دریا قدرتی پور: حواسمان نیست اما باید این موضوع را بپذیریم که هر سال حدود یک میلیون هکتار به وسعت کانون های بحرانی فرسایش بادی در عرصه های بیابانی کشور اضافه می شود. این یعنی فاجعه، یعنی یک روزی باید تمامی آنچه داریم بقچه کنیم و راه جاده را پیش بگیریم.

براساس نتایج مطالعاتی که ‌ایران به کنوانسیون مقابله با بیابانزایی ارائه کرده است، حدود 100 میلیون هکتار از عرصه های کشور و به عبارت دیگر ‌دستکم دو سوم کشور تحت تأثیر بیابانزایی قرار دارد.

گرچه این مطالعات حدود 10 سال پیش انجام شده است و در حال حاضر به روزترین مطالعه ای که انجام شده مربوط به دانشگاه تهران است که عنوان می کند 88 درصد از سطح کشور متأثر از بیابانزایی است.

علاوه براین، مطالعه دیگری نیز اخیراً توسط ‌مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور انجام شده که براساس آن قلمرو مناطق بیابانی کشور ‌حدود 90 میلیون هکتار است، افزون بر این می‌توان گفت به طور میانگین در یک دهه گذشته وسعت کانون‌های بحرانی فرسایش بادی‌ کشور درعرصه‌های بیابانی‌ هر سال حدود یک میلیون هکتار بیشتر شده است.

‌در برنامه ششم‌توسعه فعالیت‌های مرتبط با کنترل کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در بخش بیابان حدود 300 هزار هکتار در سال است. در واقع در این مناطق ‌پروژه‌هایی مانند نهالکاری، مدیریت هرز آب و کنترل چرای دام و احداث باد شکن انجام‌می‌شود اما زمانی که دستکم هر سال 700 هزار هکتار به وسعت کانون های بحرانی اضافه می شود در حالی که تلاشی برای آن انجام نمی گیرد ترس برمان می دارد که تا چند سال دیگر چیزی از ایران جز بیابان نخواهد ماند.

با وجود اینکه این مسئله سبب شده مسئولان سازمان منابع طبیعی همواره در خواست داشته باشند که به منابع اعتباری سازمان توجه ویژه‌ای شود‌، اما از طرف مقامات بالاتر چندان توجهی نمی شود. به گفته کارشناسان، اگر ‌مقابله با بیابان‌زایی به موقع انجام نشود، سبب تحمیل هزینه‌های بیشتری به کشور می‌شود در حالی که اگر اقدامات در زمان مناسب و به موقع باشد می توانیم جلوی مهاجرت به دلیل تخریب سرزمین را بگیریم.

شاهد این مدعا هم شرایطی است که باعث شده در سال های اخیر ساکنان استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی به دلیل شرایط نامناسب ناچار به مهاجرت به استان‌های شمالی بشوند.

در همین حال سرپرست معاونت آبخیزداری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، موفقیت برنامه های بیابانزدایی را در گروی انسجام بخشی در بدنه دولت دانست.

در تازه ترین سخنان سرپرست معاونت آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور مساحت مناطق بیابانی کشور را حدود 32میلیون هکتار عنوان شده است. به گفته حسن وحید، هم اکنون 30میلیون هکتار از کشور ما تحت تأثیر فرسایش بادی قرار دارد و کانون‌های بحرانی مولد گرد و غبار هم به 14 میلیون هکتار بالغ می‌شوند.

وی، کاهش سطح مراتع کشور به 50میلیون هکتار و جایگزینی آن با مناطق بیابانی را از مهمترین دلایل گسترش پدیده گرد و غبار در کشور توصیف کرده و گفته سالانه به‌طور متوسط حدود 300هزار هکتار بیابان‌زدایی در کشور اتفاق می‌افتد و این در حالی است که حدود یک میلیون هکتار در سال به وسعت مناطق بیابانی ما افزوده می‌شود.

سرپرست معاونت آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور همچنین اعلام کرده که اکنون حدود 12 میلیون هکتار برنامه مصوب بیابان‌زدایی داریم و تاکنون عملیات بیابانزدایی در 8/7 میلیون هکتار از اراضی اجرا شده است. این بدان معناست که چهار میلیون هکتار از برنامه عقب هستیم و در 18 میلیون هکتار از وسعت بیابان‌های کشور هم هیچ اقدامی صورت نگرفته است.

در حال حاضر ریزگردها یکی از چالش های عمده کشور به شمار می رود که به گفته وحید، موفقیت برنامه‌های بیابان‌زدایی در گروی انسجام‌بخشی در بدنه دولت است.

در همین زمینه وحید جعفریان، مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور نیز اعلام کرده که حمله ماسه‌های روان به زیرساخت‌های کشور سالانه دستکم سه هزار میلیارد تومان خسارت مالی به دنبال دارد.

هم اکنون تغییرات اقلیمی یکی از مهمترین دلایل افزایش فرسایش بادی و گسترش پدیده گرد و غبار در کشور است که باعث شده از سال 95 تا 1400 حدود هزار میلیارد تومان از اعتبارات ستاد ملی گرد و غبار در اختیار سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور قرار بگیرد و با این اعتبار یک میلیون و 600 هزار هکتار پروژه اجرایی در قالب طرح‌های مقابله با بیابانزایی در 22 استان کشور اجرا شود.

به گفته کارشناسان این فعالیت ها می تواند درمانی موقتی برای بیابانزایی باشد اما ریشه بنیادین بیابانزایی نحوه مدیریت منابع آب است. در واقع در خیلی از کشورهای دنیا بی‌توجهی به تأمین حقابه عرصه‌های مختلف علت اصلی از بین رفتن پوشش گیاهی است که ‌به دنبال آن کانون‌های گرد و غبار و ماسه‌های روان شکل می‌گیرند. علاوه بر این افت سطح آب‌های زیرزمینی سبب می‌شود بسیاری از گونه‌های جانوری نیز از بین بروند؛ بنابراین، قبل از هر چیز ما نیازمند مدیریتی هستیم که گویا خیلی وقت است در زیر چالش ماسه های بیابانزایی پنهان شده است.