نحوه عملکرد شیمی درمانی و روش‌های مختلف آن بپردازد، پس با ما همراه باشید.

شیمی‌درمانی چیست؟

شیمی‌درمانی یا کِموتراپی (chemotherapy) یکی از روش‌های درمان سرطان یا تخفیف موقت آن با استفاده از برخی دارو‌های خاص است که در اصطلاح پزشکی به آن‌ها شیمی درمانی گفته می‌شود.

کار اصلی این دارو‌های خاص از بین بردن سلول‌های بیمار، بدون صدمه به بافت‌های مجاور است.

این نوع از درمان اثراتی نیز بر سلول‌و بافت‌های بدن دارد، ریزش مو‌های بدن، خشک شدن پوست و لاغری بخشی از این اثرات است.

تاریخچه شیمی درمانی

اصول علم شیمی درمانی، عمدتا در طول سال‌های 1919 تا 1935 بوجود آمد. به خصوص با ظهور سولفونامید‌ها و آنتی بیوتیک‌ها بود که استفاده از مواد به عنوان محصولات مفید طبی واقعیت یافت. تنها مواد شیمی درمانی که قبل از زمان "پل ارلیش" شناخته شده بود، از سه عنوان فراتر نمی رفت؛ گنه برای درمان مالاریا، اپیکا برای اسهال آمیبی و جیوه برای درمان علائم سفلیس.

کاربرد دارو‌های شیمیایی به هند باستان برمی‌گردد، هندی‌ها سیستمی از دارو‌های شیمیایی به نام آیورودا طراحی کردند که در آن بعضی از فلزات همراه با برخی از گیاهان برای معالجه طیفی وسیع از بیماری‌ها به کار برده می‌شد. پس از آن‌ در قرن دهم میلادی پزشک ایرانی محمدبن زکریای رازی با استفاده از مواد شیمیایی از قبیل: مس و زاج و جیوه و نمک ارسنیک و نمک امونیم و طلا و گچ و خاک رس و صدف و قیر و الکل به معالجه بیماری‌ها مشغول شد.

این مطلب را از دست ندهید: ۸ ماده طبیعی فوق العاده مفید که سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد

ساخت اولین داروی شیمی درمانی سرطان به اوایل قرن بیستم برمی‌گردد اما در واقع این دارو به این منظور ساخته نشد و قصد استفاده به عنوان مصارف دارویی نداشت. این ماده گاز خردلی بود که در جنگ جهانی اول به عنوان سلاح جنگی استفاده می شد و در فاصله جنگ جهانی اول و دوم و در جنگ جهانی دوم نیز مطالعاتی بر روی آن صورت گرفت. در طول جنگ جهانی دوم مشاهده شد گلبول‌های سفید خون برخی از افرادی که به صورت اتفاقی این گاز را تنفس کرده‌ بودند، به شدت کاهش یافته‌ است.

بر طبق این فرضیه بنا شد اگر گاز خردل می‌تواند رشد سریع تولید گلبول‌های سفید را متوقف و یا کم کند، پس می‌تواند بر روی سلول‌های سرطانی نیز چنین اثری داشته باشد.

از این رو در سال ۱۹۴۰ در برخی از افرادی که به سرطان پیشرفته لیمفوما (سرطانی که به گلبول‌های سفید خون مرتبط است) مبتلا بودند، به جای ورود دارو از راه تنفس، تزریق به سیاهرگ صورت می گرفت. بهبود این روش موقتی، اما قابل ملاحظه بود. این تجربه به تحقیقات گسترده درباره مواد مشابهی که بتوانند بر روی سلول‌های سرطانی چنین اثری بگذارند، انجامید. صنایع چند میلیارد دلاری داروسازی ساخته شد و انقلابی هدفمند در زمینه داروسازی به وقوع پیوست، اما محدودیت‌هایی در زمینه دارو‌های شیمیایی وجود داشت که هنوز نیز وجود دارد.

شیمی درمانی چگونه در بدن عمل می‌کند؟

شیمی درمانی شیوه ای رایج در معالجه بیماری‌هاست که سلول‌ها به خصوص سلول‌های سرطانی و میکروارگانیسم‌ها را با استفاده از مواد شیمیایی از بین می‌برد. معنی شیمی درمانی تنها به دارو‌های درمانی غدد سرطانی محدود نشده وآنتی بیوتیک‌ها را نیز در بر می‌گیرد.

مقصود از شیمی درمانی، درمان از طریق بکار بردن دارو‌های گوناگون است. در معنای خاص آن که امروزه بکار برده می‌شود غرض درمان دارویی تومور‌های گوناگون (یا به اصطلاح سرطان) است.

استفاده از دارو‌های ضد سرطان یا شیمی درمانی یکی از راه های درمان این گونه تومور‌هاست که می‌توان آن را با روش‌هایی دیگر مانند جراحی و پرتو درمانی ادغام کرد. شیمی درمانی در معالجه تومور‌ها بسیار موثر بوده و امروزه با کشف دارو‌های جدید ضد تومور این تاثیر رو به افزایش است.

در این بخش به پرسش‌های احتمالی بیمار یا اطرافیان وی پاسخ داده می‌شود.

