دو بال اقتصاد و فرهنگ به مساله جوانی جمعیت کشور گره خورده و استان‌ها از جمله اصفهان را به سراشیبی سالمندی روانه کرده است.

زنگ‌های هشدار برای کاهش نرخ فرزندآوری و روند افزایش سالمندی چندسالی است که به صدا درآمده و مسئولان به فکر تقنین قوانین جوانی جمعیت و تشویقی برای فرزندآوری افتادند تا بتوانند از این بحرانی که در حال تبدیل شدن به سونامی است، بگذرند و از روند پیری جمعیت جلوگیری کنند.

آمارها نشان می‌دهد که جمعیت استان اصفهان در ابتدای سال ۱۴۰۲ برابر با پنج میلیون و ۳۴۹ هزار و ۸۱۸ نفر ثبت شده است که این میزان تا پایان سال ۱۴۰۱ حدود پنج میلیون و ۳۷۵ هزار نفر ارزیابی شده بود و یک روند کاهشی را نشان می‌دهد. هر روز که سپری می‌شود جنبه‌های مختلفی از بحران جمعیت بیش از پیش آشکار می‌شود، تک فرزندی، بی‌فرزندی و افزایش جمعیت سالمندان از چالش‌های مهم جمعیتی است که کشور و استان اصفهان را تهدید می‌کند.

طبق اطلاعات ثبت احوال تا ۵ ماهه امسال ۱۶ هزار و ۷۹۴ ولادت و ۸ هزار و ۹۰۰ وفات ثبت شده است که ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل‌تر، هشت درصد کاهش ولادت، ۲۵ درصد کاهش فوت، ۱۰ درصد کاهش ازدواج و دو درصد کاهش طلاق را تجربه کرده است. البته بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ بدلیل شیوع ویروس کرونا تعداد مرگ و میر در استان اصفهان افزایش قابل توجهی داشت ولی در سال ۱۴۰۱ با کنترل کووید- ۱۹ این رقم دوباره کاهش پیدا کرد.

در این میان باروری و فرزندآوری از اصلی‌ترین مؤلفه تغییرات جمعیتی در هر محدوده جغرافیایی است که بسیاری از تغییرات ساختار و ترکیب جمعیت در یک نقطه حاصل کاهش و افزایش تعداد ولادت‌هاست و به گفته مرجان مشکاتی، مدیر گروه سلامت خانواده و جمعیت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان شاخص باروری استان اصفهان در سال گذشته ۱.۳ درصد است که نشان‌دهنده مقدار مورد انتظار فرزندآوری برای زنان در سن باروری است، این شاخص در سطح جایگزینی باید برابر با ۲.۱ درصد باشد، این به این معنا است که هر زوج، به جای خود، دو نفر را به جمعیت کشور اضافه کرده باشد. همینطور نرخ سالمندی در کشور ۱۰.۷ درصد جمعیت است و در اصفهان ۱۲.۳ و بالاتر از میانگین کشوری است.

این آمار و نسبت‌های جمعیتی زمینه‌های لازم برای ورود اصفهان به سیاه‌چاله جمعیتی را مهیا کرده است و تنها ۵ سال فرصت هست تا با افزایش نرخ رُشد جمعیت، جلوی سقوط کشور در سیاه‌چاله جمعیتی گرفته شود.

معاون فنی مرکز بهداشت اصفهان درخصوص نرخ پایین باروری در استان اصفهان به خبرنگار مهر گفت: نرخ باروری در استان حدود یک است که بسیار پایین‌تر از نرخ جایگزینی جمعیت است در صورتی که بر اساس استانداردها و برای اینکه جمعیت جوانی داشته باشیم باید این نرخ بیش از ۲ باشد.

قوانین حمایتی جوانی جمعیت به مثابه مُهر صدآفرین

وی ادامه داد: نرخ باروری، میانگین تعداد فرزندانی است که یک زن در طول زندگی خود به دنیا می‌آورد. سطح جایگزینی به حداقل میزان نرخ باروری گفته می‌شود که یک جمعیت بتواند به لحاظ تعداد، نسل خود را باز تولید کند. اگر نرخ باروری کمتر از جایگزینی جمعیت باشد، هرم سنی جمعیت به سمت سالمندی و پیری می‌رود و با بحران جمعیت مواجه خواهیم شد.

علی پارسا میانگین نرخ رشد جمعیت در استان را حدود نیم درصد عنوان کرد و گفت: برخی از شهرستان‌ها مانند اردستان، بویین میاندشت و خوانسار دارای نرخ رشد جمعیت منفی و در گلپایگان، صفر است و بالاترین نرخ رشد جمعیت در استان اصفهان مربوط به شهرستان فریدونشهر با ۰.۶۵ درصد است.

وی معتقد است که اگر از بحران جمعیت به عنوان یک ابربحران یاد می‌شود، به این دلیل است که چندین بحران از جمله بحران اقتصادی، تولید و اشتغال را درون خود جای داده است.

گره خوردن اقتصاد و فرهنگ با موضوع فرزندآوری

متین فیروزآبادی کارشناس و فعال رسانه‌ای حوزه جمعیت با بیان اینکه فرزندآوری ابعاد گسترده‌ای دارد که ریشه‌های تاریخی و معنوی آن را باید بررسی کرد به خبرنگار مهر گفت: این یک بحران جهانی است و حتی کشور چین و آلمان هم درگیر آن شده و به دو بال اقتصاد و فرهنگ گره خورده است. عدم استقبال از فرزندآوری در قشر مرفه جامعه ما مربوط به فرهنگ و سبک زندگی امروزه است و با توجه به اینکه این قشر نسبت به فرزندآوری گریزان‌تر هستند، نمی‌توانند با دودوتا چهارتا به فکر فرزند دیگری بیافتند و شیرینی داشتن فرزند را مانع سرگرمی و دلخوشی خود می‌بینند.

