یک کارشناس مسائل بین الملل می گوید: انتظار این است که افکار عمومی و دولتها بیش از این زیر بار استبداد حقوقی آمریکا نرفته و برای نجات مردم ایران از درد و رنج ناشی از تروریسم اقتصادی آمریکا که در حال حاضر مبارزه با ویروس کرونا را سخت کرده است، گامی اساسی بردارند.

 ظهور کرونا در ایران با وجود تحریم ها مقابله با این ویروس مرگبار را بسیار سخت کرده است. این روزها وزیر خارجه کشورمان روزانه با همتایان خود در سراسر جهان رایزنی می کند و گره های تحریم را یکی پس از دیگری باز می کند. اما سوالی که افکار عمومی این روزها افکار عمومی را درگیر کرده این است که پس برجام چه شد؟ مگر قرار نبود سایه تحریم را دور کند؟ مگر قرار نبود گره از کار ایرانیان باز کند؟ اما افکار عمومی به این مساله توجه ندارد وجود این سند جنجالی با عنوان برجام است که راه را برای رئیس دستگاه دیپلماسی باز گذاشته و او با تلفن های مکرر خود توانسته است راه کمک های دارویی را به ایران باز کند. ساز و کار این سند چیست که در بحران فعلی ایران هم می تواند تا حدودی به واسطه آن در مسیر چندجانبه گرایی حرکت کند و گره تحریم را باز کند و هم راه های اقتصادی و تجاری ایران خصوصا برای مقابله با کرونا را بسته است. برجام در اینباره چه کمکی کرد و چرا این سند به اهداف اصلی خود نرسیده است؟ و چه نقشی در وضعیت فعلی دارد؟

این سوالات را خبرآنلاین با رضا رسالت کارشناس حقوقی بین الملل درمیان گذاشته است، او در اینباره او می گوید: «اگر جامعه ی جهانی برای حل و فصل بحران های نوظهور در عرصه ی بین الملل، ناگزیر از پذیرفتن باید ها و نباید های خشک حقوقی باشد، رسیدن به نتایج مطلوب بسیار توان فرسا خواهد بود. دولت جمهوری اسلامی ایران در طول مذاکرات هسته ای خود به این تشخیص رسید که برای حل و فصل این موضوع می بایست به سوی یک توافق سیاسی چندجانبه پیش برود. توافقات سیاسی به مثابه ی ماده ای سیال، روان کننده ی مناسبات حقوقی به شمار میروند. ترجیحات رفتاری ارائه شده در این توافقات چرخ دنده های فرتوت مقررات حقوقی را به حرکت وا میدارند. شاید بتوان گفت توافق هسته ای نیز در همین زمره قابل ارزیابی است، متن برجام که در واقع سندی انضمامی به قطعنامه ی 2231 شورای امنیت محسوب میشود با به وجود آوردن دامنه ای از تکالیف و امتیازات، تصلّبات ناشی از یک معاهده ی حقوقی را تا حد زیادی فرومیکاهد.

توافق هسته ای ایران با کشورهای 1+5 گواه همین امر است. گرچه این توافق به انضمام قطعنامه ی 2231 شورای امنیت به تصویب رسید، اما نباید از خاطر برد که بدون در نظرگرفتن مکانیسم های نهفته در متن سند، عملا دینامیسم این توافق نیز از حرکت باز خواهد ایستاد.»

آیا در حال حاضر این دینامیسم غیر فعال شده است؟ و اگر شده چگونه می توان فعال کرد؟

برجام، یک سند "خود بسنده"  محسوب می شود. در حقوق بین الملل به اسنادی که درون خود نظام جبرانی و ساز وکار حل و فصل اختلافات داشته باشند، خود بسنده می گویند؛ مثل سند تاسیس سازمان تجارت جهانی که امکان حل اختلاف را درون خود پیش بینی کرده است. به موجب ماده 26 برجام، ایران در صورتی که یکی از اطراف توافق، "عدم اجرای مهمی"  داشته باشد، می تواند توقف اجرای برجام را جزئا و کلا مستند به این عدم اجرا، اعلام نماید. در ماده 26 اعلام شده است که در صورت نقض برجام از سوی یک طرف، ایران نیز میتواند در واکنش به آن به اقدامات تقلیلی خود وفق این ماده استناد نماید.

