دریا قدرتی پور: دی ماه امسال، زمین627 بار خشمگین شد و لرزید. یعنی روزی حدود 20 زلزله مثل سایه از کنارمان رد شد. از این تعداد لرزش، سهم اصفهان 58 زمین لرزه بود که بیشترین تعداد را بعد از خراسان رضوی با 86 زمین لرزه و کرمان با 73 زمین لرزه به خودش اختصاص داد. زلزله هایی که در 100 کیلومتری اصفهان اتفاق افتاد.

در حال حاضر در شعاع 100 کیلومتری از مرکز اصفهان سالانه زلزله هایی با بزرگای بین 3 تا 4 ریشتر ثبت می شود. در این محدوده تعداد زیادی گسل از جمله 63 گسل فعالِ مهم شناسایی شده اند. این گسل ها ده ها و در مواردی تا چند صد کیلومتر درازا دارند. همچنین نتایج به دست آمده حکایت از وجود چند گسل فعال مهم با راستاهای مختلف در حواشی شهر اصفهان دارد و نشان از وقوع قابل توجه لرزه هایی در جنوب و به ویژه جنوب غرب شهر اصفهان می دهد. ریزلرزه هایی که همواره مناطق اطراف اصفهان را لرزانده اند اما صد سالی می شود که خود اصفهان از این لرزه ها در امان مانده است ولی آیا این به این معنا است که در اصفهان زلزله نمی آید؟

هیچ پاسخ روشنی در این زمینه وجود ندارد به این خاطر که واقعیت ها و مدل هایی که برای ترسیم سناریو زلزله باشد وجود ندارد . مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران هم، تنها ارقام و آماری را نشان می دهد که اطراف اصفهان را لرزانده اند و هنوز نه کسی می داند و نه می تواند حدس بزند که آیا باید روزی در اصفهان هم شاهد زلزله باشیم؟

نخستین مطالعه انجام گرفته در خصوص وضعیت لرزه خیزی ناحیه اصفهان، تحقیقات انجام یافته توسط کارشناسان زمین شناسی به مدت بیش از دو سال، طی مرداد ماه سال 1355 تا آذرماه 1357 است که نشان می دهد در این محدوده، زمین لرزه های ثبت شده بزرگی های متفاوتی داشته اند:« دسته نخست دارای بزرگی بین 1 تا 2 ریشتر (12 مورد)، دسته دوم دارای بزرگی بین 2 تا 3 ریشتر (73 مورد)، دسته سوم با بزرگی های بین 3 تا 4 ریشتر (79 مورد) و دسته چهارم با بزرگی های بین 4 تا 5 ریشتر (12 مورد) است. طبق این آمار، بیش از چند صد ریزلرزه با بزرگی بین 2 تا 5 ریشتر طی 730 روز رخ داده است. دومین مرحله از برداشت فعالیت های لرزه ای منطقه  اصفهان طی سال های 2000 تا 2003 میلادی است که در کم تر از 3 سال توسط پایگاه لرزه نگاری موسسه ی ژئوفیزیک دانشگاه تهران در استان اصفهان انجام گرفته است. زمین لرزه های ثبت شده در این دوره نیز مشابه با داده های دوره نخست تعداد 204 ریزلرزه با بزرگی بین 1 تا 2 ریشتر، تعداد 128 ریزلرزه با بزرگی بین 2 تا 3 ریشتر، تعداد 5 ریزلرزه با بزرگی بین 3 تا 4 ریشتر و تنها یک ریزلرزه با بزرگی بین 4 تا 5 ریشتر طی این دوره توسط پایگاه لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک ثبت شده است. اما هیچکدام از این لرزش ها منجر به این نشده که در شهر اصفهان خسارتی از بابت زلزله ایجاد شود. در شهریور سال 97 نیز چندین زمین لرزه در حوالی حسن آباد در اطراف تالاب گاوخونی رخ داده که بزرگترین آن 4/9 بوده است، همچنین در 31 فروردین سال 92 حوالی ساعت یک شب زمین لرزه ای با بزرگی 4/1 در منطقه حبیب آباد در مجاورت شهر اصفهان رخ داده که چون در عمق کم زمین بوده موجب تکان های نسبتا شدید و وحشت مردم اصفهان شده است. در سال 92 نیز در حبیب آباد در عمق مشابهی این زمین لرزها رخ داده اما به این دلیل که از اصفهان فاصله داشته اند، خسارتی وارد نکرده است.

