در چاپخانه‌ها چه خبر شده و چرا کارگران آنها در معرض ابتلا به سرطان‌اند؟ آن طور که احمدرضا اعتماد مظاهری گفته، قبلا در دستگاه‌های چاپ، از الکل ایزوپروپیل استفاده می‌شد. این الکل دمای آب را در دستگاه‌های چاپ  پایین می‌آورد و قابلیت تبخیر بسیار بالایی هم دارد. از این الکل به‌طور ویژه در صنعت چاپ استفاده می‌شود و به گفته چاپخانه‌داران، صنعت چاپ به این الکل وابسته است. حالا چه اتفاقی برای این الکل افتاده؟ این الکل دیگر با کیفیت قبلی وارد بازار نمی‌شود؛ یعنی الکلی که در حال حاضر در چاپخانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، از نوع بی‌کیفیت آن است که نه‌تنها به دستگاه‌ها آسیب می‌زند که محیط کار را برای چاپخانه‌داران سرطانی کرده، از همه اینها گذشته بیشتر این الکل‌ها تقلبی است.

بر اساس آن‌ چه مدیرعامل تعاونی چاپخانه‌داران تهران به خبرگزاری کتاب گفته بود، الکل ایزوپروپیل، سالی دو بار وارد ایران می‌شد، اما حالا چندین ماه است که این اتفاق نیفتاده؛ دلیل آن هم مشکلات ارزی برای تأمین آن است. اوضاع از این هم بدتر می‌شود. حالا اتفاقی که افتاده این است که چاپخانه‌داران از سر ناچاری از همان الکل‌های بی‌کیفیت استفاده می‌کنند.

مواد شیمیایی بلای جان کارکنان

«رضا» ٣١ ساله است و نزدیک به ٦ سالی می‌شود که در چاپخانه‌ای در تهران کار می‌کند. آنها در چاپخانه بروشور و کاتالوگ و کتاب‌های درسی و... چاپ می‌کنند. در سالن اصلی نزدیک به ٤٠ نفر فعال‌اند که همه آنها در معرض خطر ابتلا به انواع بیماری‌های شنوایی به‌دلیل سر و صدای زیاد و بیماری‌های ریوی به دلیل محلول‌های شیمیایی و الکل‌ قرار دارند: «ما در چاپخانه از موادی مثل مرکب، الکل، بنزین، نفت و... استفاده می‌کنیم، اینها لازمه کار ماست و در زمان استفاده هم بوی این مواد روی کارکنان تأثیر می‌گذارد، به‌ویژه آنهایی که شیفت شب کار می‌کنند، ترکیب بوی این مواد همراه با شب‌کاری‌ و عوارض ناشی از آن به شدت آزاردهنده است.»

رضا به ماجرای الکل‌های بی‌کیفیتی که به‌تازگی بلای جان کارکنان چاپخانه‌ها شده هم اشاره‌ای می‌کند. او می‌گوید که الکل جزو مواد مهم و لازم کار در چاپخانه است، اگر الکل نباشد، کیفیت مرکب پایین می‌آید، الکل ایزوپروپیل هم جزو حلال‌هایی است که ترکیب رنگ ایجاد می‌کند، این الکل قبلا از کره وارد کشور می‌شد، حالا اما ظاهرا از کشور دیگری وارد ایران می‌شود که نمی‌دانیم کجاست. این الکل جدید اتانول بیشتری دارد و از سه ماه آخر سال قبل، وارد ایران می‌شود.

رضا می‌گوید که قرار گرفتن در معرض این الکل، درست مانند زندگی‌کردن در خانه در حال نقاشی با بوی تند تینر است. کارکنان چاپخانه‌ها بین ٨ تا ١٢ ساعت در ساعت‌های کاری با چنین بویی کار می‌کنند. هر چند که خود کارکنان به بوهای غیر معمول مواد شیمیایی عادت کرده‌اند و دیگر بویی احساس نمی‌کنند. آنها باید از ماسک استفاده کنند اما گرما امان‌شان را می‌برد و تمایلی به استفاده از آن ندارند؛ هر چند که به گفته آنها، این ماسک‌ها هم خیلی نمی‌تواند جلوی بو و مضرات مواد شیمیایی را بگیرد.

