آیا ایرانیان «دیگری‌ستیز» ند؟فرارو- علی اصغر مصلح؛ در بیشتر فرهنگ‌ها خشم به آتش تشبیه شده است. خشم شرایط زندگی را دگرگون می‌کند. عقل را زائل، و به تعبیر مولوی چشم را اَحول و اختیار را از آدمی سلب می‌کند. برای مقابله با خشم باید از اسباب شکل‌گیری آن جلوگیری کرد و اگر بروز کرد، مانع شعله‌ور شدن آن شد.

در ایران امروز استعداد‌های ایجاد خشم بسیار است. تابستان و گرمی طاقت‌فرسا، کمبود آب و خشکی زمین، زندگی در شهر‌های زمختِ ساخته از آسفالت و بتن و آهن، ویروس کرونا، گرانی و فاصله طبقاتی و بیکاری، اخبار ناگوار رسانه‌ها به خصوص اخبار جنگ و نزاع‌ها و عوامل بسیار دیگر هر کدام به گونه‌ای اسباب خشم را فراهم کرده‌اند.

در مقابلِ خشم‌های فردی و برخاسته از رفتار‌های ارادی می‌توان دعوت به آرامش و نرمی کرد. اما وقتی اسباب خشم رویه و روند‌های غالب بر زندگی باشد، توصیه‌ها و تجویز‌های اخلاقی و اعتقادی علاج نمی‌بخشد. خشم‌های برخاسته از ساختار را تنها با شناخت و ترمیم ساختار می‌توان خاموش کرد و کاهش داد.

دو مَثل در مناطق مختلف ایران رایج است که باید در حکمت آن‌ها بیشتر اندیشید. در یکی می‌گویند: «اسبها، سربالائی هم‌دیگر را گاز می‌گیرند.» در دیگری می‌گویند: «وقتی خیش گاوآهن پشت سنگ گیر کرد، گاو‌ها به هم شاخ می‌زنند.» توجه کنیم که مشکل سنگ و سربالائی است، اما آن‌ها که باید به هم کمک کنند، با هم ستیزه می‌کنند.

در ایران امروز کار سخت شده است. شرایط شبیه سربالائی و گیرکردن خیش پشت سنگ است. برای کشوری مانند ایران که در قلب منطقه بحرانی خاورمیانه قرار دارد، باید مراقبت از مردم در مقابل اسباب خشم، به مسئله‌ای جدّی تبدیل شود. در این جهت دو توجه باید بیدار شود. یکی در خود مردم و دیگری در متولیان سیاست و مدیریت کشور.

مردم باید در افزایش تاب‌آوری خود در شرایط تحریک خشم هشیار باشند و روش‌های و تکنیک‌های کنترل و مراقبت از خود در مقابل خشم را بدانند، و متولیان امور باید در هر تصمیم و برنامه‌ریزی به آثار و تبعات روحی‌روانی آن، توجه داشته‌باشند. زیستن در کشوری مانند ایران در شرایط امروزی، توان روحی و روانی بیشتر از گذشته می‌خواهد.

مردم باید زیست‌جهان خود را به درستی بشناسند و سبک و روشی متناسب با این زیست‌جهان در پیش گیرند. امروز همه به طور دائم در معرض اخبار و رویداد‌ها و تصمیماتی هستند که ممکن است آن‌ها را به خشم آورد. تلطیف مناسبات انسانی، تکیه بر خرد جمعی، و ارج نهادن به مشارکت بیشتر مردم در برنامه‌ریزی و تصمیمات کلان، حداقل روش‌های شناخته شده برای جلوگیری از خشم اجتماعی است. اما اقدامات ساختاری و بنیادی نیازمند توجه و عزمی قوی و برنامه و دانشی بیشتر است که با مشارکت متخصصان حوزه‌های مختلف میسور می‌شود.