قوانین حمایتی جوانی جمعیت به مثابه مُهر صدآفرین

وی ادامه داد: البته مشکلات اقتصادی را نمی‌توان نادیده گرفت زیرا مسائل مربوط به بارداری از جمله بیمه تکمیلی، هزینه زایمان، تغذیه، مراقبت‌ها و سونوگرافی چندبرابر شده و بالاترین بخش تورم مربوط به تغذیه است که یک زن باردار باید تغذیه سالم و بیشتری داشته باشد و این موارد هزینه‌بر است. از این رو شروع بچه‌داری با هزینه‌های روبروست و این ترس وجود دارد که در امر فرزندآوری اثرگذار بوده است.

فیروزآبادی با بیان اینکه در بخش تأثیرگذاری فرهنگ حتی دیده می‌شود که باور قشر متوسط هم این است که بچه‌داری مانع مسیر ترقی و پیشرفت است و باور به اینکه هدف اصلی این دنیا داشتن خانه و ماشین بهتر نیست در بین مردم کاهش یافته است. به عبارتی این باور باید تقویت شود که هدف اصلی زندگی انسان بودن و ساختن است که از آنچه هست لذت برد و آن را با داشتن فرزند تکمیل کرد.

این کارشناس جمعیت معتقد است که سبک زندگی باید تغییر کند و هزینه‌ها وتورم را نیز مسؤولان مهار کنند تا امنیت روانی در بین زوجین و جوانان ایجاد شود. از سویی دیگر قوانین حمایتی جمعیت تنها به مثابه یک تشویق و مُهر صد آفرین است و طبق آمار تنها نیم درصد توانسته به افزایش جمعیت کمک کند. برای نمونه می‌گویند که در صورت فرزند سوم به آنها زمین اهدا می‌شود اما برای دو فرزند دیگر هیچ برنامه و تشویقی ندارند و برنامه‌ای برای فرزندان قبلی ندارند و با این سطح هزینه‌ها و عدم توانایی پرداخت اقساط خانه و ماشین و … ترجیح می‌دهند که بچه دار نشوند.

وی با بیان اینکه باید سیاست‌هایی برای کاهش مشکلات اقتصادی به هنگام فرزندآوری تعیین شود، گفت: زوجین امروزه چشم‌انداز روشنی برای سیاست‌های اقتصادی نمی‌بینند و به همین خاطر از فرزندآوری گریزان هستند و البته بُعد رسانه‌ای آن را نیز بازبینی و مورد توجه قرار داد که خانواده‌ها در سریال‌ها و فیلم‌ها اغلب یک یا دو بچه دارند و حتی بچه‌ها را دردسر معرفی می‌کنند و در این زمینه کار جدی برای آن نشده است تا از این طریق گفتمان داشته باشیم و مسائل مربوطه را حل کرد.

سیاست‌های موقتی فرزندآوری

ماده‌های قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، فرهنگ‌سازی در رسانه، باروری سالم، قرارگاه جمعیت، پیشگیری و مقابله با سقط عمدی جنین، نظارت و ارزیابی و فرزندآوری و درمان ناباروری در دانشگاه علوم پزشکی کشور در حال پیگیری است و باید دید که چه مقدار از این قوانین از جمله اختصاص زمین معادل ارزش حداکثر ۸۰۰ میلیون تومان برای خانواده‌ها، ثبت نام خودرو برای مادران دارای فرزند و افزایش وام ازدواج و میزان مرخصی بارداری و زایمان و نمونه‌های دیگر توانسته در جوانی جمعیت کمک کند.

به گفته امیر حسین بانکی پور، نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی، چیزی که در اختیار دولت است زمین است اما دولت برای اختصاص بودجه نقدی با کسری مواجه بوده بنابراین برای ترغیب خانواده‌ها باید از ظرفیت اختصاص زمین استفاده کنیم.

وی با تاکید بر اینکه اگر در پروسه تخصیص زمین مشکلی وجود دارد که نیاز به قانون‌گذاری یا پیگیری نمایندگان دارد ما آماده پیگیری هستیم، اظهار کرد: در کل استان اصفهان ۱۰ هزار و ۷۰۰ خانواده تاکنون مشمول این قانون هستند و برآورد ما این است که تا پایان سال، این تعداد به ۱۵ هزار خانواده برسد.

نماینده مردم اصفهان در مجلس با اشاره به اینکه برای جلوگیری از مهاجرت به شهرهای بزرگ، شرط واگذاری زمین یا مسکن برای خانواده‌ها این است که افراد ثبت نام کننده باید حداقل ۵ سال در شهر درخواستی ساکن بوده و مهاجر نباشند، گفت: ما نگران آینده و آتیه خانواده‌ها هستیم و برای همین تاکیدمان روی اختصاص زمین یا مسکن است.

بنابراین به نظر می‌رسد که مسؤولان و قانون‌گذاران تنها به مُسکن‌های موقتی برای ترغیب به فرزندآوری توجه می‌کنند و البته همه این عوامل از جمله ازدواج و مسائل فرهنگی و اقتصادی در هم تنیده شده و می‌طلبد که یک برنامه جامع و چند جانبه را در نظر گرفت.