دریا قدرتی پور:جلوی کلینیک...«سمیه » تصمیمش را گرفته،دو ساعت قبل، با یک دلال صحبت کرده و حالا فقط 9 ماه فرصت دارد که مادر شود، بدون اینکه مادری کند.

«جنین» توی موج های دستگاه سونوگرافی، نقطه سفیدی است توی سیاهی ها و نشان می دهد سالم است. نقطه ای كه بالا و پایین می رود، تاب می خورد و گاهی بی حركت می ماند، مثل شبحی که گاهی هست و گاهی نیست. نرخ «سمیه» 25ساله، 60 میلیون تومان با کلی چانه زنی است. برای هر ماه هم مقرر شده که دو، سه میلیون بر حسب هزینه ها پرداخت شود. هزینه دلال هم جداگانه حساب می شود. او حالا در فاصله دوری از مادر شدن و مطلقه بودن، برای هزینه های زندگی اش می جنگد.

روایت سمیه از خیلی وقت پیش شروع شده، از دو سال پیش که او مانده و یک خانه اجاره ای، دو کیلومترآن طرف تر از شهر. حالا او قرار است برای مدتی در یک خانه شیک نوساز زندگی کند و سهم ناچیز مادریش را با ۹ ماه بارداری به ختم برساند. با لهجه روستایی می گوید: «خرج زیاده. این کار ثواب داره . نه خلافه شرعه نه خلاف عرفه .»

اتاقک اجاره ای حاشیه شهر را به صاحبخانه پس می دهد تا بعد از ۹ ماه بتواند خانه ای در مرکز شهر دست و پا کند. «سمیه» اسم بچه ای که مال خودش نیست را هم برای دل خودش انتخاب کرده است تا بچه نداشته اش را بعدها تنها با یک اسم به خاطر بیاورد.

خطی بر تاریخ ناباروری

روایت «نرگس»، اما چیز دیگری است؛ این آخرین امید «نرگس» است که بتواند به وسیله «سمیه» که حالا حامل بچه او است؛ بر تاریخ ناباروریش خط بکشد. همه چیز برای هر دویشان مهیا است. هر دو امیدوار به بدست آوردن چیزی هستند که ندارند. «سمیه» قرار است از فقر نجات پیدا کند و «نرگس» از نبود فرزند. این دومین باری است که او اقدام به اجاره رحم یک مادر کرده است. دفعه قبل 40 میلیون خرج کرده، اما به ماه نرسیده، فرزندش سقط شده است. حالا او به واسطه دلالان، توانسته مادری جوان تر را بیابد، البته با پول بیشتر. زنان جوان تر گرانتراند. دراین بازار، رقم ها نقش زیادی ایفا می کنند و دلالان، این وسط سهم خودشان را دارند. عددها از 40 میلیون تومان شروع می شود تا می رسد به 80 میلیون تومان و حتی بیشتر. رقم هایی که در این تجارت پایاپای، بسته به سن افراد و اینکه از چه شهر و منطقه ای باشند، متفاوت است. رقم هایی که اگر حاصل ثبت نام در مرکز باروری و ناباروری باشد، نصف قیمت تمام خواهد شد، بین 20 تا 23 میلیون تومان؛ اگر بیمه هم باشند، قیمت ها باز هم پایین می آید، اما مشکل اینجاست زنانی که می خواهند رحمشان را اجاره بدهند، ترجیح می دهند با مبلغ بیشتری این کار را بر عهده بگیرند و آنهایی که عجله دارند، باید بیرون از این مرکز و در فضاهای مجازی یا کانال های اینستاگرامی توسط دلالان به دنبال مادران اجاره ای بگردند.

توافقات و قراردادها، اما در محضر بسته می شود تا مهر تاییدی برای کاری باشد که قانونی انجام می گیرد و تا پایان دوران حاملگی ادامه می یابد و پس از اینکه بچه سالمی متولد شد، بدون هیچ مشکلی «مادر اجاره ای»، چک به روزش را بگیرد و برود و دیگر نام و نشانی از او پیدا نشود.

 «سمیه» و «نرگس» هم همین توافقات را باهم داشته اند. اما چهار ماه نشده، «سمیه»، به جنینی که توی شکمش غلت می زند، دلبسته شده:« هر کاری می کنم از فکرم بیرون نمی رود که چند ماه دیگر باید بچه ای که در وجودم شکل گرفته را بدهم و بروم پی کار خودم.»

هیچکدام از مادران اجاره ای نمی توانند بچه هایی که به دنیا آورده اند را ببینند. گفته می شود اگر حتی یک نظر هم نوزاد را ببینند ممکن است مشکلات بعدی پیش بیاید.

