مریم محسنی: ساماندهی معتادان متجاهر چرخه ای است ناتمام برای تمام شهرهای ایران. نه اعدادشان کم می شود و نه آمارشان رو به کاهش می رود. معتادانی که به گفته رئیس سازمان بهزیستی کشور دارای چهار عنوان شامل صغر سنی، کبر سنی، زخم باز و ترنس ها هستند اما پروتکل خاصی برای آنها وجود ندارد.

در این رابطه همواره توپ در زمین بهزیستی است. سازمان عریض و طویلی که تا کنون نتوانسته از پس این مشکل بزرگ برآید و باز این چرخه ادامه داشته است.

رئیس سازمان بهزیستی کشور این افراد را یک چالش می داند و می گوید: طبق سوابقی که از معتادان متجاهر به ما رسیده، این موضوع چالش اساسی است. افرادی که متجاهر و دارای زخم باز هستند حتماً باید به مراکز درمانی معرفی شده باشند که وزارت بهداشت اعلام می کند معرفی شده اند اما پلیس می گوید این کار انجام نشده است. پیچیدگی خاصی در معتادان متجاهر داریم و باید بتوانیم شیوه نامه خود برای این جامعه نادر را ایجاد کنیم.

دولت‌‌ها هر ساله بودجه‌ای را صرف مقابله با مواد مخدر و بازتوانی آنها می‌کنند اما نگاهی به وضعیت معتادان متجاهر نشان می‌دهد در این بخش یک بازطراحی در برنامه‌ریزی‌های دولت لازم است تا ناکارآمدی‌های گذشته جبران شوند.

این موضوع باعث شده سریال بی‌پایان جمع‌آوری معتادان متجاهر از سطح شهرهای بزرگ و نگهداری موقت سه ماه تا شش ماه آنها در مراکز موسوم به ماده 16 و آزاد شدن این افراد تمامی نداشته باشد. این در حالی است که وضعیتی که در قانون ایران برای معتادان متجاهر در نظر گرفته شده است هرچند آنها را به عنوان بیمار شناسایی می‌کند ولی به دلیل پیچیدگی بیماری اعتیاد و درمان سخت آن فرد معتاد را به راحتی تبدیل به مجرم می‌کند.

قانونی برای بهبودی

در ماده ۸۰ قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه برای سازمان بهزیستی، شهرداری و نیروی انتظامی در حوزه مقابله با اعتیاد تکالیفی در نظر گرفته شده است، به گونه‌ای که در بند ۳ این ماده قانونی آمده است که از طریق وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (سازمان بهزیستی) با همکاری شهرداری‌ها نسبت به بهره‌برداری و تکمیل مراکز نگهداری، درمان و کاهش آسیب معتادان متجاهر و بی‌خانمان و راه‌اندازی مراکز جامع توانمندسازی و صیانت اجتماعی برای معتادان بهبودیافته در استان ها با رعایت احکام ماده (۷۰) این قانون اقدام کند. اداره این مراکز به عهده سازمان بهزیستی کشور یا شهرداری‌ها حسب مورد با بهره‌گیری از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد و بخش غیردولتی خواهد بود. همچنین نیروی انتظامی نیز موظف است پس از اخذ دستور قضایی نسبت به جمع‌آوری این معتادان و تحویل آنها به این مراکز اقدام کند. ترخیص این افراد از مراکز مورد نظر با تأیید سازمان بهزیستی و با هماهنگی نیروی انتظامی و مقام قضایی است. اما تا این زمان این دستورالعمل ها هم نتوانسته کاری از پیش ببرد.

چه کسانی متجاهر می شوند؟

سعید صفاتیان، مدیرکل اسبق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر و کارشناس حوزه درمان اعتیاد در این رابطه می گوید: از میان معتادان همیشه تعدادی معتاد متجاهر می‌شوند؛ عواملی مانند سوء مصرف بیش از حد، طرد شدن از سوی خانواده و جامعه، مشکلات اجتماعی مثل از دست دادن کار یا طلاق و اختلالات شخصیتی، عواملی هستند که افراد را به سمت تجاهر می‌برند. زمانی که افراد از خانه جدا می‌شوند دیگر چیزی برایشان اهمیتی ندارد و فقط یک دست لباس دارند و به تبع آن این افراد برای درآمدزایی هم مجبور به خرید و فروش مواد و زنان معتاد متجاهر مجبور به روابط خارج از عرف می‌شوند. ضعف در اجرای طرح‌ها و ضعف در دیدگاه‌ها و مدیریت‌ها و همچنین مسائل اقتصادی و اجتماعی بر این وضعیت اثر گذاشته است. راهکار برای ساماندهی معتادان متجاهر این است که تیم برنامه ریزی در حوزه مواد مخدر نباید تیم نظامی باشد، بلکه این تیم باید از افراد متخصص جامعه‌شناس، روانشناس و درمانگر باشد.

وی ادامه می‌دهد: از سال ۱۳۹۰ که قانون اصلاح و ماده ۱۵ و ۱۶ قانون مبارزه با مواد مخدر به سمت معتادان متجاهر رفت و مدت زمانی برای نگهداری آنها در نظر گرفته شد، دیدگاه‌ها به سمت ساخت اردوگاه‌ها و مراکز بسته رفت، این درحالی است که به نظرمی رسد این طرح حتی 5 درصد هم موفق نیست اما چرا روش‌های دیگر برای موضوع ساماندهی معتادان متجاهر اجرا نمی‌شود؟ دیدگاه‌های مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر دیدگاه انتظامی و نظامی است و این در حالی است که کشورهایی موفق‌اند که این دیدگاه‌ها را تغییر داده‌اند و از روانشناس، جامعه‌شناس و روانپزشک و متخصصان استفاده کرده‌اند.