در اوايل دي ماه سال گذشته خبري مبني بر کشف يک تونل تاريخي جنب بخش نمازگزاران مسجد امام(ره) اصفهان منتشر شد که از همان ابتدا تيم حفاظتي ميراث فرهنگي در محل مستقر و تحقيقات و کاوش‌هاي باستان‌شناسي آغاز شد.

به گزارش تسنيم تونلي که به گفته فريدون اللهياري مديرکل ميراث فرهنگي استان اصفهان قدمت آن به دوره صفوي برمي‌گردد، بيش از گذشته به شايعه وجود يک سازه گسترده زيرزميني در بافت تاريخي مرکز اصفهان دامن زد.

مدير گروه باستان‌شناسي ميراث فرهنگي اصفهان درباره تازه‌ترين اکتشافات تونل آبي مسجد امام(ره) اصفهان گفت: ما در ابتدا در ضلع شرقي مسجد امام(ره) و در جنب شبستان، اين تونل را کشف کرديم که با کاوش‌هاي انجام شده در مدت چهار ماه در ضلع شمال شرقي 12 متر از تونل کشف شد.

علمدار عليان با بيان اينکه انجام عمليات کاوش به‌صورت محتاطانه، دقيق و موشکافانه پيش مي‌رود، افزود: در حال حاضر دو تونل 34 متري، يک تونل 12 متري و يکسري مسيرهاي مواصلاتي بين اين تونل‌ها کشف شده است.

وي با بيان اينکه کاوش روي تونل‌ها ادامه دارد و اين کار را در سال جاري ادامه مي‌دهيم، افزود: اگر بتوانيم با مطالعات ژئوفيزيک يک اسکن روسطحي داشته باشيم مي‌توانيم شبکه آبراهه و تونل آبي زير مسجد و ميدان امام(ره) را شناسايي کنيم و مسيريابي و مستند نگاري را در اين محوطه تاريخي انجام دهيم.

مدير گروه باستان‌شناسي ميراث فرهنگي اصفهان با بيان اينکه بخش‌هايي از تونل در دوره‌هاي مختلف مرمت شده است، گفت: در زمان کاوش در اين محوطه استخوان‌هاي گوسفند و قطعات سفال در گذرهاي راه‌آبي زيرسطحي به دست آمده است.

ناصر طاهري معاون سازمان ميراث فرهنگي استان اصفهان نيز درباره جنس مصالح اين تونل گفت: ديواره‌هاي اين تونل از جنس آجر با ملاط گچ و ساروج و در برخي قسمت‌ها سيمان بود و در کف اين تونل نيز نخاله ريخته شده بود البته در گذشته نيز شبيه اين تونل را در زمان حفر ايستگاه متروي ميدان امام حسين(ع) نيز داشتيم که البته از نظر جنس بدنه و کف متفاوت بود.

کاوش‌ها براساس فرضيه‌هاي تاريخي در حال انجام است

مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري استان اصفهان در زمينه کاوش در اين محوطه تاريخي گفت: تيم کارشناسان باستان‌شناسي ميراث فرهنگي در حال حاضر مشغول به مطالعات تاريخي در اين محدوده هستند.

فريدون‌ اللهياري با بيان اينکه باستان‌شناسان براساس فرضيه‌هاي تاريخي و با اولويت‌بندي‌هاي مشخص اين تونل را مورد کاوش قرار مي‌دهند، تصريح کرد: براي اعلام نظر نهايي درباره اين تونل تاريخي بايد کمي تأمل کرد.

اما در متون باستان‌شناسي و معماري اين‌گونه آمده است که اصفهان داراي يک شهر زيرزميني است که بوميان در آن اسکان داشته‌اند که اکنون پس از تحولات معماري و ساخت‌وسازهاي صورت گرفته در طول سده هاي اخير پايه‌هاي سازه‌اي اين شهر مدفون ‌شده و اکنون با انجام عمليات مرمت يا توسعه پروژه‌هاي عمراني در عمق، پايه‌هاي اين سازه‌ها نمود بيروني پيدا مي‌کند.

البته وجود آبراهه در زيرزمين مسجد امام(ره) و امثال اکتشافات در طول سال‌هاي اخير، نشانه وجود شبکه گسترده زيرزميني در بافت تاريخي و مرکزي شهر اصفهان دارد که عموماً اين بافت‌ها به دوران صفوي و ما قبل از آن بر مي‌گردد که البته نبود نقشه مناسب از شبکه زيرزميني اصفهان يا آبراهه‌هاي تاريخي اين شهر، اثبات اين موضوع را کمي دشوار کرده است.

با توجه به اينکه پيش از اين نيز در عمليات حفاري پروژه مترو اصفهان در ايستگاه امام حسين (ع) و محدوده چهارباغ نيز سازه‌هاي تاريخي و تونل کشف شده بود که گمانه‌زني‌ها را براي وجود يک سازه زيرزميني در اصفهان بيشتر کرده و سئوالي را مطرح مي‌کند که آيا يک شهر يا يک سازه تاريخي در زيرزمين اصفهان وجود دارد يا خير؟

مدير گروه باستان‌شناسي ميراث فرهنگي اصفهان درباره شبکه‌ها و گذرهاي زيرزميني اصفهان گفت: بر اساس شواهد علمي، شهر اصفهان دو شبکه آبرساني داشته؛ يک شبکه روسطحي بوده که شاهراه اصلي آن زاينده رود و انشعابات آن در مادي‌ها در کل سطح شهر اصفهان مشخص است و شبکه دوم آبرساني زيرزميني که به‌احتمال‌زياد يک بخش از آن شبکه آبرساني شرب و ديگر فاضلاب است.

عليان با بيان اينکه برنامه جامع شناسايي تونل‌هاي آبرساني زيرسطحي در دستور کار قرار دارد، افزود: بر اساس نمونه تونل‌هاي کشف شده در مسجد امام(ره) و ميدان عتيق و دروازه دولت، به مراتب شبکه زيرسطحي از شبکه رو سطحي پيچيده‌تر بوده و با توجه به مسيريابي‌هاي شناسايي شده، برخي از بخش‌هاي اين شبکه بر اثر گودبرداري‌ها از بين رفته است.