دریا قدرتی پور: مرگ زودهنگام سفره های آب زیرزمینی با برداشت بی رویه از چاه هایی که حالا بخشی از آنها با وجود اینکه غیر مجاز نیستند اما به جان سفره های زیرزمینی افتاده اند به یک موضوع مهم تبدل شده است.

سالیان سال است که خشکسالی چتر خود را بر سراسر اصفهان گسترانده و زنگ کم‌آبی و بی‌آبی را در نقاط مختلف این استان به صدا درآورده است؛ قصه پرغصه ای که با بی‌برنامگی در استفاده از منابع آبی و برداشت بیش از حد از دشت‌ها، سفره‌های آب زیرزمینی و مصرف بی‌رویه آب از سوی مردم، باعث وخامت حال سفره های زیرزمینی اصفهان شده و تا آنجا پیش رفته که دست اندرکاران حوزه آب این بار به شکل جدی در رابطه با حفر بی رویه چاه ها هشدار داده اند.

بر اساس آمار منتشر شده، حفر چاه آب در استان اصفهان به‌دلیل خشکی زاینده‌رود آن قدر افزایش یافته که حالا تعداد چاه غیرمجاز فعال در این منطقه افزون بر 10 هزار حلقه تخمین زده می‌شود و سالانه سه میلیارد و 670 میلیون مترمکعب از آب‌های زیرزمینی و چاه‌های این استان به صورت مُجاز و غیرمجاز استخراج می‌شود؛ چاه هایی که بی آب شده اند و زیر پای شهر را خالی کرده اند.

در این شرایط، قرار بود برای کنترل برداشت‌ها، چاه ها کنتورگذاری شوند اما این روند برای چاه‌های کشاورزی، صنعتی و ادارات آن قدر کند پیش می رود که وضعیت را رو به بحران برده است. بحرانی که از دهه 80 شروع شد و طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی به عنوان علاج برای این چالش مطرح شد، اما به این خاطر که عزم جدی وجود نداشت، همچنان با رشد بی رویه استحصال آب از چاه ها حالا چه مجاز و چه غیر مجاز روبرو هستیم که در حال مکیدن شیره اصفهان هستند.

طبق آمارها در استان اصفهان حدود 41 هزار حلقه چاه مجاز و حدود 21 هزار حلقه چاه غیرمجاز وجود دارد که بالای 10 هزار حلقه آن غیرفعال و متروکه هستند، زیرا آبخوان‌های آب زیرزمینی پتانسیل و توانی برای برداشت منابع آب نداشتند و در واقع آبی در آبخوان وجود نداشته است.

این در حالی است که چاه هایی هم که آب دارند به ته رسیده اند و به گفته کارشناسان اگر بخواهیم چاره‌ای برای فرونشست زمین بیاندیشیم، باید برداشت منابع مجاز را کنترل کنیم و چاره‌ای به جز اندازه‌گیری هوشمند چاه‌ها نداریم.

بنابر داده‌های شرکت آب منطقه ای اصفهان سطح آب‌های زیرزمینی دشت اصفهان- برخوار سالانه یک متر افت می‌کند  و این در حالی است که هر سال حدود 311 تا 511 میلیون مترمکعب آب از چاه‌ها برداشت می‌شود به طوری که حجم آب در آبخوان اصفهان-برخوار که در سال 1361 حدود 5/7 میلیارد مترمکعب بوده  در سال 99 به حدود 48/4 میلیارد مترمکعب رسیده است.

بحرانی شدن وضعیت آب و افزایش چشمگیر برداشت آب از سُفره‌ها و آبخوان‌های زیرزمینی تا جایی پیش رفته که از 35 دشت اصفهان، 27 دشت به مرحله بحرانی رسیده است. از سویی دیگر تغذیه نشدن آبخوانِ دشت اصفهان و برداشت‌هایی که فزاینده شده‌اند، میزان فرونشست در شهر اصفهان را به حدود 16 سانتیمتر رسانده، زبانه‌های آن  وارد شهر شده و قسمت‌های مرکزی و بافت تاریخی شهر را نیز تحت تاثیر قرار داده است.

چندی پیش بود که مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان از شرایط بحرانی فرونشست در اصفهان خبر داد و گفت که دشت‌های اصفهان در بحرانی‌ترین شرایط خود قرار گرفته و به‌صورت جدی در حال پیشروی است تا جایی که میزان نرخ سالانه آن به 16سانتیمتر رسیده است و دیگر زمانی برای احیای آبخوان دشت اصفهان- برخوار وجود ندارد. تنها تا سال 1409 و در خوشبینانه‌ترین حالت تا سال 1418 فرصت برای نجات این آبخوان خواهد بود.

برخی دیگر از کارشناسان حوضه آب نیز پیش‌بینی کرده‌اند اگر جلوی خالی شدن سفره‌های زیرزمینی گرفته نشود، شهر اصفهان با 6 هزار اثر تاریخی تا سال 1409 به طور کامل نشست می‌کند. پیش بینی خوشبینانه تری هم هست که وقوع این واقعه تلخ را سال 1418 عنوان می کند و از فرونشست 46 سانتی‌متری میدان نقش جهان با آثار یادگارهای صفوی اش خبر می‌دهد و به گفته فعالان و کارشناسان محیط زیست اگر جلوی برداشت بی‌رویه آب در این محدوده زمانی گرفته نشود، اصفهان تماماً بلعیده می‌شود.

محمد کوشافر، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و فعال محیط‌ زیست هشدار داده که براساس مطالعاتی که انجام شده فرونشست اصفهان دیگر یک فرضیه و استنباط نیست بلکه اثبات شده است.

وی با بیان اینکه فرونشست زمین پدیده‌ای غیرقابل بازگشت و در حوضه شهری و برون شهری، بناهای تاریخی، کشاورزی، صنعت و تأسیسات خسارت آور است، می گوید:  آنچه که فرونشست در اصفهان را حائز اهمیت می‌سازد شدت، وسعت و جمعیت درگیر با خطر و سرمایه‌ها است و امروز تک تک مردم اصفهان نگران فرونشست‌ها هستند: «اگر خاک نشست کرد دیگر قابل جبران نیست و اگر آبخوان مسدود شد دیگر تغذیه نمی‌شود خطر وجود دارد و فرصت کم است؛ پل خواجو، سی و سه پل و میدان نقش جهان همه درگیر اند و خشکی زاینده رود و برداشت های بی رویه از سفره های زیرزمینی شدت فرونشست را بیشتر کرده است.»