 اما اینکه با صراحت بگوییم هیچوقت در اصفهان زلزله خسارت باری اتفاق نیفتاده سخن درستی نیست. تنها کافی است کمی به عقب برگردیم. زمین لرزه تاریخیِ سال 722 هجری شمسی مصادف با 1344 میلادی باعث تخریب باروری شهر و چند خانه شد و طی آن حدود 20 تن کشته شدند. این زمین لرزه نشان داد که اصفهان نیز چندان از تیررس زلزله خارج نبوده است. خطری که به گفته کارشناسان زمین شناسی به دلیل پوشش وسیع آبرفت های دشت اصفهان توسط مناطق زراعی و مناطق مسکونی، چندان مشخص نیست و به همین خاطر است که تشخیص گسل های حوالی شهر در این مناطق به سادگی مشخص نمی شود. این موضوع نشان می دهد که با وجود توسعه خوبی که طی سال های گذشته در شبکه لرزه نگاری کشور به وجود آمده است، هنوز به دلیل تعداد نسبتاً محدود ایستگاه های لرزه نگاری، معمولاً تنها زمین لرزه هایی که بزرگی متوسط و بالا دارند، ثبت می شوند و زمین لرزه هایی با مقیاس کوچک چندان مشخص نیستند.

*اصفهان نمی لرزد

حدود سه سال پیش منصور شیشه فروش از مطالعاتی سخن گفت که نشان می داد خطر نسبی وقوع زلزله در اصفهان وجود دارد و هر روز باید منتظر وقوع زلزله بود:« طی این مطالعات پتانسیل خطر پذیری لرزه بررسی و گسلهای زیادی در زیر سطح آبرفتی استان مشاهده شده است و قبول این موضوع که اصفهان از این بابت با خطر نسبی کمی مواجه است به معنای ساکت نشستن و دست روی دست گذاشتن نیست.»

او بعد از سه سال حالا با وقوع بیش از 50 زلزله در اطراف اصفهان این بار به صراحت به «نصف جهان» گفت که قرار نیست در اصفهان زمین لرزه ای اتفاق بیافتد و این زلزله ها تنها مربوط به 100 کیلومتری اصفهان است و مردم نباید نگران باشند.

اما برخلاف نظر این مدیر با سابقه، مجتبی بصیری، پژوهشگر مخاطرات و بحران، شرایط اصفهان را در برابر زلزله مخاطره آمیز توصیف می کند. او به آمارهای مختلف طی چندسال گذشته اشاره می کندکه نشان می دهد در منطقه غرب اصفهان گسل های زاگرس وجود دارد که پتانسیل لرزه خیزی بالایی دارند: « به طور مثال زمین لرزه فروردین سال ۱۳۵۶ در حوالی ناغان در شهرستان اردل استان چهارمحال و بختیاری با بزرگی 6 ریشتر بود که حدود 100کیلومتر با اصفهان فاصله داشت و موجب تکان های شدیدی در اصفهان شد. گسل های مناطق کاشان و زفره نیز پتانسیل ایجاد زمین لرزه های بزرگتر از 7 را داشته و در پیشنه تاریخی خود، موجب خسارات و تلفات سنگینی در این مناطق شده اند، همچنین در جنوب اصفهان و در مناطقی مثل کلاه قاضی، بهارستان و شهرضا گسل های فعالی وجود دارند.»

گسل هایی که معلوم نیست با وجود مشکلات فراوان از جمله فرونشست و پایین رفتن آب های زیرزمینی تا چه حد می توانند قدرت داشته باشند و تا چه میزان ممکن است اصفهان را به خطر بیاندازند.

بصیری پژوهشگر مخاطرات و بحران در پاسخ به این سؤال که آیا از این زمین لرزه ها باید بترسیم یا نه، می گوید: «اینکه ما از این زمین لرزه ها بترسیم یا نه به نحوه رویکرد ما با پدیده ای مانند زمین لرزه بستگی دارد. اکنون به دلایل مختلف از جمله فرونشست زمین در اصفهان اگر مشابه زمین لرزه 4/1 حبیب آباد سال 92، دوباره تکرار شود شرایط اصفهان بسیار متفاوت خواهد شد و ممکن است زمین لرزه ای به بزرگی حتی 4 ریشتری منجر به خسارت شود و اگر بزرگی این زمین لرزه ها از 5بالاتر رود، به طور قطع شاهد خسارات قابل توجهی در اصفهان خواهیم بود.»

از سخنان این پژوهشگر برمی آید که اصفهان آن طور که باید و شاید از خطر زلزله مصون نیست. نصف جهانی که اگر زلزله بیاید با وجود 6 هزار هکتار بافت فرسوده، پایین رفتن آب های زیرزمینی و فرونشست معلوم نیست چه بر سرش خواهد آمد....