دریا قدررتی پور: با وجود اينکه آمار رسمي و محکمي در رابطه با حاشيه نشيني وجود ندارد اما رشد عجيب سکونتگاه‌هاي غيررسمي راوي يک پديده رو به رشد شده است؛ سکونتگاه هاي غير رسمي که اگر آن را ترجمه کنيم، مي شود حلبي آبادهايي که امکانات ندارد و از هر سوي آن ناهنجاري بيرون مي زند.

بين 400 تا 450 هزار نفر، آماري است که سه روز پيش از زبان مدير کل دفتر امور اجتماعي و فرهنگي استانداري اصفهان شنيده شد. او تريبون را به دست گرفت و با ترديد اين آمار را اعلام کرد:«در مورد آمار و ارقام رسمي حاشيه‌نشينان در استان اصفهان اعداد مختلفي بيان مي‌شود، اما بر اساس آمار حداقلي که مورد اجماع کارشناسان است، 400 تا 450 هزار نفر در سکونتگاه‌هاي غيررسمي و محيط‌ هاي حاشيه‌اي شهر اصفهان زندگي مي‌کنند.»

به عبارتي يک پنجم از جمعيت اصفهان را حاشيه نشينان تشکيل مي دهند که به معناي زيست در مکان‌هايي است که مهاجران روستايي و محرومان شهري در آن جمع شده‌اند؛ کساني که خارج از برنامه‌ريزي‌هاي رسمي و قانوني توسعه شهري، براي خود آلونک‌هايي ساخته‌اند و محلاتي خودرو را رسم کرده‌اند که روي نقشه اصفهان جايي ندارد.

اين سکونتگاه‌هاي غيررسمي، معمولاً سند مالکيت ندارد، از خدمات و زيرساخت‌هاي شهري محروم هستند و عرصه هاي بي دفاع و محلات بي ريشه اي را تشکيل داده اند که هر روز اصفهان را چاق تر مي کند.

بررسي ها نشان مي دهد که اصفهان طي ده سال گذشته يکي از مقاصد پر طرفدار براي مهاجران داخلي و البته خارجي بوده است. اين استان با داشتن صنايع مادر، زيرساخت هاي قابل توجه و جاده هاي اصلي و فرعي و کارگاه هاي صنعتي و توليدي باعث شده که بيکاران را از استان هاي مختلف به اين سمت بکشاند؛ جمعيتي که با توجه به گراني زمين و مسکن و وضعيت نامطلوب اقتصادي چاره اي جز حاشيه نشيني ندارند.

پس از شهر اصفهان، نجف آباد، شهرضا و خميني شهر بيشترين حاشيه نشينان را در استان به خود اختصاص داده اند.

طبق نتايج آخرين سرشماري عمومي نفوس و مسکن در سال 1395، جمعيت کلانشهر اصفهان يک ميليون و 961 هزار و 260 نفر و 619 هزار و 91 خانوار بوده که در 607 هزار و 765 واحد مسکوني معمولي سکونت داشته اند؛ همچنين آمار سرشماري سال 95 نشان مي دهد که 99 هزار و 394 واحد مسکوني خالي در شهر اصفهان وجود دارد که نشان دهنده وجود مازاد واحد مسکوني است اما قيمت بالاي مسکن باعث شده که حاشيه ها جايگاه بيشتري پيدا کنند و خانه هاي خالي پر نشوند.

در طول سال‌هاي گذشته، دلايلي مانند خشکسالي و بيکاري، عده‌اي را وادار کرده تا از شهر و روستاي خود مهاجرت کنند و به اميد به يافتن شغل و درآمد بهتر در حواشي کلانشهرها ساکن شوند. قيمت پايين اجاره بها و هزينه کمتر زندگي نيز از ديگر دلايل عمده مهاجرت به حاشيه شهرها بود تا جايي که باعث شد خانوارهاي طبقه متوسط جامعه هم با افزايش نرخ مسکن در کنار تورم موجود، در حاشيه ها و در ملک هاي بدون سند ساکن شوند و بافت جديدي را به وجود آوردند که پتانسيل بالايي از نظر آسيب هاي اجتماعي دارد.

اين معضلات در کنار ساخت و سازهاي غير اصولي، مجموعه پيچيده و درهم تنيده اي از مسائل مختلف را گريبانگير ساکنان اين مناطق کرده که عملاً در محدوده اقتصاد شهري ساکنند، اما در اقتصاد شهري جذب نشده اند.