«سمیه» قبلا خانه دار بوده، با دو بچه دیگر، وقتی که طلاق گرفته، شده خودسرپرست. او پیه ندیدن نوزاد را به دلش مالیده و تنها انگیزه اش این است که با درآمد این کار زندگیش را بگذراند.  او به زودی پس از انجام آزمایش‌هایی درباره وضعیت سلامتی‌اش، با یک زوج اهل اصفهان که نمی توانسته اند باردار شوند، قرارداد امضا می کند.

دکتر شقایق رضایی،مسئول یک کلینیک زنان و زایمان که به «سمیه» و زوج هایی همانند او در مورد بچه دار شدن مشاوره می دهد، می‌گوید: «کیفیت مراقبت‌های پس از زایمان توسط کلینیکی که این کار را انجام می دهد باید به خوبی انجام شود، وگرنه برخی از زن هایی که وارد این کار می شوند، با مشکلات جسمانی روبرو می شوندو اگر به درستی تشخیص داده نشود و یا عدم درمان های به موقع صورت گیرد، دچار مشکلات زیادی خواهند شد.

به گفته او «اگر این موضوع، به صورت قانونی و ساماندهی شده پیش برود، می تواند امیدهای زیادی را به زندگی هایی که فاقد فرزند هستند برگرداند، به این خاطر که یکی از آخرین امیدهای درمان برای خانم های نابارور است».

اما جای خالی قوانین، باعث می شود کسانی که صلاحیت علمی ندارند، وارد معامله ای شوند که سود بیشتری عایدشان می کند و به این خاطر که هنوز سامانه ثبت اطلاعات وجود ندارد، با مشکلات جدی در این زمینه روبرو هستیم.

مادران ناسالم، بچه های سالم

نبود نظارت باعث شده که حالا یکی از آخرین امیدهای درمانِ درد نداری فرزندِ «نرگس»، دلالانی بشوند که می تواند به آنها اعتماد کند، به این خاطر که فرد معامله کننده ممکن است معتاد از آب دربیاید یا خلافکار باشد.

وجود دلالان، به نظر او مُهر تاییدی است بر سلامت کسی که می خواهد رحم اجاره بدهد. «مادران ناسالم»، بچه های «سالم»، به دنیا نمی آورند و می شوند وبال خانواده ها و هر چه به رقم رحم های اجاره ای اضافه شود صرفه با این است که حمل کننده مطمئن باشد. «دلالان» تا پایان حاملگی موظفند که باشند تا بعد از به دنیا آمدن نوزادان، مشکلی پیش نیاید و هر دو مادر خیالشان با آنها راحت باشد.

در اتاق انتظار یک مرکز پزشکی باروری و ناباروری تعداد زیادی از این مادران اجاره ای و متقاضیان فرزندآوری هستند که برخی از آنها در مورد تصمیمی که گرفته اند هنوز اطمینان ندارند. دو زن در حال صحبت درباره بارداریشان هستند. «مریم» 27 ساله که دو سال از «سمیه» بزرگتر است، سه فرزند دارد. او دو سال پیش شوهرش را از دست داده و این دومین باری است که می خواهد رحمش را اجاره دهد. درباره تجربه‌اش در مورد حمل نوزاد فردی دیگر می‌گوید: «شما حس می‌کنید که نوزاد به شما لگد می زند و شما با او صحبت می‌کنید، اما ناخودآگاه پی می برید که این نوزاد شما نیست.» او به یاد می آورد، در حالی که خسته روی تخت بیمارستان بوده، فرزندی را که او 9 ماه حمل کرده را بلافاصله پس از زایمان از او دور کردند. او تا یکی دو هفته، افسردگی داشته و بعد از آن خودش را مشغول بچه هایش کرده است.

بسیاری از مادرانی که وضع حمل می کنند، مثل او نیستند، نوزادی که او حمل کرد، به سلامت متولد شدند، اما این تجربه برای خیلی های دیگر آزاردهنده بوده است.«مریم»، خوش شانس بود، روند سخت انتقال نطفه به رحمش در بار اول انجام شد اما برای خیلی از مادران، مادر اجاره ای شدن به همین راحتی نیست.

«سمیه» از مادران دیگر شنیده که بعد از زایمان روزهای سختی را گذرانده اند. روزهایی که مانند از دست دادن بچه خودشان بوده. مثل مرگ عزیزی که دیگر نمی توانند او را ببینند. خیلی هایشان افسرده شده اند و خیلی های دیگر هم به بیماری های روحی دچار شده اند. او شنیده که مادران می گفته اند نمی شود با احساسات مادرانه جنگید:«باید خیلی بی احساس بود که چنین حسی را نداشته باشید». سمیه از آن موقع سعی کرده، به این موضوع به عنوان یک شغل نگاه کند و بس تا درگیر احساسات مادرانه نشود.

