دریا قدرتی پور: شدت تب بلندمرتبه سازي چند سالي هست که در اصفهان بالا رفته است؛ تبي که گرچه با اعتراضات زيست محيطي روبه رو شده و کمي به عرق نشسته اما همچنان حرارتش بالاست. کافي است نگاهي به گلوگاه هاي شهر اصفهان بياندازيم؛ مسيرهاي ورودي که پر شده از بلندمرتبه هايي که دست گذاشته اند روي گلوي اصفهان.

منتقدان بلندمرتبه سازي و کارشناسان شهرسازي مي گويند که شهر در حال بلعيده شدن است و شهرداري بدون اينکه به سند آمايش زمين و مسائل زيست محيطي توجه داشته باشد، چوب حراج به اصفهان مي زند؛ اتهامي که هيچوقت مورد تأييد مسئولان شهرداري قرار نگرفت و به قول کارشناسان باعث شد که ساخت و ساز بلند مرتبه ها هر روز بيشتر شود.

البته اين فقط منتقدان شهرسازي نيستند که نسبت به اين موضوع موضع گرفته اند، صاحب نظران حوزه هوا و اقليم هم با تأييد اينکه بلندمرتبه ها مشکلات زيادي براي اصفهان ايجاد کرده اند معتقدند اگر وضعيت اصفهان به همين شکل ادامه يابد و بلندمرتبه سازي ها بدون قاعده باشد جريان باد از مسير طبيعي خود منحرف خواهد شد و اين مسئله موجب انباشت بيش از حد آلاينده ها و غير قابل سکونت شدن اصفهان مي شود. گرچه در اين ميان عده اي هم هستند که نظراتي ميانه دارند و متهم اصلي افزايش آلاينده هاي اصفهان را نوزيدن باد نمي دانند.

از جمله اين کارشناسان، مرتضي چگوني، دکتراي تخصصي آلودگي محيط زيست است که موافق 100درصدي افزايش آلودگي هوا بخاطر بلندمرتبه ها نيست. به گفته اين کارشناس، بلند مرتبه سازي في نفسه بد نيست اما اينکه اين ساخت و سازها با چه کيفيتي و در چه مکاني باشد، مي تواند مسئله ساز باشد.

به نظر او ساختمان هاي بلندمرتبه به هيچ عنوان عامل اصلي آلودگي هوا نيستند اما مي توانند سرعت و شدت الگوهاي باد را به خصوص در اطراف خودشان تغيير دهند و اين امر غلظت آلاينده ها را افزايش مي دهد.

چگوني شهر را مانند يک موجود زنده تصور مي کند که نياز به تنفس دارد و به يک ميزان متعادل بايد بر روي آن بارگذاري کرد وگرنه ممکن است در اثر بارهاي بيش از حد کمر خم کند. به گفته اين کارشناس، اکنون بلند مرتبه ها نمي گذارند اصفهان توان خودپالايي داشته باشد. اين در حالي است که ساختمان‌هاي بلندمرتبه و به خصوص آنهايي که متراکم و پيوسته هستند مي‌توانند در پيدايش پديده جزاير گرمايي و افزايش دما در سطح شهر تأثير بسزايي داشته باشند و اين پديده با آلودگي هوا در ارتباط است.

همسو با چگوني، مدير امور آزمايشگاه‌هاي اداره کل حفاظت محيط زيست استان اصفهان هم نقش 100 در صدي بلندمرتبه ها در آلودگي هواي اصفهان را تأييد نمي کند اما او نيز معتقد است اين بلندمرتبه ها بايد به عنوان يکي از عوامل مهم در تغيير روند شاخص‌هاي آلودگي هوا در اتمسفر کلانشهر اصفهان مورد توجه ويژه قرار گيرد.

به روايت صادقيان، در چند دهه اخير با افزايش مهاجرت و تمرکز جمعيت در شهرها، توسعه مراکز سکونتگاهي در شهرها به صورت عمودي شکل گرفته و بديهي است اين موضوع در نحوه توزيع و انتشار آلاينده‌هاي هوا در سطح شهر اثرگذار است و در واقع شکل هندسي و ارتفاع ساختمان‌ها و فاصله آنها نسبت به يکديگر در کنار موقعيت استقرار آنها نسبت به مسير بادهاي غالب مي‌تواند بر تغيير الگوي جريان باد در بافت شهري تأثير بگذارد.

صادقيان از شکل هندسي و شيبي مي گويد که روال ساخت اين ساختمان ها بوده و به اصطلاح بادشکن است، مانع جريان باد مي‌شود و در ماندگاري و جابه‌جايي آلايندهاي هوا دارد.

هر چند تاکنون مطالعه جامعي در خصوص تأثير بلندمرتبه سازي‌ها در تشديد آلودگي هواي کلانشهر اصفهان انجام نشده است اما از نگاه مدير امور آزمايشگاه‌هاي اداره کل حفاظت محيط زيست استان اصفهان، با توجه به مطالعات انجام شده در تعدادي از شهرهاي ديگر از جمله برخي مناطق شهر تهران، موضوع تأثير بلندمرتبه سازي در تغيير الگوهاي جريانات باد و به تبع آن تغيير در الگوهاي انباشت و انتشار آلاينده‌هاي هوا به نوعي به اثبات رسيده است.

