نصف جهان: شيوع بيماري‌هاي همه‌گير در ايران تاريخي طولاني دارد. بيماري‌هايي مثل جذام و طاعون که در کتب‌ قديمي ايران از آنها ياد شده و براي مقابله با شيوعشان هم به دستورالعمل‌هايي براي نيالودن خاک و آب و رعايت بهداشت فردي برمي‌خوريم. اما اين توصيه‌ها براي وبا درماني نداشتند که بيماري بومي ايران بود و سالي يک‌بار همه‌گير مي‌شد. مثل وباي تبريز که حدود 700 سال پيش در زمان سلطان «اويس آل‌جلاير» همه‌گير شد، 300 هزار نفر را کشت و کاري هم از دست حکومت برنيامد. يا همه‌گيري ترسناک آن در هرات دوره تيموريان که مي‌گويند احتمالاً با طاعون همراه بود و به قول «فصيح خوافي»، مورخ ايراني، چنان کشنده که از هر 200 نفر، يکي زنده ماند.

اکثراً هم بازرگانان از ناقلان اصلي اين بيماري بوده‌اند و راه ابريشم هم يکي از مسيرهاي مهم انتقال. «ميرخواند»، مورخ مشهور روايت کرده که در سال 757 خورشيدي، طاعون در «کلات» خراسان ظاهر شد و بسياري از مردم آنجا را به کام مرگ فرستاد. اين بيماري خطرناک بارها به ايران حمله کرده که فقط چند نمونه‌اش از دوره صفوي گزارش شده. از گفته مورخان معلوم است که هربار وقوع اين بيماري خطرناک، 20 تا 30 هزار نفر را در قزوين، اردبيل، گيلان و همدان کشته است. مثل سياه سرفه که در ايران چندباري همه‌گير شد و طبقه گفته «بهاءالدوله رازى»، پزشک برجسته ايران حدود 400 سال پيش بسياري را در ري از بين برد. يا تراخم و تيفوس که گهگاه در نقطه‌اي همه‌گير مي‌شدند، عده زيادي را مي‌کشتند و مي‌رفتند.

فهرست بيماري‌هاي همه‌گير در ايران بيش از اينهاست، اما همه‌گيري هيچ‌کدام آنها به پاي آنفلوآنزاي اسپانيايي نمي‌رسد که بخاطر همزماني‌اش با جنگ جهاني اول، آمار دقيقي از مرگ‌ومير آن نداريم. مي‌گويند اين بيماري 50 تا صد ميليون نفر را در جهان کشت؛ يعني 3 تا 5 درصد جمعيت انسان آن روزگار را. آمار مرگ‌ومير آنفلوآنزاي اس‍پانيايي در ايران را که مردمش دچار کم‌خوني و قحطي بودند، تا 2/5 ميليون نفر هم تخمين زده‌اند.

در سال‌هاي اخير هم بيماري‌هاي همه‌گير چندباري در ايران شيوع داشته‌اند. مثل آنفلوآنزاي مرغي و حالا «کوويد 19» معروف به «کرونا» که سرعت شيوع آن بسيار بالاست.