دکتر منصوره پژمان منش، جراح و متخصص زنان و زایمان و فوق تخصص ناباروری و آی وی اف اصفهان که سال هاست با این مادران در تماس بوده معتقد است:« زنان جوان، به دلیل افت سریع استانداردهای زندگی و معمولا به خاطر فقر و نداری، جذب این حرفه می‌شوند و احساساتشان را نادیده می گیرند. آنها تحت تاثیر تورم شدیدند و خیلی هایشان نمی توانند از پس اجاره خانه و مخارج مسکن و هزینه های زندگیشان برآیند.»

به گفته این پزشک، این تجارت به قدرکافی قاعده مند نیست و همین امر باعث می‌شود؛ هم مادرانی که رحم خود را اجاره می‌دهند و هم زوج هایی که با پرداخت پول درصدد بچه دار شدن هستند، در معرض خطر قرار بگیرند، به این خاطر که زنانی که رحم خود را اجاره می‌دهند قانونا اجازه ندارند ادعای حضانت نوزاد را بکنند و گاهی برخی از آنها به واسطه حس شدیدی که به نوزادی که در بدنشان بزرگ شده دارند، دست به کارهای دیگر و مزاحمت برای خانواده ها می زنند.

دلالان در کنار مادران

درکنار این مسائل، دلالانی هستند که به خاطر نبود قوانین ساماندهی شده، پدید می آیند و به همین خاطر، کسانی وارد معامله های میلیونی می شوند که صلاحیت این کار را ندارند. هر چند که اطلاعاتی در این موردقابل دسترس نیست اما آمارها می گوید که فقط در اصفهان سالانه 500 مورد از این نوع بارداری ها اتفاق می افتد که اگر همین را مبنا قرار دهیم بیانگر آن است که این آمار در کشور عدد قابل توجهی خواهد بود.

«عاطفه» زن دیگری است که طلاق گرفته و با پدر و مادر و برادرانش زندگی می کند، او بارداری‌‌اش را از خانواده پنهان کرده و قصد دارد، ماه های آخر را به روشی که آنها متوجه نشوند زایمان کند: «به خانواده ام می گویم مسافرت هستم». قصد او از این کار مستقل شدن است: «می خواهم از طریق پولی که به دست می آورم خانه اجاره کنم.»

هر چند روزهای آخر، یکی از دشوارترین مراحل این بارداری است، اما او درباره آن چه که در انتظارش است، خوشبین است. او امیدوار است که با پول دریافتی از این حاملگی بتواند آپارتمانی اجاره کند و خرج خودش را دربیاورد.

مادرانی که این انتخاب ها را دارند، معمولا بین 80 تا 90درصدشان، از طبقات پایین جامعه هستند؛ البته در این میان برخی از زنان معتاد هم هستند که با نیت سودجویانه وارد این معامله ها می شوند و قصدشان درآوردن پول موادشان است. حلقه های مفقوده قانون باعث می شود خیلی ها به دام این زنان بیافتند.

آمارهای رسمی نشان می دهد که به دلایل مختلف از جمله تغذیه نامناسب، آلودگی هوا و ...، از میان هر 5 زوج، یک نفر، نابارور بوده و همین موضوع، پای سودجویان را بیش از پیش به این بازار پر مخاطب باز کرده است. بازاری که برای الهام، 30 ساله، چندان خوشایند نیست. او 5 ماهه باردار است و هر وقت که جنین توی شکمش تکان می خورد، شب و روز از او گرفته می شود. خیره می شود به صندلی های فلزی روبروی اتاق سونوگرافی و می گوید: «دوستش دارم، اما نمی توانم نگهش دارم». «الهام» برای بچه ای که در شکمش دارد تا اکنون حدود 35 میلیون تومان پول گرفته و مبالغ بعدی طبق توافقی که کرده، منحصر به سالم بودن بچه بعد از به دنیا آمدن است. در این توافق، هر سه طرف برنده اند، مشروط به اینکه متقاضی اصلی توافق که زوج نابارور هستند، دارای تمکن مالی باشند. این وسط «مادر میانجی» سهمش را می گیرد، دلال هم به نان و نوایی می رسد، اما همیشه برگ برنده دست مادران اجاره ای نیست. «الهام» نمی داند بعد از به دنیا آمدن این بچه با دلتنگی هایش چکار باید بکند. محمود اشتری، روان شناس، برای این دلتنگی دلایل علمی دارد و از آن به نام افسردگی پس از زایمان یاد می کند:« مادران اجاره ای بعد از به دنیا آوردن بچه ها، به این خاطر که اصلا اجازه دیدن بچه را ندارند، حتی اگر با بی عاطفگی و تنها به درد نان این کار را انجام داده باشند، باز هم با مشکل روبرو می شوند، به این خاطر که در این دوران، هورمون های خاصی در بدن مادر ترشح می شود و این امکان وجود دارد که این زنان، آسیب های روانی زیادی ببینند و حتی اقدام به خودکشی کنند.