دریا قدرتی پور: خزان تابستانه، باز هم به جان درختان چنار اصفهان افتاده است. معابر اصفهان شاهدان خوبی برای این موضوع هستند و حالا در هر کوی و برزنی که درخت چناری باشد، خش خش برگ های افتاده بر سنگ فرش را زیرپایت حس می کنی. صدایی که در این فصل یادآور فرا رسیدن پاییز شده اند چون شوک گرما و دلایل دیگر مثل تغییر اقلیم و آلودگی هوا، نگذاشته برگ ها سبز بمانند و امسال هم زودتر از اینکه فصل ها عوض شود، اصفهان رنگ پاییزی به خود گرفته است.

این خزان زودرس، هشداری برای تغییرات آب و هوایی است؛ پدیده‌ای که در سال‌های اخیر منجر به افزایش دما شده و به‌گفته دانشمندان شتاب گرفتن این پدیده، موجب شده که موجودات زنده نتوانند خود را با شرایط جدید وفق بدهند و در نتیجه حیاتشان به خطر افتاده است؛ درست مثل درختانی که این روزها دچار برگ‌ریزان تابستانی شده‌اند.

ریزش برگ ها در فصلی به غیر از پاییز نشان می دهد که درختان اصفهان قدرت تاب آوری در برابر گرمای زیاد را ندارند و گذر زمان هم این وضعیت را تشدید کرده است.

تا پیش از این یعنی زمانی که خزان شدن درختان، همه گیر نشده بود و به تمامی درختان سرایت نکرده بود حرف از شوک گرما بود و خیلی از مردم فکر می کردند که با ورود گرمای شدید به اصفهان و خشکی زاینده رود، درختانی که حساسیت بیشتری دارند به این روز افتاده اند اما حالا که این خزان، همه گیر شده، پای علل دیگری هم به جز گرما به میان آمده است.

برخی از متخصصان حوزه اقلیم‌شناسی و مدیران شهری، موضوع زرد شدن و ریزش بیش از حد برگ‌های درختان در دومین فصل سال را به غیر از گرما به متناسب نبودن کاشت گیاه با شرایط اکولوژیک هم ربط می دهند.

احمدرضا محرابیان، کارشناس و استاد زیست شناسی است که این مسئله را به شکل دیگری توضیح می دهد. به نظر او توجه نکردن به شرایط اقلیمی سبب آسیب پذیری گیاهان در برابر تنش های محیطی می شود: «درواقع همین خزان زودهنگام باعث می‌شود گیاهان نتوانند نقشی در تعدیل محیط (تأثیر گیاه بر دما) داشته باشند و از این ‌رو آلودگی هوا و افزایش دما رخ می‌دهد.»

به نظر او قدم زدن در خیابانی پوشیده از برگ‌های زرد حس دلنشینی است که همیشه در پاییز تجربه کرده‌ایم، اما این روزها که همچنان گرمای تابستان حس می‌شود و خبری از نسیم پاییزی نیست، دیدن برگ‌هایی که یکی یکی از شاخه‌ها جدا می‌شوند و روی زمین می‌افتند، پیامی جز نگرانی و دلواپسی برای طبیعت ندارد: «انسان برای ادامه حیات نیازمند حراست و حفاظت از طبیعت است؛ بنابراین نباید از کنار موضوع خزان زودرس بی‌تفاوت گذشت و باید به فکر راه چاره بود.»

محرابیان، راهکار مقابله با این پدیده را انتخاب گیاهان بومی می‌داند: «باید پذیرفت تغییرات اقلیمی رخ داده و استفاده از گیاهان بومی بهترین جایگزین برای مقابله با این پدیده است. گیاهانی که تاب‌آوری بیشتری دارند و اگر متناسب با شرایط آب و هوایی کاشته شوند، قطعاً در تلطیف هوا تأثیرگذار خواهند بود.»

در این میان گرچه سال هاست که هر مدیری که بر کرسی سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری اصفهان می نشیند از کاشت درختانی با تاب آوری مناسب حرف می زند و تصمیم بر آن شده که درختانی متناسب با اقلیم اصفهان کاشته شود؛ با وجود این، نمی توان از وضعیت هزاران درخت چناری که سایه گستر معابر و خیابان های اصفهان هستند اما این خزان زودرس در آنها بیشتر دیده می شود هم گذشت، پدیده‌ای که مدیران شهری آن را تکذیب نمی‌کنند و باور دارند اکنون چاره‌ای جز مدیریت آبیاری درختان و گیاهان اصفهان وجود ندارد.

اغلب درختانی که در اصفهان در سالیان قبل کاشته می شده درخت چنار بوده و به نظر می رسد که تعداد زیاد این درختان در اصفهان که نسبت به خشکسالی حساسیت بیشتری دارند باعث شده که خزان اصفهان بیشتر دیده شود.

اگر استثنائات را کنار بگذاریم، نیاز آبیاری فضای سبز شهر اصفهان که اغلب درختان چنار هستند، حدود 60 میلیون مترمکعب است، اما اکنون به گفته مجید عرفان منش، مدیر سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری اصفهان، در بهترین حالت کمتر از 25 میلیون مترمکعب آب در اختیار داریم و از این مقدار حدود 8 میلیون مترمکعب پساب فاضلاب است؛ بنابراین، کافی نبودن آب برای آنچه درختان اصفهان نیاز دارند، اکنون باعث شده که طبق معمول سال های پیش چنارها زودتر از بقیه درختان خزان را به خود ببینند.

به نظر می رسد هر چند که درخت چنار، درختی آب بر به شمار می رود و کاشت آن در شرایط کم آبی توصیه نمی شود اما درختان پرقدمت چنار اصفهان که نوستالژی های این شهر به شمار می روند جزو سرمایه های تاریخی و طبیعت زیبای شهر محسوب می شوند و این مسئله بار سنگینی را بر دوش شهر می اندازد تا با تمام توان از درختانی که میراث اصفهان به شمار می آیند مراقبت کند تا در آینده به سوگ آنها که سالیان سال مراقبمان بودند ننشینیم.