مهران موسوی خوانساری: این یک دعوای قدیمی است؛ آیا برخی فیلم های ایرانی برای آنکه درجشنواره های بین المللی مورد توجه قرار بگیرند سعی می کنند چهره ای سیاه از ایران نشان بدهند؟ پاسخ یک طرف دعوا به این پرسش مثبت است و پاسخ طرف دیگر، منفی.

این دعوا از بدو تحولات بنیادی در سینمای بعد از انقلاب در وجود این هنر ریشه دوانده و همچنان موافقان و مخالفان درباره پشت پرده های موفقیت فیلم های ایرانی در فستیوال های بین المللی با یکدیگر بحث و جدل می کنند. جدیدترین پرده از این نمایش هم در رابطه با حضور فیلم «برادران لیلا» در جشنواره فیلم کن اتفاق افتاده است.

اگر چه دست این فیلم از رسیدن به جوایز اصلی «کن2022» دور ماند و سهم چهارمین اثر بلند سعید روستایی از این جشنواره فقط یک جایزه فرعی بود اما این باعث نشد تا بر آتش دعوای قدیمی موافقان و مخالفان حضور فیلم های ایرانی در فستیوال های خارجی آبی ریخته شود. حالا هم با خاتمه پیدا کردن جشنواره کن و بازگشت عوامل فیلم به کشور، مهمترین موضوع درباره فیلم «برادران لیلا» شیوه نمایش یا عدم نمایش آن در کشور است.

مخالفان معتقدند این فیلم تصویری تلخ و سیاه از جامعه و خانواده ایرانی نشان داده و حرمت خانواده را مخدوش کرده است؛ بنابراین، اگر هم قرار به نمایش آن باشد باید با ممیزی های مرسوم روی پرده برود. روز شنبه پایگاه اطلاع رسانی «سینما پرس» که از جمله مهمترین سایت های منتقد حضور جهانی این قبیل فیلم ها محسوب می شود، در مهمترین مطلب آن روز خود صریحاً از مدعی العموم خواست تا به چرخه نمایش این فیلم ورود کند: «فیلم سینمایی "برادران لیلا" در تنظیم پیام خود برای مخاطب غیر ایرانی موفق شده تا انسان ایرانی را موجوداتی حقیر و فریبکار و در حال زیست در جامعه‌ای کاملاً فاسد به تصویر بکشد و از این جهت است که می‌توان این اثر را یک توهین آشکار به ملت مسلمان ایران قلمداد نمود و از مدعی‌العموم خواست تا در راستای احقاق حقوق فرهنگی مردم ایران اقدامات قانونی مقتضی را به عمل آورد.»

مشخص است که «اقدامات قانونی مقتضی» مورد توجه این سایت ذینفوذ فقط در دو مورد خلاصه می شود؛ یا توقیف فیلم و یا ممیزی آن. اگرچه «سینما پرس» می گوید این فیلم بدون کسب مجوزهای قانونی و پروانه نمایش به کن فرستاده شده و از بازرسی نهاد ریاست جمهوری و وزارت ارشاد و مجلس شورای اسلامی خواسته است با «ورود سریع» خود زمینه را برای «پاسخگویی مدیران سازمان سینمایی» در این باره فراهم سازند؛ اما در همین حال از توقیف فیلم هم حمایت نکرده است. «سینما پرس» معتقد است چون حد نصاب زمان نمایش فیلم ها در ایران ۱۲۰ دقیقه بوده و فیلم سعید روستایی 165 دقیقه است، پس باید 45 دقیقه از فیلم حذف شود تا به قول این سایت، «فضای سیاه اثر از ترسیم فلاکت مطلق تعدیل شود».

حمله همه جانبه

روز شنبه روزنامه «جام جم» ارگان صداوسیمای جمهوری اسلامی هم به «برادران لیلا» تاخت و علاوه بر آنکه این فیلم را «بسیار ضعیف»، «سطح پایین»، «کسالت بار»، «حوصله سربر» و «کسل کننده» خواند، در موضعی مشابه «سینما پرس»، آن را فیلمی سیاه نما از ارتباطات خانوادگی در ایران قلمداد کرد: «این فیلم هم پیرو آثاری است که در ژانر فلاکت روایت می‌شود و فلک‌زدگی، بدبختی و زبونی ایران و ایرانی را به تصویر می‌کشد و به جهانیان عرضه می‌کند که شاید به این ترتیب، مورد توجه جشنواره‌های جهانی قرار گیرد تا برایش دست و سوت بزنند و هورا بکشند.» بر همین مبنا هم «جام جم» از مدیران فرهنگی خواسته است جلوی«روند شوم و ناپسند» ساخت چنین فیلم هایی گرفته شود. 

به جز ارگان صداوسیما، روزنامه «کیهان»، خبرگزاری «فارس» و سایر رسانه های منتقدِ حضور فرامرزی فیلم هایی که آنها را «سیاه نما» می خوانند نیز با در پیش گرفتن همین سیاست، ضمن انتقاد از مدیران فرهنگی کشور که اجازه ساخت و حضور این فیلم در کن را داده اند، خواستار اعمال تغییرات اساسی در هنگام نمایش «برادران لیلا» در داخل کشور شده اند.

ابهام در اکران

سید جمال ساداتیان، تهیه کننده و رئیس هیئت مدیره دفتر پخش خانه فیلم گفته است اکران فیلم «برادران لیلا» برای مرداد ماه برنامه ریزی شده است. از طرفی سعید روستایی هم در یکی از نشست های خبری اش در کن اعلام کرده که اگر فیلمش ممیزی شود اجازه اکران آن را در داخل کشور نخواهد داد.

هر چهار اثر این کارگردان جوان تا امروز پر حرف و حدیث از آب در آمده و حالا به نظر می رسد این آخری رکورد جنجال را شکسته است. همه این جدل ها نیز حول یک موضوع مشخص است: «چرا سعید روستایی تا این حد سیاه نمایی می کند؟!»

مدیر ماهنامه «دنیای تصویر» چیزی به نام «سیاه نمایی» را باور ندارد و معتقد است: «در سینما ملودرام اجتماعی بر پایه مشکلات شکل می گیرد و شما نمی‌توانید از فیلمساز توقع داشته باشید بر اساس هیچی یک قصه تعریف کند.» از آن طرف لب کلام منتقدین حضور فیلم های ایرانی در جشنواره های خارجی در این جمله جمال شورجه قابل مشاهده است: «جشنواره‌های خارجی برای خوشنودی ما از فیلمی حمایت نمی‌کنند، بلکه کارهایی را جایزه می‌دهند که با سیاست‌هایشان همخوان است.»

این دیدگاه های به شدت متناقض درباره یک پدیده هنری که یک بار دیگر مقابل یکدیگر صف آرایی کرده اند در کنار فضاسازی های رسانه ای درباره «برادران لیلا» و انتقادهای تند و تیز از حضور چنین فیلم هایی در جشنواره های خارجی، آینده نامشخصی برای اکران فیلم سعید روستایی رقم زده است. در این میان تجربه نشان داده در مواقعی که جبهه موافقان و مخالفان شروع به یارگیری برای عقب راندن رقیب می کنند، آنچه قربانی خواهد شد فیلمی است که در میانه این کشمکش ها گرفتار آمده است. گفته اند «برادران لیلا» مردادماه اکران خواهد شد اما طنز تلخ آن است که نگفته اند مرداد ماه کدام سال؟!