نصف جهان: يک کشف مهم در شهر سوخته سيستان و بلوچستان، باستان شناسان را به هيجان آورده است. شهر سوخته در حاشيه جاده زابل-زاهدان واقع شده و به عنوان ميراث جهاني يونسکو ثبت شده است. اين شهر حدود 5200 سال پيش به صورت يک روستا بوده که در عرض 500 سال گسترش پيدا کرده و حالت شهر به خود گرفته و اوج شکوفايي آن 4300 تا 4600 سال پيش بوده است. شهر 5000 ساله سيستان و بلوچستان يکي از پيشرفته ترين شهرهاي باستاني دنيا محسوب مي شود که تاکنون کاوش هاي فراواني در آن انجام شده است.

يکي از اين کاوش ها اخيراً به کشفي منجر شده که فعالان ميراث فرهنگي معتقدند در ميان کشفيات دو سال گذشته در شهر سوخته بي سابقه بوده است. اين کشف آنقدر مهم تلقي مي شود که گزارش آن در مهمترين مجله استخوان باستان شناسي جانوري جهان به انگليسي هم چاپ شده است.

تجارت تاريخي

همين که بدانيم  ساکنان يک شهر در 5000 سال پيش، ميموني را از کيلومترها دورتر از مرزهاي آن روزگار به محل سکونتشان وارد کرده و آن را در قفس نگهداري کرده اند، به خودي خود آنقدر داستان جذابي هست که اگر هم استخوان هاي اين ميمون از زير خاک بيرون کشيده نمي شد، باز هم مخاطبان خودش را داشت.

اما حالا ‌اسکلت اين ميمون 5000 ساله در شهر سوخته سيستان و بلوچستان رونمايي شده و جزييات بيشتري از زندگي در اين منطقه مهم باستاني جهان به دست آمده است؛ اينکه مثلاً پنج هزاره پيش از اين، مردم درباره حيوانات چگونه مي انديشيده اند؟ و مشخصاً براي اين ميمون آيا ارزشي در حد پرستش قائل بودند يا صرفاً به آن در حد يک کالاي لوکس نگاه مي کردند؟ کارشناسان مي گويند بايد در اين باره مطالعات بيشتري صورت بگيرد اما هر دو احتمال قابل بررسي است. 

فارغ از يافتن پاسخ براي اين پرسش ها، آنچه فعلاً مشخص شده اين است که ميمون 5000 ساله شهر سوخته در فرايندي نامعلوم وارد کشور شده است. از آنجا که باستان شناسان پيش از اين به ارتباطات تجاري شهر سوخته با سرزمين‌هاي شرقي ايران مانند شمال هندوستان و آسياي مرکزي پي برده بودند و از طرفي چون اين نوع ميمون اصولاً در جغرافياي ايران وجود نداشته است، بنابراين جانور ياد شده حتماً گونه اي وارداتي به شهر سوخته بوده است اما شکل اين تجارت و هدف از آن فعلاً نامعلوم است. 

تاجران 5000 سال پيش، ميمون را بيشتر به منظور هديه دادن به افرادي که در جامعه داراي طبقه خاص اجتماعي بودند مانند انسان هاي نخبه، تاجر، حاکم يا در کل کساني که داراي شخصيت خاصي بودند، وارد مي‌کردند. از طرفي به دليل اينکه در هندوستان جانور پرستي رايج بوده و هنوز هم رايج است، امکان دارد اين ميمون نيز مثل بعضي ديگر از جانوران که در منطقه هندوستان پرستش يا ستايش مي‌شدند همان نقش را براي صاحبش در شهر سوخته داشته يعني صاحب اين ميمون انساني با اعتقاداتي خاص بوده که ميمون را به اين منطقه آورده است.

 مثل نوزادان

اما يکي ديگر از جنبه هاي اين کشف مهم، شيوه دفن ميمون شهرسوخته همتراز با دفن انسان هاست. مهدي ارباب نيا، معاون ميراث فرهنگي سيستان و بلوچستان مي گويد: «ميمون در دنياي باستان يک سنبل اشرافيت محسوب مي شده‌ و براي همين مانند يک انسان دفن شده است، يعني چون پنج سال سن داشته به لحاظ جايگاه با نوزادان در شهر سوخته همتراز بوده است.»

در شهر سوخته کودکان را معمولاً بدون اشياء و هدايا دفن مي‌‌کردند يا هداياي کمي برايشان مي‌گذاشتند. به عنوان مثال براي يک کودک سه يا چهار ساله يک کاسه، بشقاب، ليوان يا محتويات غذايي و نوشيدني در کنارش قرار مي‌دادند و دفنش مي‌کردند ولي مردمان آن زمان به اين «سنبل اشرافيت» آنقدر اهميت مي داده اند که جسد آن را هم مانند انسان ها با تشريفات به خاک  سپرده اند به طوري که اين ميمون چون خردسال بوده مانند نوزادان آن زمان دفن شده و در کنارش ليواني منقوش وجود داشته است.

سيد منصور سيد سجادي، سرپرست گروه باستان شناسي شهر سوخته در اين باره مي گويد: «با مطالعه چگونگي رشد و شکل گرفتن استخوان‌ها به خصوص پاها و دست هايش متوجه شديم اين حيوان در حالت اسارت در قفس مرده و به سبب اهميت آن براي صاحبش همچون کودکي به همراه ظرفي زيبا و گلابي شکل که ظاهراً ظرف آبخوري بوده دفن شده است.»

 کاوش ها ادامه مي يابد

از سال 76 تا سال گذشته (به جز چهار سال) 17 فصل کاوش در اين شهر باستاني انجام شده است. آنطور که باستان شناسان مي گويند، شهر سوخته مُعرّف دوره اي است که به آن دوران آغاز شهرنشيني مي‎گويند و به همين دليل اين شهر هميشه آبستن خبرهاي هيجان انگيز است. کاوش هاي فراوان ديگري در اين شهر برنامه ريزي شده که بي شک گوشه هاي نامکشوف فراواني از زندگي ايراني ها در هزاران سال پيش را مرئي خواهد کرد. کشف ميمون شهر سوخته فقط يک گام ديگر در اين مسير تلقي مي شود؛ هر چند گامي مهم و کم نظير.