نصف جهان: چاه‌های غیرمجاز در مجموعه باغ-ویلاهای شرق اصفهان واقع در روستای کبوترآباد مسدود و از برداشت ۴۲ هزار مترمکعب از سفره‌های آب زیرزمینی جلوگیری شد.

یگان حفاظت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای اصفهان به همراه نیروی انتظامی در عملیاتی دو حلقه چاه غیرمجاز در مجموعه باغ ویلاهای روستای کبوتر آباد از توابع شهرستان اصفهان (ورزنه) را مسدود کردند.

این چاه‌ها از سه دهه پیش حفر و تاکنون بهره‌برداری شده که یکی از آنها به عمق ۳۰ متر و برداشت سالانه ۳۲ هزار مترمکعب و دیگری به عمق ۲۵ متر با برداشت سالانه حدود ۱۰ هزار مترمکعب آب بود.

ساخت و سازهای غیرمجاز و تغییر کاربری اراضی کشاورزی در حاشیه زاینده رود در سال‌های اخیر افزایش یافته زیرا کشاورزان به علت بی آبی زاینده رود امکان کشت و کار ندارند و برخی به دلایل معیشتی مجبور به فروش زمین‌های خود شدند.

به گفته مهدی مُجیری معاون حفظ کاربری و یکپارچگی اراضی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان در سال‌های اخیر در شرق اصفهان حدود ۱۰ هزار تا ۱۵ هزار هکتار تغییر کاربری اتفاق افتاده است؛ همچنین بیشترین تغییر کاربری اراضی و ساخت و سازهای غیرمجاز در سه سال اخیر در محدوده شهرستان‌های فلاورجان، سمیرم، اصفهان، شهرضا، کاشان، شاهین‌شهر رخ داده که به ۵۵۰۰ مورد می‌رسد.

وزارت نیرو با توجه به وضعیت بغرنج منابع آب زیرزمینی مجوز بهره‌برداری صادر نمی‌کند اما مالکان چاه‌های غیرمجاز برای حفر هر متر چاه مبالغ میلیونی به مقنی‌ها پرداخت می‌کنند.

برپایه آمار موجود از چاه‌های غیر مجاز استان هم اکنون نیمی متروکه و غیرفعال است و از ۴۱ هزار حلقه چاه مجاز در سطح استان بهره برداری می‌شود.

*مالکان ویلاهای لاکچری چاه‌ها را حق خود می‌دانند

محمود چیتیان، سرپرست معاونت حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای اصفهان با اشاره به چالش‌های موجود برای حفاظت از منابع آب می‌افزاید: برای پر و مسلوب المنفعه چاه‌های غیرمجاز با هماهنگی مراجع قضائی و کسب مجوزهای لازم و همچنین با هماهنگی نیروهای انتظامی و امنیتی این عمل صورت می‌گیرد که معمولاً با مقاومت صاحبان آنها روبه رو می‌شویم، اغلب این چاه‌ها در باغ ویلاها حفر شده است و مسدود کردن آنها به سختی انجام شده و حتی گاهی با درگیری فیزیکی افراد با همکاران همراه است؛ از این رو اگر همراهی و همکاری ارگان‌های نامبرده نباشد پر کردن چاه‌ها امکان پذیر نیست.

وی می‌گوید: بخش عمده‌ای از صاحبان این چاه‌ها داشتن چاه غیرمجاز را حق خود می‌دانند درحالی که منابع آب ملی است و هیچ کسی مجاز نیست بدون اخذ مجوز از شرکت آب منطقه‌ای نسبت به حفر چاه اقدام کند.

سرپرست معاونت حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان خاطرنشان می‌کند: به رغم مشکلات موجود ما مصمم هستیم طرح احیا و تعادل بخشی را برای کمک به بهبود وضعیت آبخوان‌ها و حفاظت از منابع آب در استان اصفهان ادامه دهیم و با اجرای طرح احیا و تعادل بخشی و مراقبت از آب‌های زیر زمینی امیدواریم بخشی از این کسری‌ها را بتوان جبران کرد.

