لادن ایرانمنش: چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در حالی در ریاض پایتخت عربستان برگزار شد که ایران از این اجلاس دست پر بیرون آمد.

در این اجلاس که قرار بود دو پرونده «کاروانسراها» و «منظر فرهنگی ماسوله» برای ثبت در فهرست جهانی روی میز قرار گیرد 9 کاروانسرای تاریخی استان اصفهان ثبت جهانی شدند. در این اجلاس همچنین پرونده 54 کاروانسرای ایرانی مطرح شد و این آثار ارزشمند تاریخی به‌عنوان بیست و هفتمین اثر تاریخی و طبیعی ایران در فهرست میراث بشری به ثبت رسید.

حمیدرضا محققیان، مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان در همین راستا گفت: با توجه به برنامه‌ریزی‌های به‌عمل‌آمده و تشکیل پرونده کاروانسراهای استان در طی سال‌های 1397  و 1398 تعداد 9 کاروانسرای استان به ثبت جهانی رسیدند.

طی این جلسه کاروانسراهای نوشیروان (اصفهان)، گز (دهستان گز)، امین‌آباد (شهرضا)، مرنجاب (آران و بیدگل)، نیستانک (نایین)، کوهپایه (کوهپایه)، گبرآباد (قمصر)، مهیار (شهرضا) و شیخعلی خان (شاهین‌شهر) در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیدند این بدان معنا است که بیشترین تعداد کاروانسراهای ثبت جهانی متعلق به استان اصفهان است.

در این جلسه همچنین قرار بود دو پرونده الحاق جنگل‌های دیزمار به پرونده جهانی جنگل‌های هیرکانی بررسی شود. اما با توجه به ثبت کاروانسراها به نظر می‌رسد که تنها شانس ثبت جهانی کشورمان پرونده 56 کاروانسرای ایرانی بود که به‌عنوان بزرگ‌ترین و وسیع‌ترین پرونده میراث تاریخی ایران در یونسکو در عربستان به داوری گذاشته شد و از مجموع آنها تنها دو کاروانسرا پشت درهای بسته ماندند و با ثبت جهانی 54 کاروانسرا موافقت شد. با این تفاسیر و با ثبت این کاروانسراها شبکه راه‌های تاریخی و باستانی ایرانی هم ثبت جهانی شد.

به تأکید کارشناسان میراث‌فرهنگی، پرونده ثبت کاروانسراها به‌دلیل ساختار کاملاً ایرانی و همچنین ریشه داشتن در زندگی اجتماعی، اقتصاد پویا و سلامت جامعه گذشته برای کشورمان اهمیت ویژه‌ای دارد. طرح اصلی این کاروانسراها به چاپارخانه‌های هخامنشی برمی‌گردد و آنها در سال‌های بعد هم خدمات‌دهی به مسافران و زائران در مسیر راه ابریشم، راه شاهی، عتبات عالیات و مشهد را برعهده داشتند.

همین حالا پیش از 800 کاروانسرا در ایران ثبت ملی شده است و بیش از هزار کاروانسرا هم اسناد تاریخی دارند که از مجموع‌شان 56 مورد در 24 استان به‌عنوان الگوی مادر برای پرونده جهانی انتخاب‌شده‌اند و مربوط به دوران مختلفی از ساسانی تا قاجار هستند این پرونده از شمال تا جنوب و از غرب تا شرق ایران را دربرمی‌گیرد و یکی از مهمترین پرونده‌های یونسکو در شاخصه وسعت میراث جهانی است چون هزاران هکتار از مساحت کشور را شامل می‌شود.

اصفهان هم جزو استان‌هایی است که ثبت جهانی کاروانسراهایش ظرفیت ویژه‌ای پیش روی این استان قرار می‌دهد.

دو سال پیش پرونده 9 کاروانسرای تاریخی در پهنه استان اصفهان برای ثبت جهانی این آثار تدوین‌شده و کارشناسان سازمان یونسکو از این آثار تاریخی بازدید خواهند کرد.

بر اساس دستورالعمل‌های تدوین پرونده ثبت جهانی مستندنگاری این کاروانسراها که از اواخر سال 98 آغاز شده بود ادامه یافت و سپس مرمت‌های اساسی آنها انجام شد و کاروانسرای نیستانک در نایین، کاروانسرای کوهپایه، کاروانسراهای شیخ‌علی‌خان‌زنگنه و گز در شهرستان شاهین‌شهر و میمه، کاروانسراهای مهیار و امین‌آباد در شهرضا، کاروانسراهای گبری و مرنجاب شهرستان کاشان و آران‌وبیدگل و کاروانسرای عباسی در شهر اصفهان را نامزدهای ثبت جهانی شدند.

به همین مناسبت و بر اساس برنامه‌ریزی‌های به‌عمل‌آمده کارشناسان ارزیاب سازمان علمی تحقیقاتی یونسکو به‌منظور بررسی مستندهای پرونده کاروانسراهای تاریخی استان اصفهان برای مدت سه روز به اصفهان سفر کردند.

اکنون بعد از دو سال با ثبت جهانی این تعداد کاروانسرا شاهد افزایش ظرفیت جهانی گردشگری و حفظ آنچه به‌عنوان میراث جهانی ثبت شده است خواهیم بود.

البته که به تأکید کارشناسان، ایران تاکنون در حفاظت از برخی آثار پیشین ثبت‌شده در فهرست جهانی چندان موفق عمل نکرده و ثبت آنها هم ضمانتی برای بهبود شرایط حفاظت و نگهداریشان در قیاس با زمان قبل از ثبت به وجود نیاورده است. اما به هر صورت ثبت جهانی کاروانسراها اغلب با هدف استفاده از نام یونسکو، جذب گردشگر بیشتر و تأمین مالی می‌تواند رخوت گردشگری را به‌ویژه در این مناطق کاهش دهد با توجه که برخی از این کاروانسراها در معرض تخریب بوده و به علت کمبود بودجه ممکن است کاملاً از بین بروند.