چند روز پیش روزنامه نیویورک تایمز در خبری نوشت که مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا در حال تدوین یک استدلال حقوقی مبنی بر این است که واشنگتن به رغم خروج از توافق هسته ای همچنان یکی از مشارکت کنندگان برجام است. در همین راستا کارشناسان می‌گویند آمریکا با خروج از این توافق جزو طرف‌های مشارکت‌کننده نیست و نمی‌تواند از بندهای آن برای تمدید تحریم‌ها علیه ایران استفاده کند. این در حالی است که مقام‌های دولت ترامپ ادعا می‌کنند آمریکا با خروج از برجام این توافق را نقض نکرده و هنوز یکی از طرف‌های مشارکت‌کننده در آن محسوب می‌شود. ماده‌ای در برجام که مقام‌های دولت آمریکا مدعی هستند می‌توانند از آن برای بازگرداندن تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران استفاده کنند ساز و کار حل و فصل اختلافات یا همان مکانیسم ماشه است؛ موضوعی که جان بولتون مشاور امنیت ملی سابق آمریکا و همچنین برایان هوک، نماینده دولت آمریکا در امور ایران به غیرعملی بودن این اقدام اشاره کرده بودند. برای بررسی جزئیات بیشتر، با رحمن قهرمانپور کارشناس ارشد روابط بین الملل گفتگو کرده ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

ارزیابی شما از خبر جنجالی نیویورک تایمز در خصوص اینکه آمریکا قصد دارد به برجام بازگردد چیست؟

در این خصوص یک سری برداشت های اشتباه صورت گرفته و این گونه تلقی شده که ایالات متحده آمریکا قصد دارد به توافق هسته ای بازگردد. اگر متن گزارش نیویورک تایمز را بررسی کنیم متوجه خواهیم شد که بحث بازگشت واشنگتن به این توافق مطرح نیست. بلکه می گوید آمریکا به دنبال استدلالی است که بر اساس آن بتواند ثابت کند به عنوان یک دولت همچنان یک عضو در توافق هسته ای است. بدین معنا که عضویت ندارد اما به عنوان یک دولت در آن مشارکت دارد.

به طور عامیانه می توان این اقدام آمریکا را بازی با الفاظ دانست. اگرچه این کشور از برجام خارج شده اما می خواهد حضور و مشارکتش را القا کند. البته باید منتظر بود و دید که تفسیر آمریکایی ها از این مسأله و عبارت (Participant) چیست.

استدلال آنها شاید این باشد که اگرچه آمریکا از این توافق خارج شده اما از منظر حقوقی هنوز عضو بوده تا بتواند از فواید حضورش بهره ببرد و از شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز بخواهد که تحریم خرید تسلیحات متعارف ایران را برای مدتی دیگر تمدید کند.

آنچه که نیویورک تایمز نیز به آن اشاره می کند این است که آمریکا با تنظیم قطعنامه ای از شورای امنیت درخواست می کند که تحریم تسلیحاتی ایران که در ماه اکتبر (برابر با 27مهر) به اتمام می رسد بار دیگر تمدید شود.

آمریکایی ها چقدر روی موفقیت این موضوع حساب باز کرده اند و اگر به بن بست رسید دست به چه اقدامات دیگری خواهند زد؟

برای آمریکایی ها مطلوب این است که قطعنامه مورد نظر تصویب شود. اما در صورت عدم تصویب آنها به دنبال طرح ادعای حقوقی دیگری خواهند رفت و آن این است که چون ایالات متحده آمریکا همچنان در برجام مشارکت دارد می تواند درخواست فعال سازی مکانیسم ماشه را بدهد. یا اینکه با توجه به گام های پنج گانه کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران، ایالات متحده آمریکا آن را نقض برجام تلقی کند و از شورای امنیت سازمان ملل بخواهد که تحریم ها بار دیگر اعمال شوند.

به لحاظ حقوقی آیا پیگیری چنین روندی از سوی آمریکا امکانپذیر خواهد بود؟

یک باور اشتباهی که در ایران وجود دارد این است توافق هسته ای را با مسائل حقوقی می سنجند. اما واقعیت این است که برجام توافقی سیاسی است و بنابراین در این راستا نباید به دنبال راه حل حقوقی بود. همانطور که می دانیم به لحاظ حقوقی خروج آمریکا از برجام ممکن نبود ولی در نهایت به طور یکجانبه از آن خارج شد. در نتیجه با معیار حقوقی نه تنها مسائل حل نمی شود بلکه ابهام نیز به وجود می آید. از سویی بازگشت آمریکا به برجام یک نوع آبروریزی برای دولت آمریکا خواهد بود. دولتی که از آن به عنوان بدترین توافق تاریخ یاد می کند این بار درصدد آن است تا با القای مشارکت خود(نه به عنوان یک عضو) بتواند حرفش را به کرسی بنشاند.