جمهوری اسلامی ایران آمادگی خود را برای بازگرداندن تمامی گام‌های جبرانی که در راستای بندهای ۲۶ و ۳۶ این توافق برداشته شده را اعلام کرده است. تحقق این امر، نیازمند بسیج عملی ظرفیت‌ها در طرف‌های باقیمانده برای انجام تعهداتشان است. گام‌های برداشته شده توسط ایران، مزایای عدم اشاعه‌ای ذیل این توافق را کاهش داده است. موضوع صرفا اتخاذ برخی اقدامات جبرانی از سوی ایران برای اعاده تعادل مفقوده در برجام است. این توافق بر مبنای اعتماد بین طرفین ایجاد نشد، بلکه قرار بود که اعتماد به عنوان نتیجه اجرای تعهدات توسط طرفین باشد. بنابراین، با نگاه به چهار سال تجربه در اجرا و پیگیری این توافق، میتوان پی به این حقیقت برد که یک چیزی در این میان مشکل دارد که با نگاه محاسباتی تطبیق نمی‌کند.

چه مشکلی کار به اینجا رسانده است؟ آیا همان بحث یکجانبه گرایی آمریکا در بحث تحریم ها است یا کار از جای دیگر می لنگد؟و ایران چه راهبردی در پیش گرفته است؟

تحریم‌های آمریکا جان مردم را از جمله با جلوگیری از فراهم کردن دارو برای افراد نیازمند، هدف گرفته است، هر نوع محدودیت در خصوص تأمین داروهای پزشکی، به ویژه در شرایط کنونی که کشورهای جهان از جمله ایران با ویروس کرونا مواجه هستند، حق دسترسی به بهداشت و حق حیات را نقض می‌کند. علاوه بر این، این اقدام آمریکا در تناقض آشکار با قرار موقت دیوان بین‌المللی دادگستری مبنی بر توقف اعمال تحریم‌هایی است که ناقض فعالیت‌های بشردوستانه است. در رویکرد جدید به نظر میرسد دولت امریکا بر خلاف مدعیات خود در صدد شکل دهی به رفتار  و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از طریق وضع تحریم هاست.

رویکرد جمهوری اسلامی ایران در چهار سال گذشته از زمان اجرای توافق، گواهی شفاف از عزم آن در اجرای تعهداتش ذیل برجام بوده و تمایل آن را برای یافتن یک راه حل عملی و منطقی برای این موضوع ثابت می‌کند. ایران امیدوار است که بقیه طرفین برجام و نیز جامعه بین‌المللی این قطار از ریل خارج شده را به مسیر صحیح اقدام از طریق برداشتن گام‌های عملی معتبر برای بهبود اعتماد و بازگرداندن تعادل از دست رفته در این توافق، برگردانند. اما آنچه که در حال حاضر از سوی کارگزاران سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در حال پیگیری و تدبیر است، دوگانه سازی بین تحریم های امریکایی و عدم التزام سایر دولت ها برای پیروی از آن هاست. از این حیث وزارت امور خارجه ی ایران در ابتدا با محکوم نمودن تحریم های یکجانه ی امریکا توجه ی جامعه ی بین المللی را به ابعاد حقوق بشری و غیر انسانی تحریم های ثانویه جلب نموده و سپس  با پیشبرد سیاست های تقابلی در نهاد های بین المللی همچون اجلاس عدم تعهد غیر الزام اور بودن تحریم های ثانویه ی امریکا را خاطر نشان میسازد و افکار دولت ها را متوجه استبداد حقوقی امریکا مینماید. انتظار این است که افکار عمومی و دولتها بیش از این زیر بار استبداد حقوقی آمریکا نرفته و برای نجات مردم ایران از درد و رنج ناشی از تروریسم اقتصادی آمریکا که در حال حاضر مبارزه با ویروس کرونا را سخت کرده است، گامی اساسی بردارند. نادیده گرفتن تحریمهای غیرقانونی آمریکا و کمک به دولت ایران برای تامین اقلام دارویی و تجهیزات پزشکی، می تواند اولین گام در این مسیر باشد.

310 310