بیمار چگونه شیمی درمانی می‌شود؟

بیشتر دارو‌های ضد تومور را به یکی از روش‌های زیر به بیمار می‌دهند:

۱- خوراکی

۲- تزریق عضلانی

۳- تزریق وریدی

۴- داخل صفاقی

۵- داخل کانال نخاع

بیشتر بخوانید: سایتو ریداکشن؛ روشی جدید برای درمان سرطان

اولین نوع مدرن ماده شیمی درمانی ارسفنامین بود که توسط پاول ارلیخ کشف شد، همچنین ترکیبات آرسنیکی که در سال ۱۹۰۹ کشف و برای معالجه سیفیلس به کار برده شد. پس از آن سولفانامید‌ها توسط دومگ و پنیسیلین توسط الکساندر فلمینگ کشف شد.

دیگر کاربرد‌های عامل‌های شیمی درمانی سایتواستاتیکی (شامل مواردی که بعداً به توضیح آن‌ها خواهیم پرداخت) برای درمان بیماری‌هایی مانند سفت شدگی بافت ها، رماتیسم، ورم مفاصل و بیماری‌هایی که خود به خود در برابر معالجه‌ها مقاوم می‌شوند، به کار برده شد.

شیمی درمانی و تاریخچه آن/ هر آنچه از شیمی درمانی نمی‌دانید!

اساس و مبنای عملکرد شیمی درمانی

سرطان روند رشد غیر قابل کنترل در تولید مثل سلولهاست که با رفتار‌های خطرناک و هجومی این توده سلولی همراه است. سرطان بنا به دلایل ژنتیکی و یا محیطی رخ می دهد. به طور کلی بسیاری از دارو‌های شیمیایی استفاده شده در شیمی درمانی سرطان، بر روی تقسیم سلولی سلول‌های سرطانی اثر می‌گذارند، به خصوص سرطان‌هایی که سرعت تقسیم سلولی در آن‌ها بسیار بالاست.

این دارو‌ها که سبب آسیب رساندن به سلول می‌شوند، سایتوتوکسیک نامیده می‌شوند. برخی از این دارو‌ها سلول را دستخوش تغییرات اساسی کرده و رشد آن را متوقف می کنند، از این رو به برنامه ریزی برای مرگ سلول نیز معروف هستند.

دانشمندان همچنان در حال بررسی و مطالعه ویژگی‌های منحصر به فرد سلول‌های سرطانی خطرناک و مقاوم هستند تا بتوانند آن‌ها را به طور ویژه مورد هدف قرار دهند. زیرا در طول فرایند شیمی درمانی علاوه بر سلول‌های سرطانی سلول‌های دیگر مانند سلول‌های مربوط به رشد مو و سلول‌های داخلی روده که سرعت رشد بالایی دارند، مورد حمله قرار گرفته و جریان رشد آن‌ها نیز متوقف می‌شود. که باعث اختلال در امور بیمار می‌شود. اگرچه بعضی از دارو‌های مناسب‌تر نیز برای درمان ساخته شده که پزشکان را قادر می‌سازد تا به نحو بهتر به درمان سرطان بپردازند.

دارو بر روی تومور‌های جوان بسیار بهتر عمل می‌کند چرا که مکانیسم منظم تقسیم سلولی را متوقف کرده، با باز نگه داشتن تولید مثل موفق، رشد را بسیار نامنظم کرده و همین امر باعث می‌شود تا تومور کمتر از داروی شیمیایی تاثیر بپذیرد و دیگر به آن حساس نباشد.

مشکل دیگری که با تومور‌های سفت و توپر داریم این است که شیمی درمانی به هسته تومور نمی‌رسد و چاره ای جز استفاده از لیزر و پرتو درمانی یا عمل جراحیباقی نخواهد ماند.

این مطلب را از دست ندهید: مشکلات غدد بزاقی چگونه ایجاد می شود؟

باگذشت زمان سلول‌های سرطانی بیشتر از خود مقاومت نشان می‌دهند، حتی اخیرا کشف شده است که نوعی پمپ بر روی سلول‌های سرطانی وجود دارد که مواد شیمی درمانی را از داخل سلول خارج می‌کند. تحقیق در مورد این نوع پمپ‌ها ادامه دارد و داروسازان برای جلوگیری از اعمال این نوع پمپ‌ها در تلاش هستند.

در این باید دقت شود که عکس العمل هر شخصی نسبت به شیمی درمانی ممکن است با دیگری متفاوت باشد.

شیمی درمانی و تاریخچه آن/ هر آنچه از شیمی درمانی نمی‌دانید!

عوامل زیر بی تاثیر نیستند:

١: سن بیمار

٢: نوع دارو

٣: اولین دوره شیمی درمانی است یا چندمین دوره

۴: بیماری‌ها و سوابق بیمار، مثلا نارحتی ریوی یا قلبی و ...

این مطلب را از دست ندهید: جلوگیری از ریزش موی سر

۵: روحیه بیمار

۶: وزن بیمار (پزشک معالج میزان حجم دارو دریافتی را با فرمولی مشخص بر اساس قد و وزن بیمار تغییر می‌دهد)

به عنوان مثال در ابتدای درمان ممکن است حجم دارو ۶ میلی گرم در یک روز باشد، اما با پایین آمدن وزن بیمار در دوره‌های بعد ٣ میلی گرم باشد.