اما تنها بوی الکل نیست که کارکنان را آزار می‌دهد، صدای بلند پمپ‌های آب و باد معضل دیگر آنهاست، رضا می‌گوید که کار کردن در چاپخانه، مضرات زیادی برای جسم و جان کارکنان دارد: «کارکنان به مرور زمان دچار بیماری‌های ریوی می‌شوند؛ هر چند که بازرس بهداشت به‌طور مرتب از این مکان بازدید می‌کند و کارکنان به‌صورت دوره‌ای شنوایی‌سنجی و بینایی‌سنجی می‌شوند و آزمایش‌های دوره‌ای از آنها گرفته می‌شود اما به‌ هر حال سختی‌های کار، خودش را به شکل انواع بیماری‌ها نشان می‌دهد.»

شرایط کار کارکنان چاپخانه، حالا اما خیلی قابل قبول‌تر از گذشته است، قبلا چاپ سربی بود و خود سرب مشکلات زیادی برای کارکنان ایجاد می‌کرد اما حالا چاپ افست است و با الکل و مرکب انجام می‌شود.

کارکنان چاپخانه‌ها کم‌شنوا می‌شوند

«سعید»، مدیر یکی از واحدهای چاپخانه‌ای در تهران است. او از ‌سال ٧٨ یعنی از حدود ٢٠‌ سال پیش در چاپخانه کار می‌کند. آنها در چاپخانه، کتاب و بروشور و روزنامه چاپ می‌کنند و از ماجرای الکل‌های بی‌کیفیت، باخبرند: «هنوز هم الکل ایزوپروپیل را به اسم الکل کره‌ای به ما می‌فروشند اما در چاپخانه ما، دستگاه‌ها به گونه‌ای است که کارکنان ارتباط زیادی با الکل ندارند، زینک‌ها باید با آب و الکل شسته شوند، الکل به وسیله پمپی وارد دستگاه می‌شود و کارش را انجام می‌دهد، تنها کاری که کارکنان می‌کنند این است که بشکه‌های الکل را کنار دستگاه می‌گذارند و شلنگی را به داخلش وصل می‌کنند، به همین دلیل بوی الکل کسی را اذیت نمی‌کند. البته همه جا این طور نیست، در بیشتر چاپخانه‌ها، کارکنان ارتباط مستقیم‌تری با الکل و مواد دیگر دارند.»

آنها سه‌سال پیش در چاپخانه‌شان، تجربه حذف الکل را از دستگاه‌ها داشته‌اند، گفته می‌شود که این روش در خیلی از کشورها استفاده می‌شود، اما پس از مدتی دستگاه‌ها خراب شدند و خسارت بیشتری وارد شد، به همین دلیل دوباره الکل مورد استفاده قرار گرفت: «الکل زینک‌ها را می‌شوید، وقتی الکل نباشد، زینک خشک می‌ماند و به مرور زمان خراب می‌شود.»

سعید هم می‌گوید که تنها مشکل کار کردن در چاپخانه بوی الکل نیست، سروصدا هم روی شنوایی کارکنان تأثیر می‌گذارد، چراکه آنها در سالن کار ناچارند با صدای بلند صحبت کنند و وقتی هم از چاپخانه خارج می‌شوند، باز هم با صدای بلند با دیگران حرف می‌زنند که خیلی وقت‌ها دیگران به‌ویژه خانواده‌هایشان را اذیت می‌کند. از همه اینها گذشته استرس‌های کار هم آزاردهنده است. آنها در چاپخانه‌شان به صورت شیفت‌های ١٢ ساعته ٨ صبح تا ٨ شب و ٨ شب تا ٨صبح کار می‌کنند. هر شیفت ٦ پرسنل دارد.