گرچه نويد حاج بابايي، معاون توسعه پيش بيني و تحقيقات اداره کل هواشناسي استان اصفهان از اين مسئله هم پرده برداشته که در اين خصوص تحقيقي در اصفهان انجام نشده است و به همين خاطر پاسخ مشخصي هم براي آن وجود ندارد. در حال حاضر، در تهران خروجي منطقه به منطقه مشخص است و تحقيقات کلي نشان داده است که ساختمان‌هاي بلندمرتبه در کاهش سرعت باد و  جريان‌هاي جوي تأثير بسزايي دارد.

اما به گفته معاون توسعه پيش بيني و تحقيقات اداره کل هواشناسي استان اصفهان تا زماني که تحقيقات درستي در اين زمينه انجام نشود نمي توان براي اصفهان هم اظهار نظر قطعي کرد و براي اينکه بدانيم در کدام منطقه شهر اصفهان، بلندمرتبه سازي‌ها باعث تجمع آلاينده‌هاي هوا مي‌شود بايد يک تحقيق جامع انجام شود.

با اين همه حاج بابايي اين را هم گفته که بادهاي غربي کمک مي کنند که آلودگي هوا در شهر اصفهان انباشته نشود و بنابراين ممکن است اين بلندمرتبه ها مانعي براي وزش اين بادها باشند.

مطابق آخرين مصوبه شوراي عالي شهرسازي و معماري، ساختمان هاي 27 متر به بالا، بلند مرتبه محسوب مي شوند اما در جاهايي که محدوديت ارتفاعي نباشد اگر بلندمرتبه سازي انجام شود، يقيناً يکي از پيوست‌هاي مطالعاتي که بايد براي اخذ مصوبه به شوراي عالي ارسال شود، در نظر گرفتن مسائل زيست محيطي است، مسئله اي که گويا در اصفهان چندان محلي از اعراب ندارد. 

باد در اصفهان جهت مشخصي دارد و اگر بلندمرتبه‌ها در راسته جريان باد اصفهان قرار گيرند تأثير منفي بر آن خواهند داشت؛ بنابراين، ابتدا بايد تحقيقات لازم و جانمايي ها براي ساخت بلندمرتبه ها انجام شده باشد و پس از آن شهرداري ها مجوز لازم براي ساخت بلند مرتبه ها را بدهند.

اما اينکه چرا کميسيون‌ ماده 5 شهرداري مجوزهاي ساختمان‌هاي غول‌پيکر و بي‌تناسب با محل ساخت را صادر مي‌کنند و جزيره‌هاي نامنظم از ساختمان‌هاي مرتفع در شهري که با محيط زيست شکننده روبه رو است ساخته مي شود، سئوالي است که رئيس اداره هواشناسي شهرستان اصفهان به آن پاسخ مي دهد.

به گفته ويکتوريا عزتيان ما از بلندمرتبه سازي ناگزيريم اما با طراحي اصولي‌ مي توان مشکل تهويه هوا را حل کرد. او بر اين باور است که در شرايط جمعيتي امروز، کلانشهرها ناگزير به ايجاد ساختمان‌هاي بلندمرتبه هستند و بنابراين مي‌توان با طراحي‌هاي خاص و با ايجاد کريدورهايي براي عبور و حرکت هوا در ساختمان‌ها، مشکل تهويه و سيرکوله سازي هوا را هم در سطح  زمين حل کرد.

اين کارشناس با بررسي موقعيت جغرافيايي شهر اصفهان مي گويد: رودخانه‌ها هميشه در قعر دره‌ها در جريان هستند و شهر اصفهان هم در مجاورت زاينده رود است و يک شهر دره اي محسوب مي‌شود. از طرفي وجود کوه‌ها در اطراف شهر اصفهان با ايجاد نسيم کوه به دشت و دشت به کوه موجب تهويه هوا خواهد شد. درست است که بلندمرتبه سازي تهويه هوا را  دچار مشکل مي‌کند ولي نمي‌توانيم بلندمرتبه سازي را از شهرسازي جديد حذف کرد اما مي‌توانيم با تنوعي که در اشکال ساختمان ها ايجاد مي کنيم، تا حدودي  اين مشکل را حل کرد.

اين همان موضوعي است که در کشورهاي ديگر درساخت و سازهاي ساختمان هاي بلندمرتبه رعايت مي شود به اين شکل که طبقه پايين ساختمان را خالي مي گذارند تا هوا به راحتي در آن جريان داشته باشد در حالي كه در كشور ما بدون توجه به اين مسئله ساختمان ها از دل زمين ريشه مي گيرند و به آسمان مي روند. در حالي که وقتي راجع به اصفهان صحبت مي‌کنيم بايد بلندمرتبه سازي را با وضعيتِ توپوگرافي آن بررسي کنيم؛ اينکه ببينيم اين شهر در کجا واقع شده و چه شرايط اقليمي اي دارد؟