لادن ایرانمنش: دو سال تلاش برای بررسی و قرار گرفتن 200 کاروانسرا در فهرست میراث جهانی منجر به جا گرفتن تنها 54 کاروانسرا در فهرست یونسکو شد. در ایران نزدیک به هزار کاروانسرا وجود دارد که نزدیک به ۷۰۰ مورد آنها ثبت ملی شده است اما کارشناسان وزارتخانه میراث فرهنگی از بین ۲۰۰ کاروانسرایی که شرایط لازم را برای ثبت جهانی شدن داشتند به ۵۶ کاروانسرا رسیدند.

 داستان ثبت تاریخی این کاروانسراها که البته منجر به جاماندن دو کاروانسرای تاریخی از جمله کاروانسرای مادر شاه یا هتل عباسی فعلی اصفهان از مجموع آنها شد در شهریور ماه امسال اتفاق افتاد.

ماجرا این بود که سال گذشته قرار بود مدیران میراث فرهنگی ایران و کارشناسان این سازمان در کازان روسیه از پرونده 56 کاروانسرای ایران دفاع کنند، اما تحریم روسیه و لغو نشست کمیته میراث جهانی یونسکو در کازان، این پروسه را یک سال به تاخیر انداخت.

بعد از یکسال این نشست بالاخره در ریاض عربستان برگزار شد و در طی آن ایکوموس جهانی_شورای بین المللی بناها و محوطه های تاریخی_ مخدوش شدن اصالت دو کاروانسرای «هتل عباسی» در اصفهان و «یام» در مرند را دلیل جا ماندن این دو اثر از قافله میراث تاریخی دانست.

معاون سابق میراث‌فرهنگی و مسئول تهیه پرونده کاروانسراهای ایرانی در خصوص چرایی حذف دو کاروانسرای عصر صفوی از پرونده کاروانسراهای ایران به این واقعیت اشاره کرده که همیشه چنین اتفاقاتی در حال وقوع است و این دو کاروانسرا نیز به دلیل بازسازی های انجام شده در آنها از پرونده حذف شده اند.

به گفته محمدحسین طالبیان، این بازسازی ها قبل از سال 1959 انجام شده و در آن زمان بر اساس منشور آتن این کار امکانپذیر بوده و مشکلی نداشته است اما منشور ونیز که در سال 1964 تصویب شده دیگر اجازه بازسازی اینچنینی را به آثار تاریخی نداده و به همین خاطر این دو کاروانسرا برای قرار گرفتن در فهرست آثار تاریخی مورد قبول قرار نگرفته و  همین موضوع باعث شده که این دو کاروانسرا فرصتی نداشته باشند تا در لیست یونسکو قرار گیرند.

گرچه معاون سابق میراث‌فرهنگی و مسئول تهیه پرونده کاروانسراهای ایرانی از واقعیت دیگری هم پرده برداشته و می گوید: واقعیت آن است که بخشی از عدم موفقیت هتل عباسی برای جای‌گیری در پرونده میراث جهانی کاروانسراها به دلیل‌ عدم ارائه مدارک لازم از سوی مسئولان این مجموعه به تهیه‌کنندگان پرونده بود. مسئولان هتل عباسی در زمان لازم همکاری لازم با را ما نداشتند و مدارک کافی را در اختیارمان نمی‌گذاشتند که کار را سخت‌ می‌کرد. در نهایت با رایزنی‌های صورت گرفته موفق شدیم به عکس‌های تاریخی دست پیدا کنیم و در پرونده بگذاریم.

او درخصوص کاروانسرای یام نیز گفت: این کاروانسرا نمونه‌ای بازسازی شده از کاروانسرای ایرانی است. حتا در پرونده نیز ذکر کرده بودیم که این نمونه بازسازی شده و اگر ثبت جهانی شود سایرین هم می‌توانند از آن بیاموزند. پلان باستان‌شناسی کاروانسرا و طرح‌ها و اسناد قدیمی آن وجود داشت و استادکاران ما هم بر اساس این اسناد بازسازی کرده بودند. از دید من متخصص هیچ ایرادی به این کاروانسرا وارد نبود. چطور است که «ورشو» که به طور کامل تخریب شده بود بازسازی و ثبت جهانی شد اما به این کاروانسرا ایراد وارد می‌کنند؟

طالبیان تصریح کرده: روح کنوانسیون میراث‌جهانی باید سایرین را تشویق کند که درصدد حفظ و بازسازی بر اساس اصالت‌ها برآیند. حتا اکنون با ثبت پرونده کاروانسراها در فهرست میراث جهانی این امکان ایجاد شده که تعداد زیادی از کاروانسراها را به این پرونده بیافزاییم. پرونده زنجیره‌ای این امکان را ایجاد می‌کند که بتوانیم آثار را افزایش دهیم.

حذف دو کاروانسرا هتل عباسی و یام، شرط حمایت ایکوموس از ثبت جهانی پرونده کاروانسراها بود که میراث فرهنگی ایران برای اینکه این برگ برنده را از دست ندهد، فورا آن را پذیرفت. این در حالی است که قرار گرفتن آثار تاریخی در فهرست یونسکو باعث می شود که این آثار که مربوط به تمام جهان است بهتر و بیشتر از پیش حفظ شود و به نظر می رسد که هر چه تلاش کنیم که میراثمان در لیست آثار تاریخی قرار گیرد باز هم جای کار بیشتری برای آن هست تا این آثار را برای نسل های بعدی حفظ هم حفظ کنیم.