مصرف بی رویه و برداشت بیش از حد منابع آب بدون رعایت تعادل بخشی آبخوان‌ها دشت‌های اصفهان را درگیر پدیده فرونشست کرده است.

براساس تعاریف علمی «فرونشست زمین پدیده‌ای است که بر اثر خالی شدن آب بافت‌های متراکم و لایه‌های زیرین سطح زمین رخ می‌دهد که در نتیجه آن سطح زمین به صورت تدریجی و در برخی موارد به صورت ناگهانی فرو می‌نشیند.»

به اعتقاد کارشناسان این نشست باعث ایجاد ترک و شکاف‌هایی در زمین شده و بر الگوی جریان‌های زیرزمینی و سطحی، تغییر کیفیت آب‌های زیرزمینی، تغییر شکل سطح زمین و سیل خیزی مناطق تأثیر می‌گذارد.

در نتیجه سوءمدیریت سه دهه گذشته در زمینه مدیریت منابع آبی و پیامدهای ناگوار آن به‌ویژه حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز، برداشت‌های بی رویه و توسعه ناپایدار کشاورزی امروزه بسیاری از آبخوان‌ها خالی شده و منابع آب زیرزمینی کشور به قهقرا رفته است.

آنطور که رضا شهبازی مدیرکل مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور می‌گوید: استان اصفهان خطرناک‌ترین استان کشور به لحاظ فرونشست است.

وی می‌افزاید: این روند به گونه‌ای است که روزی نیست که برای ما پیام ناگواری از این استان در زمینه فرونشست ارسال نشود و اصفهان تنها کلانشهر کشور است که فرونشست به سمت درون شهر نفوذ کرده است.

*اصفهان و شمال استان در معرض فرونشست زمین

به گفته شهبازی کمربندی شاهین‌شهر، فرودگاه اصفهان و دشت مهیار از مناطقی است که درگیر مخاطره فرونشست زمین هستند. فرونشست در حالی در دشت مهیار از ۳۷ سال قبل آغاز شده که زیر ساخت‌های مهمی چون جاده ترانزیت تهران-اصفهان- شیراز در آن واقع است و تاکنون چندین بار به دلیل فرونشست تخریب شده است. علاوه بر آن دکل‌های فشار قوی برق و خط راه آهن و خطوط انتقال پالایشگاه و بنزین از این منطقه عبور می‌کنند.

همچنین براساس آخرین مطالعات انجام شده آثار فرونشست از جنوب به شمال میدان نقش جهان و پل‌های تاریخی با ترک‌های متعدد نقش بسته است.

کارشناسان می‌گویند جریان آب‌های سطحی از جمله رودخانه زاینده رود و اجرای طرح ملی احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی از راهکارهای مؤثر در کاهش اثرات فرونشست است.

شهروندان نیز می‌توانند در صورت مشاهده هرگونه تخلف از قبیل حفر، لایروبی و کف شکنی غیرمجاز چاه، بهره برداری از چاه‌های فاقد پروانه، برداشت غیرمجاز از کانال‌ها و شبکه‌های آبیاری، از پساب فاضلاب شهری و تصرف و ساخت و ساز غیرمجاز در حریم و بستر رودخانه‌ها و ساخت و نگهداری انواع دستگاه‌های حفاری غیرمجاز را در ۲۴ ساعت شبانه‌روز به سامانه تلفنی ۳۸۴۸ حفاظت منابع آب به صورت محرمانه گزارش کنند.

پرونده افرادی که اقدام به حفر چاه غیرمجاز کرده‌اند پس از مسدود کردن چاه، برای رسیدگی به مراجع قضائی ارسال می‌شود که متخلفان به پرداخت جریمه نقدی با عنوان هزینه آبخوان محکوم خواهند شد یا وجود این به نظر می‌رسد خسارت زیست محیطی حفر چاه‌ها در شرایطی که بسیاری از دشت‌های کشور دچار مرگ آبخوان شده‌اند به منابع آب و خاک، ساختمان‌ها و تأسیسات شهری با پرداخت هزینه قابل جبران نیست و نیازمند قوانین سختگیرانه است.