امروزه شکایت از فراموشی و ضعف حافظه مشکل شایع اغلب بزرگسالان است. از طرفی والدینی هم هستند که از اختلال حافظه و یادگیری فرزندان‌شان نگران بوده و با این تصور که با اصلاح مزاج فرزندشان می‌توانند به بهبود حافظه او کمک کنند، مدام در حال پرس‌وجو و در پی راهکاری برای رفع این مشکل هستند، اما از دیدگاه طب سنتی دلیل بروز چنین مشکلاتی چیست و آیا باید آن را جدی تلقی کرد و به‌دنبال راهکار درمانی آن بود؟ اهمیت موضوع سبب شد با دکتر فاطمه نجات‌بخش، پزشک متخصص طب سنتی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفتگو کنیم.

کم‌حافظگی و اختلال در به‌خاطر سپردن مباحث ازجمله مواردی است که اغلب به کودکان و نوجوانان نسبت داده می‌شود، اما باید بدانید اختلال حافظه و یادگیری در این گروه‌های سنی در بسیاری از موارد مزاجی نیست و می‌تواند ناشی از عوامل محیطی مانند استرس، بازیگوشی، اختلال خواب و درنهایت حواس‌پرتی و نداشتن تمرکز در یادگیری باشد. البته اختلال یادگیری در کودکان می‌تواند ناشی از گرمی و خشکی، سردی و خشکی، ضعف دماغ (مغز) و رطوبت مزاجی بالا باشد که در ادامه به هر یک از این موارد می‌پردازیم.

نشانه‌های اختلال حافظه

در مزاج‌های گرم و سرد

اختلال حافظه ناشی از گرمی مزاج معمولا در کودکانی دیده می‌شود که حرارت بالایی دارند؛ لاغراندام، پرجنب‌وجوش، فعال، پرحرف و گرمایی هستند و ناحیه پوست سر و پیشانی گرمی داشته و برخلاف اشتهای خوب‌شان لاغر بوده و عطش زیادی دارند. راهکار کم‌کردن این حرارت، استفاده از شربت آبلیمو، شربت‌آلبالو، غذا‌هایی که مایل به رطوبت و سردی باشند مانند خورش کدو و آلو و اسفناج و پرهیز از ادویه‌جات و غذا‌های گرم مانند فلفل، خرما و عسل است.

اختلال تمرکز و توجه یا بیش‌فعالی از نظر طب ایرانی می‌تواند ناشی از گرمی و خشکی یا سردی و خشکی باشد که در این مورد باید رطوبت‌رسانی انجام شود. در مزاج‌های خشک مالیدن روغن بادام شیرین در اطراف چشم (در صورت داشتن خشکی چشم)، روی پیشانی، داخل گوش و بینی و روی ملاج می‌تواند باعث رطوبت‌رسانی به مغز شود.

راهکار بهبود اختلال حافظه ناشی از سردی و خشکی استفاده از غذا‌های گرم و‌تر و رطوبت‌رسان مانند انواع خوراک، آبگوشت، خورش‌ها، مصرف شیره بادام، بادام خام، آب‌سیب، آب‌هویج، سوپ جو با کمی دارچین، زرده تخم‌مرغ، مویز و انگور است.

اختلال حافظه ناشی از ضعف مغز (دماغ)

سبک زندگی نادرست، خواب نامنظم، استفاده بیش‌ازحد از لوازم الکترونیکی و استرس‌های گوناگون می‌تواند باعث ضعف دماغ شود. راهکار تغذیه‌ای مصرف بادام و مویز، استفاده از ترکیب فندق و نارگیل آسیاب‌شده با شکر، گردو همراه انجیر و نیز تخم‌مرغ نیم‌پز است. پسته طبع گرمی دارد و نباید در مزاج‌های گرم استفاده شود. در کودکان بالای شش سال استفاده از دمنوش بهارنارنج، شربت بیدمشک، شربت گلاب و زعفران درصورتی‌که حرارت بالا و گرمی مزاج نداشته باشند، دمنوش گل‌گاوزبان، به‌لیمو، فالوده سیب و خورش‌به و اسپری‌کردن گلاب روی بالش می‌تواند از استرس بکاهد.

