«بسیاری از ما ممکن است حداقل یک‌ بار رژیم‌هایی را با عنوان رژیم‌های «سم‌زدایی» یا «دیتاکس» امتحان کرده یا حداقل در مورد اطرافیان‌مان دیده باشیم. ایده پاکسازی بدن از سموم حاصل از مصرف خوراکی‌های ناسالم یا آلودگی‌ها و ترکیبات شیمیایی ایده جذابی است اما سازوکار علمی پشت سم‌زدایی چیست؟ آیا واقعا رعایت رژیم سم‌زدایی می‌تواند مثل یک دستمال جادویی تمام مواد مضر و خطرناک حاصل از فعل و انفعالات مختلف را از بدن‌مان پاک کند؟ تبعیت از چنین رژیم‌هایی واقعا ما را سالم‌تر می‌کند؟ در ادامه با بررسی نظرات متخصصان تغذیه، کمی بیشتر با نکات مثبت و منفی این رژیم‌های غذایی که این روزها بسیار پرطرفدار شده‌اند، آشنا می‌شویم.

احتمالا در منابع مختلف با انواعی از  رژیم‌های سم‌زدا روبه‌رو شده‌اید. واقعیت این است که فقط یک نوع رژیم سم‌زدایی وجود ندارد بلکه طیف وسیعی از رژیم‌ها هستند که ادعا می‌کنند می‌توانند بدن انسان را سم‌زدایی کنند. دکتر ورونیک چاچای، متخصص رژیم‌درمانی از دانشگاه کوئینزلند استرالیا، در این باره توضیح می‌دهد: «وقتی صحبت از سم‌زدایی می‌شود، همه‌ چیز از تنقیه و شست‌وشوی روده بزرگ گرفته، سم‌زدایی با آب لیمو یا رژیم نوشیدن آب تا حذف برخی از گروه‌های غذایی، پاکسازی با گیاهان دارویی، مصرف مکمل‌های غذایی با دوز زیاد تا اتاقک‌های تحریک‌کننده تعریق زیاد را می‌تواند شامل شود.»

ادعای رژیم‌های سم‌زدایی چیست؟

همه رژیم‌های سم‌زدایی یک ویژگی مشترک دارند. آنها مدعی‌اند بدن را از تمام سموم پاکسازی می‌کنند. این سموم می‌تواند از مسیرهای مختلفی وارد بدن شده باشد. دکتر چاچای در مورد منابع خارجی سموم بدن می‌گوید: «هنگام پخت و پز غذاها، سرخ‌کردن در روغن و کباب‌کردن روی زغال، الکل و مواد افزودنی در غذاهای فرآوری‌شده می‌تواند برخی مولکول‌های مضر ایجاد شود که با مصرف غذا وارد بدن شود. علاوه بر مواد غذایی، مصرف داروها و دود دخانیات و قرارگرفتن در معرض آلاینده‌های محیطی از جمله موارد دیگری است که می‌تواند به‌ عنوان منابع ورود سموم به بدن در نظر گرفته شود.»

دکتر تیم کرو، متخصص تغذیه، تصریح می‌کند: «تجمع سموم می‌تواند عامل اصلی ایجاد مشکلاتی ازجمله افزایش وزن، یبوست، نفخ، سوء‌ هاضمه، سوزش سر دل، اسهال، کمبود انرژی و خستگی باشد. سم‌زدایی راهی است که بدن می‌تواند این سموم را دفع کند. کاهش سطح سموم بدن در نهایت باید موجب شود که فرد احساس سلامت بیشتر و کاهش وزن داشته باشد.»

رژیم‌های سم‌زدایی چقدر جواب می‌دهد؟

حتما برایتان این سوال پیش آمده است که آیا سازوکار علمی و تحقیقات اثبات‌شده‌ای پشت این ادعاها وجود دارد که این رژیم‌ها واقعا می‌توانند به دفع سموم بدن کمک کنند؟ پاسخ این سؤال از نظر متخصصان تغذیه منفی است!

دکتر گیدئون مایروویتز-کاتز، متخصص دیابت و بهداشت عمومی از دانشگاه وولونگونگ، در این باره می‌گوید: «به‌ طور کلی، شواهد دقیقی در مورد این ایده که یک مداخله می‌تواند بدن فرد را «سم‌زدایی» کند، یا حتی این موضوع که ترکیباتی در بدن وجود دارد که می‌توان یا حتی باید از بدن خارج‌شان کرد، در تحقیقات علمی به‌ دست نیامده است. بیشتر این رژیم‌ها به‌ طور دقیق به نوع سموم اشاره نمی‌کند. ترکیباتی که حتی اگر مضر هم باشد، معمولا با سازوکار مورد استفاده این رژیم‌های تغذیه‌ای حذف نخواهد شد.»