به گفته کارشناسان، تورم 50درصدي مسکن، طي دو سال اخير در کنار رکود در ساخت و سازها و خريد مسکن باعث شده که به خيل حاشيه نشينان در ايران و اصفهان افزوده شود. اگرچه قيمت مسکن در هر شهر در مناطق مختلف متفاوت است اما طبق گزارش مرکز آمار ايران، اصفهان پس از تهران گران‌ترين شهر است و به گفته کارشناسان از جمله دلايل آن مي توان به ميزان اشتغال ناشي از گردشگري و همچنين سطح رفاه شهري مطلوب آن اشاره کرد.

در عين حال نرخ اجاره بها نيز هر سال بالاتر مي رود و اين خود عاملي شده که طبقات متوسط که ديگر نمي توانند از پس اجاره ها برآيند به حاشيه ها سوق پيدا کنند. اين مشکلات باعث شده که هر سال عددهاي حاشيه نشيني نسبت به سال قبل تر بزرگ تر شود و هضم کردنشان هم دشوارتر؛ سندي بر اثبات اين نقص که در سال‌هايي که بر ما گذشت به جاي چاره‌سازي براي اين سکونتگاه‌هاي بي‌هويت، واژه‌سازي کرده‌ايم و عملکرد درستي در از بين رفتنشان نداشته ايم.

در حال حاضر 52 محله حاشيه نشين وسکونتگاه غير رسمي در اصفهان وجود دارد که بايد به اين مناطق رسيدگي شود و با محروميت زدايي، توانمندسازي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و بهبود شرايط زندگي کاري کنيم تا محلات حاشيه نشين گسترش نيابد.

البته تا آنجا که از گزارش عملکردهاي دستگاه‌هاي مسئول برمي‌آيد همه چيز تحت کنترل است، طوري که براساس اين گزارش‌ها، کار مطالعاتي حاشيه‌نشيني در استان اصفهان انجام شده است و به گفته مديرکل دفتر امور اجتماعي و فرهنگي استانداري اصفهان بيش از 20 ميليارد تومان اعتبار براي توسعه محلي حصه شمالي در نظر گرفته شده و با مصوبه شوراي هماهنگي مبارزه با مواد مخدر مقرر شده ظرفيت کمپ‌هاي ماده 16جهت کارتن خواب‌ها و معتادان متجاهر بي خانمان با توسعه زير ساخت ظرفيت افزايش پيدا کند.

اما قطعاً اين فقط يک گام از ده‌ها گامي است که بايد براي ارتقاي کيفيت زندگي در سکونتگاه‌هاي غيررسمي برداشته شود؛ به ويژه اينکه نزديک به 12 سال است سند ملي توانمندسازي و ساماندهي سکونتگاه‌هاي غيررسمي تدوين شده؛ با اين حال، توانمندسازي در اين محدوده‌ها هنوز حرکتي لاک‌پشتي دارد. طبق اين سند ملي بايد خدمات پايه و زيربنايي براي اين مناطق ايجاد شود و امکانات شهري به سکونتگاه‌هاي غيررسمي نيز برسد و با تأمين زيرساخت‌ها براي کاهش فاصله کالبدي از پيکره اصلي شهر، مقدمات رفع تبعيض به خصوص براي گروه‌هاي کم‌درآمد و آسيب‌پذير فراهم شود.

با تمام اينها وقتي افزايش نرخ مسکن را به سبد محاسباتي مرکز آمار اضافه کنيم، پيش بيني مي شود در 6 ماه دوم سال 1401 مسکن گران‌تر شود و با اين حجم زاغه نشين که نه مصوبه‌اي دارند و نه تصميمي قطعي براي آنها گرفته شده به نظر مي رسد مشکلات حاشيه نشينان همچنان پايدار باشد.

با اين حال قضاوت درباره اين که امکانات اصفهان با محتواي اين سند چقدر فاصله دارد و هزاران نفري که همچنان در سکونتگاه‌هاي غيررسمي پرآسيب زندگي مي‌کنند آيا مي توانند با تدابير انجام شده ساماندهي شوند زود است ولي ممکن است خيلي از ادعاها را به چالش بکشد.