عدم تمرکز

ناشی از رطوبت زیاد

علائم تری مزاج شامل پرخوابی، خواب‌سنگین و خارج شدن آب دهان هنگام خواب است. از راهکار‌های مفید جویدن آدامس سقز، مصطکی یا کندر است که می‌تواند به دفع رطوبت اضافی کمک کند. راهکار دیگر پرهیز از مصرف فست‌فودها، سس، نوشابه، ماست و دوغ است مگر این‌که ماست، چکیده و در حجم کم همراه با مصلحاتش مانند مربای زنجبیل، زیره، نعنا و آویشن مصرف شود. همچنین دوری از انواع ترشی‌ها، آب سرد و بستنی. همچنین اصلاح سبک زندگی ازجمله خواب مناسب، ورزش و جلوگیری از استرس‌های محیطی می‌تواند از نداشتن تمرکز جلوگیری کند.

بهبود حافظه

در بزرگسالان و آلزایمر

با توجه به این‌که فراموشی و ضعف حافظه شکایت شایع اغلب افراد بزرگسال است، توصیه می‌شود از به‌کار بردن مداوم عناوین منفی مانند ابتلا به آلزایمر و فراموشی پرهیز کنند، زیرا بار روانی کلمات منفی می‌تواند بیماری‌هایی را تولید یا در بروز آن نقش داشته باشد. برخلاف تصور در بسیاری از افراد، ضعف حافظه وجود ندارد، زیرا به‌دلیل مشغله فکری و انجام فعالیت‌های مختلف و متفاوت روزانه یا گذاشتن اجسام در مکان‌های نامتعارف، ذهن قدرت تمرکز کافی برای یادآوری یا به‌خاطرسپردن نخواهد داشت و فرد گمان می‌کند دچار ضعف حافظه و آلزایمر شده است، اما اگر ضعف حافظه و فراموشی تشخیص داده شود، برخلاف کودک و نوجوان که اغلب به دلیل گرمی و حرارت مزاج اتفاق می‌افتد، در بزرگسالان بیشتر از سردی و تری یا سردی و خشکی مزاج نشأت می‌گیرد.

تغذیه مبتلایان به آلزایمر

در مزاج‌های مختلف

تشخیص بیماری و مزاج حتما باید با نظر پزشک متخصص باشد و موادغذایی توصیه‌شده باید به‌صورت متعادل مصرف شود. استرس، پرخوری، خوابیدن بلافاصله پس از غذا و هر چیزی که باعث اختلال در هضم شود، مضر است.

تغذیه مناسب در افراد دچار گرمی مزاج، مصرف اسفناج، آلو، کدو و خورش آلواسفناج در کسانی که سردی و خشکی مزاج دارند درصورتی‌که دیابت نداشته باشند شربت نبات و عسل که نیمی نبات و نیمی عسل باشد و غذا‌های خورشتی و آبدار پیشنهاد می‌شود. در افراد با مزاج سرد و تر، نخودآب همراه با شوید، هل، دارچین، زعفران همراه با گوشت یا بدون گوشت، شربت عسل، کباب و جوجه‌کباب با ادویه‌های گرم توصیه می‌شود.

غذا‌هایی با بخارات مضر

آنچه در طب سنتی موردنظر قرارگرفته این است که اگر دستگاه گوارش دچار ضعف و رطوبت شود، تولید بخاراتی می‌کند که می‌تواند به مغز آسیب بزند. غذا‌هایی که ایجاد بخار می‌کنند و برای مغز و حافظه مضرند، عبارتند از سبزیجات تند و خام مانند سیر و پیاز خام، تربچه، پیازچه، تره، شاهی، انواع کلم، خرما، گردوی خام، حبوبات (به دلیل نفاخ بودن مگر از دو روز قبل خیس شده باشد و در وعده شام استفاده نشود و موقع طبخ به آن زیره اضافه شود)، باقلا، میوه‌های آبدار مانند میوه‌های تابستانی مگر به‌صورت بخارپز مصرف یا به شکل کمپوت کم شیرین یا میوه‌های خشک استفاده شود. علاوه بر این موارد، مصرف سیب ترش، ریحان، قارچ، کاهو، خشخاش، مشروبات الکلی و زیاده‌روی در سردیجات ممنوع است.

اما موادغذایی که باعث افزایش بافت مغز می‌شود ترکیب نارگیل‌وشکر، گردو و انجیر خشک، زرده تخم پرندگان تا هفته‌ای هفت عدد، فندق یا بادام همراه شکر و مصرف مویز به شکل ناشتا و انواع گوشت توصیه می‌شود. به گفته رازی، مداومت در مصرف غذا‌های لطیف باعث تحلیل مغز و استخوان‌ها می‌شود، بنابراین گیاهخواری به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.