دریا قدرتی پور: در فهرست آثار تاریخی کشور که در نوروز امسال بیشترین بازدید کننده را داشته اند، نام کاخ عالی قاپو هم به چشم می خورد؛ یکی از مهمترین آثار تاریخی اصفهان که به دنبال برداشته شدن محدودیت های کرونایی و حضور بیش از اندازه مسافران نوروزی در طبقات مختلف آن، بیش از همیشه شکننده به نظر می‌رسد، آستانه تحمل اش پایین آمده و عرصه برای بارگذاری بیشتر بر روی آن تنگ شده است.

روز گذشته مرتضی ادیب‌زاده، مدیرکل امور موزه‌ها و اموال منقول اعلام کرد، پس از «تخت جمشید» و «آرامگاه سعدی»، «عالی‌قاپو» بیشترین تعداد بازدیدکننده را در میان آثار تاریخی کشور داشته است.  اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان هم در مجموع از بازدید حدود ۱۲۰ هزار گردشگر از این بنا خبر داده است.

مدیر کل بحران استانداری اصفهان هم در گفتگو با «نصف جهان» این موضوع را تایید کرده و آمار دقیق تری در این زمینه ارایه می دهد: «در ایام عید، عالی قاپو در هر ساعت میزبان 1000 نفر بوده یعنی در عرض یک روز حدود 15 هزار نفر از این بنای تاریخی بازدید داشته اند.»

منصور شیشه فروش ادامه می دهد: «این بنا از خشت و آجر و چوب است و باید در رابطه با تاب آوری و بارهای اضافی و حوادثی مثل زلزله، طوفان، رعد و برق، حریق و آلودگی هوا مطالعاتی بر روی آن انجام شود و طرح های پیشگیرانه برای کاهش خطر و پاسخ به بحران در اسرع وقت برنامه ریزی و اجرا گردد.»

شیشه فروش چندی پیش هم در گفتگو با یکی از خبرگزاری های اصفهان با اعلام اینکه افراد زیادی در طول ایام عید از عمارت عالی‌قاپو بازدید کردند و این حجم از بازدید همزمان افراد از عالی‌قاپو مخاطراتی به همراه دارد، گفت: «این عمارت قدیمی است و توسط مدیریت بحران به میراث فرهنگی هشدار داده شده بود که نباید در آن واحد افراد زیادی در این عمارت تردد کنند اما باید اصول ایمنی بیش از این رعایت شود و حتماً بسته‌ها و الزامات ایمنی باید در طرح‌های گردشگری و تاریخی رعایت شود.»

با تمام اینها و بدون در نظر گرفتن ظرفیت تحمل این بنای تاریخی در ایام نوروز، روزانه سه طبقه از ایوان اصلی و طبقه همکف این بنا شاهد ورود و خروج حجم عظیمی از مسافران بود؛ موردی که باعث شد بسیاری از دوستداران میراث فرهنگی اصفهان نه برای اولین بار بلکه برای چندمین بار هشدار دهند که این بنا فاقد امنیت لازم برای این حجم از جمعیت است و ممکن است حوادث تلخی هم برای بازدید کنندگان و هم برای خود این بنای تاریخی به بار بیاورد.

اما شهرام امیری، مدیر امور فرهنگی و ارتباطات اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان در این باره توضیح داد: نگرانی مردم در باره حفاظت از آثار تاریخی بجاست اما آنها نباید تصور کنند که چنین بنای شاخصی به حال خود رها شده و بدون رعایت اصول ایمنی و حفاظتی برای بازدید گردشگران باز است.

*هشدارها از قبل داده می شد

اولین هشدارها درباره تاب آوری این بنا به هشت سال قبل باز می گردد؛ زمانی که مصلحی، مدیر میراث فرهنگی وقت اصفهان نسبت به تردد بیش از حد و رعایت اصول ایمنی این بنا ابراز نگرانی کرد. پس از آن دو طبقه از این بنا به روی بازدید کنندگان بسته شد و محدودیت هایی نیز برای آنهااعمال شد اما با وجود این هشدارها سال گذشته برگزاری یک برنامه موسیقی در این مکان تاریخی و منتشر شدن فیلم های آن در فضای مجازی باعث شد که جنجال ها بر سر آسیب رسیدن به این بنا تازه شود. گرچه موضوع به همین جا ختم نشد و در اواخر سال افزایش ساعات بازدید به دستور وزیر میراث فرهنگی اخطارها را تکرار کرد؛ اخطارهایی مبنی بر اینکه ساعات اضافی بازدید و تابش نور مصنوعی بر عالی قاپو موجب تسریع در روند آسیب‌ به این بنا می شود.