دکتر نیکلاس فولر، متخصص چاقی و تغذیه از دانشگاه سیدنی، توضیح می‌دهد: «میزان مصرف ترکیبات مختلف است که مشخص می‌کند آن ترکیب برای بدن سمی است یا نه. زمانی بدن ما به فرآیندی به نام سم‌زدایی نیاز پیدا می‌کند که به‌ دلیل استفاده بیش از حد مجاز ترکیبی، بدن دچار مسمومیت شده و فرد در بیمارستان تحت درمان قرار می‌گیرد. یعنی حتی مصرف بیش از اندازه آب هم می‌تواند موجب ایجاد مسمومیت شود.»

دکتر چاچای می‌افزاید: «بدن انسان یک دستگاه حیرت‌آور خودترمیم‌کننده و سم‌زدا است و بدون این‌ که بخواهد توجه کند شما یک رژیم سم‌زدایی سخت را در پیش گرفته‌اید یا هر آن چیزی که دلتان می‌خواهد می‌خورید، وظایف سم‌زدایی خود را به‌ صورت کامل انجام می‌دهد. البته بدون شک استفاده از مواد غذایی سالم که تا حد امکان بدن را کمتر درگیر دفع سموم کند، می‌تواند نتیجه بهتری در حفظ سلامتی داشته باشد.»

مزایای این رژیم

با این‌ که رژیم‌های سم‌زدایی نمی‌توانند آن‌ طور که ادعا می‌کنند، بدن را واقعا سم‌زدایی کنند، آیا مزایای دیگری برای سلامت به همراه دارند؟ دکتر کرو می‌گوید: «هر شخصی، به ویژه فردی که عادت‌های غذایی نامناسبی دارد، زمانی که سراغ رژیم‌های غذایی می‌رود که در آن میوه و سبزیجات بیشتری مصرف می‌کند، آب بیشتری می‌نوشد و غذاهای کم‌چرب، کم‌نمک یا با شکر افزوده کمتری می‌خورد، به‌ طور طبیعی احساس بهتری خواهد داشت.»

معمولا در رژیم‌های غذایی سم‌زدای محدودکننده، افراد شاهد کاهش وزن نیز خواهند بود. اما دکتر کرو معتقد است علت این کاهش وزن به‌ دلیل کاهش سموم بدن نیست بلکه به‌ دلیل محدودیت‌های غذایی و در نتیجه آن کاهش مصرف کالری رخ می‌دهد. به محض ازسرگیری مجدد رژیم غذایی عادی، وزن کاهش‌یافته باز خواهد گشت و ذخایر کربوهیدراتی فرد دوباره پر می‌شود. یکی از مزایای بالقوه رژیم‌های سم‌زدایی اثرات روانشناختی حاصل از آنهاست، زیرا باعث می‌شود فرد بیشتر در مورد آن چه می‌خورد فکر کند. برای برخی از افراد، رژیم سم‌زدایی می‌تواند شروع تغییر بلندمدت در عادت‌های غذایی و سبک زندگی به سمت زندگی سالم‌تر باشد.

معایب رژیم‌های سم‌زدایی

در بررسی‌های صورت‌گرفته معلوم شده استفاده از رژیم‌های غذایی سم‌زدا می‌تواند برخی نکات منفی را نیز به همراه داشته باشد: احساس خستگی و کمبود انرژی در شروع رژیم. هزینه اضافه خرید مواد غذایی ارگانیک که در بسیاری از این رژیم‌ها مصرف‌شان توصیه شده است. هزینه برنامه سم‌زدایی در صورت دنبال‌کردن برنامه‌هایی که با اهداف تجاری در برخی شبکه‌های مجازی ارائه می‌شوند. خرید مکمل‌ها بنا به توصیه‌های رژیم غذایی و معمولا بدون تجویز پزشک. نیاز به توجه بیش از حد معمول به وضعیت خوراکی‌ها برای اطمینان از وجود مقدار کافی غذای مجاز در خانه و محل کار. چالش‌های غذاخوردن بیرون از خانه و معاشرت با دوستان و خانواده زیرا در بیشتر دورهمی‌ها و رستوران‌ها غذاهای مناسب برای رژیم‌های سم‌زدا طبخ نمی‌شود.

علاوه بر این موارد، ماهیت کوتاه‌مدت هرگونه اثر مفید، مانند کاهش وزن کوتاه‌مدت، می‌تواند موجب تضعیف روحیه و دنباله‌دارنشدن عادت‌های غذایی سالم شود. از سوی دیگر رژیم‌های سم‌زدایی ممکن است این ذهنیت را در افراد به‌ وجود بیاورد که می‌توانند در بیشتر ایام سال سبک زندگی ناسالم داشته باشند و سپس با یک دوره رژیم سم‌زدایی به سرعت آسیب‌های وارد شده در طولانی‌مدت را در چند روز کوتاه جبران کنند؛ نظریه‌ای که بدون شک نمی‌تواند درست باشد.‌»