دریا قدرتی پور: برخی سیاست‌ها و رخدادهای داخلی و خارجی، افزایش رقبای جهانی، کپی‌برداری از طرح‌ها، نوسانات ارزی، وجود مشتریان خاص و ظهور رقبایی مانند افغانستان، چین، نپال، ترکیه، افغانستان و پاکستان در کنار تحریم ها از عواملی است که صادرات فرش دستباف ایران را به کما برده است.

شلیک نهایی به صادرات این کالای ارزآور از سه دهه پیش آغاز شد؛ زمانی که صادرات فرش دستباف ایران، هم از لحاظ ارزشی و هم از لحاظ حجمی روند نزولی شدیدی پیدا کرد.

به روایت آمارها، زمانی ایران سهم 80 درصدی در صادرات فرش دستباف جهان را در اختیار داشت اما در حال حاضر از این رقم فاصله زیادی گرفته و حالا کمتر از 10 درصد از بازارهای کل دنیا در اختیار صادرات فرش دستباف ایران است. 

برخی از فعالان بازار فرش دستباف معتقدند زمانی به سوگ صادرات این کالای ارزآور نشستند که رقبا از کاهش صادرات فرش ایرانی استفاده کردند و برای طراحان برجسته فرش قرمز پهن کردند و با ارقام بسیار زیاد طراحان ایرانی را به مهاجرت ترغیب کردند.

مسئله خروج طراحان و حتی بافندگان فرش از ایران از جمله مواردی است که فروشندگان بازار فرش هم به آن اذعان دارند. آنها می گویند در چند سال گذشته، ترکیه، آذربایجان و حتی امارات و کویت و پاکستان طراحان و بافندگان ایرانی را پذیرا شده‌اند و از الگوی فرش ایرانی کپی برداری کرده اند.

این همان موضوعی است که رئیس مرکز ملی فرش ایران هم از آن انتقاد کرده و کپی برداری از الگوی فرش ایرانی را از دیگر دلایل کاهش سهم تجارت فرش ایرانی در بازارهای جهانی دانسته است.

به اعتقاد عظیم زاده، غفلت و بی توجهی نسبت به ثبت طرح های اختصاصی فرش ایرانی باعث شده رقبا اقدام به کپی برداری از فرش دستباف ایرانی کنند و به نام خود آن را در جهان بفروشند.

رئیس مرکز ملی فرش ایران نیز از دیگر افرادی است که نسبت به این مسئله انتقاد دارد. او چندی پیش هشدار داد که فرش باید شناسنامه داشته باشد تا هر فردی نتواند فرش‌ کشورهای دیگر را به اسم فرش ایرانی صادر کند.

گرچه آمارهای منتشرشده از ماه های ابتدایی سال‌جاری وضعیت صادرات فرش دستباف را کمی بهتر از قبل نشان می‌دهد، اما همچنان صادرات فرش دستباف نسبت به سال های گذشته چندان وضعیت مطلوبی ندارد. در سه ماهه اول امسال صادرات فرش دستباف ایران به یک‌‌هزار تن رسیده و ارزشی معادل 11 میلیون دلار داشته است که در مقایسه با مدت مشابه سال ‌گذشته 3 ‌درصد افزایش وزنی و11 درصد افزایش ارزش نشان می‌دهد، اما این ارقام برای زنده کردن صادرات فرش ایرانی کافی نیست.

عضو هیئت‌رئیسه اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف درباره چالش های ایجاد شده در صادرات فرش و گره های ایجاد شده در این مسیر از نداشتن مراوده بین المللی در امر صادرات فرش انتقاد کرده است. به گفته مرتضی میری زمانی که ما مراوده بین الملل نداشته باشیم از دست دادن بازارهای صادراتی فرش دور از انتظار نیست.

میری معتقد است تحریم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها شرایط سختی ایجاد کرده‌اند که باعث شده قوانینی تصویب شود که دست صادرکننده را بیش از پیش ببندد. به اعتقاد وی بارها این مسئله گوشزد شده که با فرش صادراتی نباید مانند دیگر اقلام صادراتی برخورد کرد. وی می گوید باید برای بازگشت ارز فرش دستباف بازه زمانی مشخصی باشد در حالی که نیست.

تحریم ها بهانه است

در حالی که عضو هیئت‌رئیسه اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف از تحریم ها به عنوان یکی از علل مهم ضربه وارد شدن به صادرات فرش یاد می کند، عبدا... فتحی، کارشناس ارشد فرش دستباف موضوع تحریم ها را تنها یک بهانه برای فرار از مسئولیت و رفع تکلیف می داند: «اگر فرش‌های دستباف منحصر‌به ‌فرد متناسب با طراح و نقشه‌های قدیمی و اصیل تولید شود، بدون‌شک می‌توان دوباره بازار صادرات فرش را احیا کرد و هرگز تحریم نمی‌تواند جلودار این هنر ناب در جهان باشد.»

اما برخی دیگر از کارشناسان نظر متفاوتی دارند. آنها واگذاری مدیریت فرش از جهاد کشاورزی به وزارت صمت جدید و بازرگانی قدیم را مانند تبری می دانند که تیشه به ریشه فرش دستباف زده و کمر این صنعت مهم که بعد از نفت مقام دوم صادرات به کشورهای خارومیانه و اروپا را داشت، شکسته است.

فرش نیز مثل زعفران کالایی است که می‌توانست ایران را از فروش نفت بی‌نیاز کند، اما نبود درک صحیح از ارزش این ثروت ملی سبب شده است تا فرش ایرانی به نام ایران اما به کام کشورهایی باشد که توان برندسازی برای این محصول و بازاریابی در جهان را در اختیار دارند. در این میان، چه بسیار هنرمندان گمنامی که امرار معاش خود و خانواده‌‌هایشان در گرو حیات فرش ایرانی است اما این روزها به دلیل وضع بازار، دار قالی‌‌ آنان خالی و بی‌صدا مانده است.