*فرو نشست و هزار و یک مشکل دیگر

در کنار این مسائل و صرف نظر از دلایل معمولی که باعث فرسایش این بنای تاریخی شده است به نظر می‌رسد، بیش از هر چیز موقعیت عالی قاپو با توجه به فرونشست زمین نیز در معرض خطر قرار دارد.

آنطور که مدیر بحران استانداری اصفهان به «نصف جهان» می گوید، در این رابطه نیز وزارتخانه ها و دستگاه های اجرایی مرتبط مکلف شده اند که نسبت به طرح های کاهش خطر فرونشست اقدامات لازم را انجام دهند. البته مقامات مسئول خود به خوبی واقفند که دوران حدود  2 ساله شیوع کرونا فرصت مغتنمی بود تا طی روزهای خالی از گردشگر، با انجام اقدامات موثر در این بنا، به استقبال امسال که پیمانه شهر از گردشگران پر شد بروند اماچنین اقداماتی انجام نگرفت و همین باعث شد باز هم عالی قاپو در معرض تهدید دوباره قرار گیرد.

این در حالی است که با وجود اعلام مسئولان اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در خصوص رعایت تمام جوانب و ضوابط، برکسی پوشیده نیست که افزایش تعداد بازدیدکنندگان مساوی با افزایش روند فرسایش تدریجی این کاخ تاریخی است.

جعفری، فعال میراث فرهنگی اصفهان در همین رابطه جلوگیری از حضور بیش از حد گردشگران در زمان‌های پیک سفر به طبقات بالایی کاخ عالی‌قاپو را یک اقدام درست از سوی میراث فرهنگی اشاره دانسته و توضیح می‌دهد: «در زمان حضورِ تعداد زیادی از افراد در یک فضای تاریخی به خصوص در فضایی که در طول تاریخ در زمان مناسب خود استحکام‌بخشی و پاک‌سازی نشده است، به جز هجمه‌ی افراد، رطوبتِ دم و بازدم و دمای بدن افراد می‌تواند روی بنای تاریخی اثرگذار باشد.»

وی اما با اشاره به این‌که معمولا آسیب‌هایی که در چنین زمان‌هایی به یک بنای تاریخی وارد می‌شود، در همان لحظه به چشم دیده نمی‌شوند، ادامه می‌دهد: «احتمال دارد پشت برخی گچ‌بری‌ها و نقاشی‌ها موریانه زده یا رطوبت باعث طبله شده باشد؛ بنابراین فقط منتظر کوچکترین لرزش صوتی یا رطوبت مجدد هستند تا ریزش کنند.»

این فعال میراث فرهنگی و گردشگری می گوید: «ادامه‌دار بودن این اقدامات به مرور ریز ترک‌ها را به ترک‌های بزرگتر تبدیل می‌کند و در بنایی تاریخی و فرسوده‌ مانند عالی قاپو احتمالا کوچکترین سروصدا نیز از طریق ارتعاشاتِ فیزیکی وارد شده به بنا می‌تواند مخاطره‌آمیز باشد.»

جعفری در حالی نسبت به آسیب های انسانی به این بنا هشدار می دهد که مدیر امور فرهنگی و ارتباطات اداره کل میراث فرهنگی اصفهان با اشاره به استقرار نیروهای یگان حفاظت و راهنمایان در کاخ عالی قاپو می گوید: این افراد، گردشگران را در محل عمارت به گونه ای هدایت می‌کردند تا آسیبی به بنا وارد نشود.

امیری، یکی دیگر از اقدامات انجام شده برای حفاظت از کاخ عالی قاپو در بازدیدهای نوروزی امسال را مسدود شدن طبقه‌های فوقانی و تالار موسیقی آن عنوان کرد و گفت: در نوروز امسال فقط امکان بازدید تا طبقه سوم و ایوان کاخ فراهم شد زیرا احتمال وارد شدن آسیب به طبقه‌های فوقانی وجود داشت.

با تمام این تفاسیر کارشناسان و دوستداران میراث فرهنگی همچنان معتقدند امنیت عالی قاپو باید به شکل صددر صدی تامین شود و اما و اگر و محلی از ابهام در نگهداری از این بنای چند صد ساله وجود نداشته نباشد چرا که اگر بخواهیم به همین منوال بار اضافه بر دوش عالی قاپو بیاندازیم معلوم نیست در سال های آتی این بنای برجسته باز هم بتواند میزبان گردشگران باشد.