نصف جهان: شهري بزرگ از دوره ساساني دربرگيرنده چهارباغ ايراني، در قلب امپراتوري اين دوره، در دشت باچون- فراشبند در استان فارس کشف شد.

«پارسا قاسمي»، دانشجوي دکتراي باستان‌شناسي دانشگاه پاريس در اين باره گفت: «در نتيجه سنجش از راه دور عکس‌هاي هوايي قديم و جديد و بررسي‌هاي اوليه ميداني باستان‌شناسي، يک محوطه بزرگ شهري دوره ساساني در فراشبند کشف شد.»

او با اشاره به آنکه اين محوطه حدود 14 کيلومتر مربع مساحت دارد و داراي شش بخش مجزا به شکل مستطيلي، با يک باروي بزرگ در بخش مياني، تعداد زيادي کوشک و ساختمان‌هاي اقامتي در راستاي خيابان‌هاي آن است، اظهار کرد: «به علت قرارگيري منطقه فراشبند در قلب امپراتوري ساساني، تاکنون يافته‌هاي باستان‌شناسي زيادي از آن به دست آمده است که مهمترين آنها يادمان‌هاي معروف به چهارطاقي است.»

به گفته قاسمي، پيش تر اين محوطه روي نقشه‌هاي جغرافيايي 100/1 ايران به عنوان قلعه مشخص شده بود اما متأسفانه تاکنون کسي از پژوهشگران متوجه اهميت آن نشده و در طول چند دهه اخير آسيب‌هاي زيادي به آن وارد شده است.

او با اشاره به آنکه براساس نتايج اوليه بررسي‌هاي باستان‌شناسي، مي‌توان دو فرضيه درباره کاربري اين محوطه در نظر گرفت، درخصوص فرضيه نخست گفت: «فرضيه اول و به نظر منطقي اين است که اين محوطه يک شهر بزرگ ساساني است که براساس يک پلان رومي آميخته با عناصر معماري ايراني ساخته شده که احتمالاً به دلايلي ناتمام مانده يا ساخت و ساز در آن ادامه نيافته است، در داخل اين شهر همانند ديگر شهرهاي ساساني پرديس يا باغ‌هاي ايراني بوده که مهمترين آن الگوي چهارباغ ايراني است که در اطراف کوشک و داخل باروي مرکزي اجرا شده است. اين محوطه شهري با اجراي يک طرح هندسي منظم، با عناصر ايراني چهارباغ و کوشک، قطعاً داراي آب نماها و استخرهاي مختلف و شبکه آبرساني و کانال کشي‌هاي منظمي بوده است که در دوره‌هاي اسلامي، از اين عناصر در ساخت باغ‌هاي ايراني استفاده شده است.»

قاسمي ادامه داد: «فرضيه دوم اين است که احتمالاً اين محوطه از همان ابتدا براي يک باغ شاهي بزرگ مقياس طراحي شده بود. زيرا سازندگان اين مجموعه وسيع، به جاي قراردادن بناهاي مذهبي و اداري در داخل ديوار مرکزي، به ايجاد يک کوشک در وسط مبادرت کردند. در اطراف ميدان و کوشک در داخل فضاهاي ال- شکل چهار باغ ايراني را اجرا کرده‌اند. اين بناي کوشک در واقع با اينکه بزرگ است اما قصري است که در ميدان اصلي محوطه قرار داشت و از طريق دالان‌هاي آن امتداد همه خيابان‌ها مشاهده مي‌شد.»

او يادآورشد: «بدون شک اين مجموعه شهري در برگيرنده باغ‌ها با درختان زيبا و آراسته بوده است اما گلستان باغ به نظر مي‌رسد که در داخل حياط باروي مرکزي بوده است. اجراي اين طرح بزرگ در اين بخش که هم دشت کوچک و هم کوه داشته، منظره‌اي دلپذير بوده است و بخش‌هاي ديگري از خلاقيت مهندسان ساساني در پروژه‌هاي با مقياس بزرگ را روشن مي‌کند. اهميت اين محوطه در اين است که يکي از بهترين محوطه‌هاي شهري ساساني، با چهارباغ ايراني مربوط به اين دوره است که تاکنون از طريق يافته‌هاي باستان‌شناسي کشف مي‌شود. اين طرح بزرگ شهري با خيابان‌هاي پهن و ساخت و سازهاي اطراف آن، در زمان خود يکي از پروژه‌هاي عظيم شاهي بوده که براي اجراي آن هزينه مالي زيادي صرف شده و نيروي مهندسي و انساني زيادي داشته است.»