نصف جهان: ادامه بررسي ها روي الواح تخت جمشيد که اخيراً از آمريکا به ايران بازگردانده شد، جزئيات شگفت‌انگيزي درباره کارگران دوره هخامنشي را در اختيار ما قرار مي‌دهد.

هزاران کارگر با موقعيت ها و جايگاه هاي مختلف در پارسه هخامنشي در قالب دسته‌هايي متشکل از چند نفر تا چندصد نفر کار مي‌کردند. بسياري از اين کارگران از مناطقي دور مانند مصر يا سواحل آناتولي آمده بودند.  گزارش‌هاي موجود حکايت از جزئيات شگفت انگيزي درباره اين کارگران دارد.

اين کارگران در زمان عيلامي «کورتش» ناميده مي شدند. کورتش واژه‌اي به معناي اصلي خدمتکار است. اين واژه در زمان الواح تخت جمشيد به طبقه‌اي از کارگران وابسته اشاره داشته که نه برده بودند و نه به معناي واقعي کلمه آزاد به شمار مي رفتند. معيشت آنها وابسته به نهادهاي دولتي سلطنتي و شهري بود. در پارسه معمولاً حقوقي معادل دو سوم به اين طبقه از کارگران پرداخت مي شد و انتظار مي رفت که منابع درآمد بيشتري را از جاهاي ديگر پيدا کنند.

پاداش‌هاي گاه و بي‌گاه در قالب دانه غلات به کورتش‌ها، نشان مي‌دهد که آنها احتمال دارد صاحب زمين هاي کوچکي بودند که مي توانستند غذاي مورد استفاده خود را در آن زمين‌ها کشت دهند، برخي فهرست‌هاي جيره، ميان کورتش و بردگان واقعي تفاوت قائل شده است. هر چند که بردگان در اقتصاد تخت جمشيد به ندرت ديده مي شوند، اما در بايگاني به آنها اشاره شده و بر خلاف کارگران کورتش، امکان خريد و فروش بردگان وجود داشته است. اغلب کاري که در سازمان اداري تخت جمشيد تدارک ديده مي شد نياز به نيروي کار فراواني داشت تا به استخراج و پرداخت سنگ، احداث و نگهداري راه ها و کانال هاي آبياري، تهيه آرد، شخم زدن مزارع و... بپردازند.

مقامات هخامنشي در پارس و ساير مناطق به طور پيوسته به دنبال کارگران، به ويژه ماهر بودند و گاهي اقدام به استخدام کارگر از نقاط دور دست مي کردند؛ به همين دليل است که الواح بارو اغلب از کارگران بلخي، مصري، لوديايي، بابلي و... نام مي‌برند.

متون بارو ميان کارگران مرد، زن، پسر و دختر تمايز قائل شده و با توجه به مقتضاي سن کودکان، جيره هاي مختلفي به آنها تحويل داده مي شد، بزرگسالان اگر مهارت خاصي داشتند يا نقش رهبري را عهده‌دار بودند، جيره‌اي بيشتر از ميزان معمول دريافت مي کردند، از اين رو است که بايگاني تخت جمشيد، قابليت ارائه ديدگاهي مفصل را از تنوع و تمايز حتي در سطوح پايين جامعه هخامنشي داراست.

جايگاه زنان نيز مسئله اي قابل ذکر است؛ زنان مي‌توانستند رهبر يک گروه کاري باشند يا در گروه هاي مختلط، سهميه اي بيش از مردان دريافت کنند. اين مسئله به احتمال زياد بدين معنا بود که برخي از انواع کارها به مثابه حيطه تخصصي زنان قلمداد مي شده است. زنان در اين حوزه هاي تخصصي مي‌توانستند استقلال و جايگاه مشخصي را کسب کنند. بافندگي و توليد منسوجات از روشن‌ترين حيطه‌هايي است که زنان مي توانستند در آنها نقش رهبري را بر عهده بگيرند.

علاوه بر اين برخي اوقات زنان از حالت گمنامي که به طور معمول مختص به نيروي کار ساده در دوران باستان است بيرون مي آمدند. هخامنشيان براي مادران به ازاي هر فرزندي که به دنيا مي آوردند، جيره‌اي اضافه در نظر مي‌گرفتند؛ برخي از اين متون با اشاره به نام اين مادران، پيوندي پر احساس ايجاد مي کنند که در اسناد اداري کهن کمياب است.

بخش بزرگ توليد در اقتصاد تخت جمشيد، براي جيره هاي معيشتي مصرف نمي‌شد. کارگران به ندرت ماکيان دريافت مي کردند؛ جيره هاي ميوه نيز بسيار نادر بودند. به نظر مي رسد که اين کالاها براي دربار سلطنتي کنار گذاشته مي‌شده و بنابراين تا حد زيادي از حوزه ديد پژوهشگران خارج هستند. اين مسئله دوباره يادآور اين نکته است آنچه بايگاني بارو نشان مي دهد صرفاً بخشي از جامعه و اقتصادي بسيار بزرگ‌تر است.