«المانیتور» نوشت: در اقدامی بی سابقه که بسیاری از ناظران را متعجب کرد، تلویزیون دولتی تاجیکستان مستندی را روز هشتم آگوست پخش کرد که در آن ایران متهم به مشارکت در قتل چندین فعال سیاسی و اجتماعی تاجیک و همچنین 20 مأمور نظامی روسیه در طول جنگ شهروندی دهه 1990 در این کشور می شد. این مستند در ادامه ادعا کرد که ایران در آن زمان توطئه ای برای حذف روشنفکران و دانشمندان تاجیک طراحی کرده بود. این اتهامات که از سوی ایران رد شد، آخرین نمونه و روشن ترین اقدام دولت تاجیکستان علیه تهران بود. در روز سی ام ژوئن، اعلام شد که مسئولان تاجیک دستور تعطیلی مراکز فرهنگی و اقتصادی ایران در خجند را داده اند.

برای تحلیل و فهم بهتر ریشه های این تنش باید وضعیت اقتصادی تاجیکستان و نقش کمک ها و سرمایه گذاری های اقتصادی خارجی را مورد برررسی قرار دهیم.

تاجیکستان یکی از ضعیف ترین جمهوری های شوروی سابق از لحاظ اقتصادی است و با تراز تجاری منفی و تولید داخلی پایین مواجه است و همواره از نخستین روزهای استقلال خود به دنبال منابع اقتصادی خارجی بوده است. نقش فعالی که ایران در طول جنگ شهروندی تاجیک برای ایجاد آتش بس در 1995 ایفا کرد و همچنین برداشتن نخستین گام ها به سوی صلح، به تهران اجازه داد که از فرصت های اقتصادی در دوره پس از جنگ شهروندی در این کشور بهره بگیرد. در نتیجه، روابط تجاری و اقتصادی بین دو کشور افزایش پیدا کرد.

جدا از سرمایه گذاری های دولت ایران، بابک زنجانی فعال اقتصادی ایرانی که امپراتوری برای خود بنا کرده بود، برجسته ترین نمونه حضور بخش خصوصی ایران در تاجیکستان بود.

پس از آنکه حسن روحانی رئیس جمهور شد، دو اتفاق باعث بروز مشکل در روابط دو کشور شد. اول اینکه ایران به تاجیکستان فشار آورد که نسبت به تعهدات مالی خود از جمله پرداخت بدهی های تهران اقدام کند. دوم اینکه زنجانی که متهم به فساد در ایران شده بود، باعث به وجود آمدن بحث هایی در مورد سرنوشت کارآفرینی هایش در تاجیکستان شد که این نیز باعث ایجاد تنش شد.

همزمان با افزایش اختلافات با ایران، تاجیکستان سعی کرد روابط نزدیک تری با یک منبع مالی جدید یعنی عربستان سعودی ایجاد کند. در واقع، حضور در اقتصاد تاجیکستان پیشنهادی بود که عربستان شاید به سختی می توانست آن را رد کند، چراکه می دانست می تواند از طریق آن با نفوذ ایران در آسیای میانه مقابله کند.

در مجموع به نظر می رسد که تنها راه ایران برای تقویت نفوذ خود در تاجیکستان یافتن راهی برای بازگشت به فضای اقتصادی این کشور و حل و فصل اختلافات است. در غیر این صورت، فضای کنونی می تواند نخستین پیشرفت ائتلاف سعودی علیه ایران در آسیای میانه باشد.