بهترین محلول‌ها هم سرطان‌زا هستند

مدیرعامل تعاونی چاپخانه‌داران تهران به سرطان‌زابودن الکل‌های وارداتی جدید اشاره می‌کند، اما مدیر یکی از چاپخانه‌ها که نخواست اسمی از او در گزارش برده شود، به «شهروند» می‌گوید محلول‌های شیمیایی حتی بهترین نوع‌شان که در چاپ یا سایر صنایع استفاده می‌شود، سرطان‌زا هستند، حالا موادی با کیفیت پایین‌تر می‌توانند ضرر بیشتری داشته باشند. به گفته او ٧٠‌درصد چاپخانه‌ها از الکل ایزوپروپیل استفاده می‌کنند، مخصوصا چاپخانه‌هایی که چهاررنگ است و دستگاه نیاز به آب و الکل دارد، به‌طورکلی این الکل روشی برای شست‌وشوی مرکب است. او می‌گوید الکلی که در فضا پخش می‌شود، به صورت گاز و بخار وارد ریه کارکنان می‌شود، اگر تهویه خوب باشد، الکل کمتر در فضا پخش می‌شود اما در صورت نبود تهویه‌های مناسب، سلامت کارکنان به خطر می‌افتد: «بهترین روش برای جلوگیری از آسیب‌ها استفاده از مواد باکیفیت با گاز کمتر است، درحال حاضر در دنیا هم از موادی با کیفیت بالا در چاپخانه‌ها استفاده می‌شود تا کارکنان کمترین آسیب را ببینند.»

الکل و مواد شیمیایی بیماری‌های تنفسی و ریوی می‌آورد

محمد نجمی، رئیس اداره بیماری‌های تنفسی وزارت بهداشت است و می‌گوید از ترکیبات الکل استفاده‌شده در چاپخانه‌ها بی‌اطلاع است، اما به‌طورکلی قرار گرفتن طولانی‌مدت در برابر این مواد می‌تواند منجر به ابتلا به بیماری‌های ریوی و تنفسی شود. او درباره احتمال سرطان‌زابودن الکل استفاده‌شده در این چاپخانه‌ها می‌گوید: «سرطان به دلیل عوامل مختلفی ایجاد می‌شود و نمی‌توان گفت که دقیقا در معرض کدام ماده در چاپخانه قرارگرفتن می‌تواند ابتلا به سرطان ایجاد کند اما به‌طور کلی، زمانی که فرد مدت زمان طولانی در برابر ماده‌هایی مثل الکل قرار گیرد، به مرور زمان از نظر ریوی دچار مشکل می‌شود، درست مانند کسانی که در معرض شوینده‌ها قرار دارند، به‌ هر حال این مواد ترکیبات شیمیایی دارند و می‌توانند تحریک‌کننده‌ای برای آسم و آلرژی باشند اما این‌که الکل می‌تواند سرطان‌زا باشد، نیاز به انجام کارهای تحقیقی دارد.»

به گفته نجمی، اتانول، یک ترکیب دو کربنه و ایزوپروپیل سه کربنه است، هر دو این مواد، الکل هستند، اما تاثیرات متفاوتی می‌توانند داشته باشند. قطعا هر ماده‌ شیمیایی که بوی تندی داشته باشد، اعم از الکل یا ایزوپروپیل یا حتی متانول، طبیعی است که تنگی نفس ایجاد کند. البته قبلا در چاپخانه‌ها از سرب استفاده می‌شد که آن ماده سرطان‌زا بود اما حالا چاپ‌ها دیگر سربی نیست و ریسک ابتلا به سرطان در این مکان پایین آمده است.

با همه اینها رئیس اداره بیماری‌های تنفسی وزارت بهداشت معتقد است که اگر فضا دارای فن‌های قوی باشد و سیستم تهویه مناسبی استفاده شود، مضرات استنشاق مواد شیمیایی در محیط کمتر می‌شود. البته لازم است کارکنان از ماسک هم استفاده کنند: «به هر حال برخی ترکیبات را نمی‌توان در محیط کار حذف کرد اما می‌توان شرایطی را ایجاد کرد که آسیب‌ها برای افرادی که در آن مکان فعالیت می‌کنند، کمتر شود، یا حتی می‌توان از ترکیبات جایگزینی استفاده کرد تا اثرات مخرب کمتری روی بدن داشته باشد.»

هر چند به گفته این مسئول در وزارت بهداشت، در بیشتر محیط‌های شغلی از سیستم تهویه خوبی استفاده نمی‌شود و اغلب دستگاه‌ها ابتدایی و ضعیف است.