نکته مهم که در این بین وجود دارد این است که ما نیز باید به این توافق به جنبه سیاسی نگاه کنیم چرا که این توافق سیاسی بوده است و نباید این گونه بپنداریم چون از لحاظ حقوقی راهکاری وجود ندارد دست آمریکا بسته خواهد بود. حتی ممکن است آمریکا در این زمینه موفق عمل کند و به این دلیل که توافق سیاسی است بخواهد با استناد به این نوع تفسیر حقوقی دست به اقداماتی بزند.

به احتمال موفقیت آمریکا اشاره کردید؛ آیا مواضع کشورهای اروپایی و همچنین چین و روسیه نیز نقشی در پیشبرد اهداف آمریکا خواهند داشت؟

مواضع کشورهای اروپایی در چند ماه اخیر مقداری مبهم شده است. در همان زمان که دونالد ترامپ آمریکا را از توافق هسته ای خارج کرد اروپایی ها با آمریکا رایزنی کردند تا در این راستا توافقی با ایران شکل گیرد که موضوع موشکی نیز در آن گنجانده شود. البته لازم به ذکر است که اروپایی ها در ابتدا سعی بر این داشتند تا مانع خروج آمریکا از برجام شوند تا در پی آن توافق مکمل و یا جداگانه ای با ایران در خصوص محدود کردن فعالیت های موشکی را دنبال کنند. اما در آن سو دونالد ترامپ نیز که در وعده های انتخاباتی خود موضوع خروج از توافق هسته ای را اعلام کرده بود مجبور شد تا از آن خارج شود تا از این طریق بتواند به توافق جامعی دست یابد که شامل موارد هسته ای و هم موشکی باشد.

به طور واضح مواضع و دستور کار اروپایی ها در صورت اقدامات آمریکا چه خواهد بود؟

به طور مشخص معلوم نیست که آیا اروپا بر سر مواضع خود پافشاری می کند یا خیر. اما به طور طبیعی به منظور تداوم برجام باید با اقدام آمریکا مخالفت کند. اگر آمریکا با این ترفند جدید و حقه سیاسی موفق عمل کند و مانع لغو تحریم ها شود، در آن سو و به طور طبیعی ماندن ایران در برجام دیگر معنی نخواهد داشت و این توافق به طور کل منتفی خواهد شد و پیروزی آمریکا در این موضوع با خروج ایران از برجام همراه خواهد بود. در این بین باید منتظر بود و دید که اروپایی ها چه سیاستی را دنبال خواهند کرد. به نظر می رسد آنها این مساله را انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در ماه نوامبر ادامه دهد. همانطور که می دانیم 27 مهرماه پایان مهلت تحریم تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران خواهد بود که یک هفته بعد از آن نیز انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برگزار خواهد شد.

در این بین پیروزی ترامپ  و یا بایدن تا چه میزان می تواند بر تصمیم اروپایی ها اثرگذار باشد؟

پس از تعیین و تکلیف انتخابات و پیروزی ترامپ اروپایی ها احتمالا از او پیروی کنند. اما اگر بایدن برنده شود موضوع کاملا متفاوت و قضیه کاملا منتفی خواهد بود.

اخیرا روسیه از پایان تحریم تسلیحاتی ایران ابراز خرسندی کرده و بحث فروش سلاح را مطرح کرده است. آیا فروش احتمالی تسلیحات چین و روسیه به ایران می تواند آمریکا را تحت فشار بگذارد؟

اخیرا روسیه این مساله را اعلام کرده است اما چین موضعش را در این زمینه اعلام نکرده است. اما نکته ای باید در اینجا بدان اشاره کرد این است که این تحریم تسلیحاتی شامل تسلیحات متعارف می شود و تحریم های مربوط به سلاح های تهاجمی هنوز سه سال دیگر ادامه دارد.

مشورت ایران و روسیه و حمایت مسکو از تهران و مقابله آنان با آمریکا برای ایران خوب است. کما اینکه این کشور اعلام کرده که در مقابل آمریکا ایستادگی خواهد کرد. اما ما نمی دانیم حمایت این کشور تا کجا ادامه خواهد داشت چرا که سیاست بین الملل آبستن تحولات مختلفی است. بر اساس اصل خودیاری که رئالیست ها آن را مطرح می کنند در شرایطی که اوضاع به وخامت می رود کشور باید به خود متکی باشد. بعضا شاهد بودیم که روس ها در برخی موارد جاخالی داده اند و با آمریکا معامله کرده اند.