زخم‌های عمیق ناشی از خشکسالی زاینده‌رود، طوفانی از درد بر تن سال‌ها فرهنگ و تاریخ این سرزمین جاری کرده و بر ریشه بناهای تاریخی پایتخت فرهنگی کشور لرزه‌ مرگ افکنده است.

سرزمینی که روزی به دلیل آب‌های زنده‌رود شکل گرفت با خطر فرونشست زمین و از میان رفتن نقش خیال‌انگیز بناهای تاریخی تهدید می‌شود.

سال‌های سال است که در گرداب وعده‌های احیای حوضه آبریز زاینده‌رود، مسئولانی سر برآوردند و به جایگاه‌های بالاتر رسیدند اما تمدن، فرهنگ و تاریخ مردم این دیار کهن به دلیل بی‌مسئولیتی این افراد گویی روز به روز به اعماق تاریک فراموشی فرو می‌رود.

فرونشست زمین در اصفهان به دلیل خشکی زاینده‌رود

مطابق پژوهش‌های کارشناسی در صورت ادامه وضعیت موجود و احیا نشدن زاینده‌رود، شاهد فرونشست آثار تاریخی اصفهان تا پنج سال آینده خواهیم بود.

در این ارتباط استاد دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به اینکه تحقیقات متعددی که در برخی مناطق اصفهان انجام شده نشان از فرونشست زمین به دلیل عدم تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی با توجه به خشکی زاینده‌رود و برداشت‌های بیش از حد آبی دارد، گفت: ساخت‌وساز و گودبرداری عمیق در برخی مناطق اصفهان مانند خیابان باغ گلدسته و مادی نیاصرم که آب‌های زیرزمینی تخلیه شده دارد، به وضوح قابل رؤیت است.

احمد خاتون آبادی افزود: شهرداری باید از دادن مجوز گودبرداری در مناطقی که با آب‌های زیرزمینی تداخل دارد، جلوگیری کند.

وی با بیان اینکه در طول ۲۰ سال گذشته تعدادی از مدارس اصفهان بنا بر اعلام اداره کل نوسازی و بازسازی مدارس اصفهان نشست کرده است، ابراز داشت: فرونشست زمین در تمام استان اصفهان مانند فریدن، دشت برخوار، منطقه کلاه قاضی و بخشی از منطقه مرکزی اصفهان مانند پل‌های تاریخی قابل مشاهده است.

این کارشناس مسائل زیست محیطی در پاسخ به این سئوال که تخمین پنج ساله فرونشست آثار تاریخی بر چه اساسی انجام شده است، تأکید کرد: زمان در بحران‌های محیط زیستی با توجه به هم‌افزایی‌های متعددِ غیرخطی مطرح می‌شود چراکه میزان این تخریب‌ها به شکل تصاعد هندسی و نه خطی پیشرفت می‌کند.

■■■

خاتون‌آبادی بیان داشت: هم افزایی مشکلاتی مانند خشکی رودخانه زاینده‌رود، آلایندگی‌های محیطی، افزایش جمعیت، پمپاژ آب و انتقال آب از حوضه رودخانه زاینده‌رود، تخلیه آبخوان‌ها در منطقه اصفهان و خالی شدن سفره‌های زیرزمینی موجب شده تا از هم اکنون شاهد آغاز فرونشست زمین باشیم و ادامه وضعیت کنونی تهدیدی برای فرونشست آثار تاریخی اصفهان و صنعت پاک گردشگری است.

وی اضافه کرد: تخمین‌های ما در ارتباط با زمان فرونشست آثار تاریخی تا پنج سال آینده با توجه به مطالعات موضعی و هیدرولوژیک و علائم قابل مشاهده مانند ترک‌های ۳۳ پل، وضعیت زمین کوچه پشت مطبخ میدان امام(ره) اصفهان و... انجام شده است.

این استاد دانشگاه صنعتی اصفهان با تأکید بر اینکه در شهر دامنه بیش از ۳۰۰ واحد مسکونی به دلیل تخریب آبخوانه و استحصال تزایدی آب‌های زیرزمینی و رانش شدید زمین تخریب شد، گفت: در دشت مهیار و منطقه کلاه قاضی نیز شاهد فرونشست زمین بوده‌ایم و اگر به این موضوع مهم توجه نشود بحران‌های بعدی به دلیل هم‌افزایی‌های مخرب در پیش خواهد بود.

وی درباره اینکه برخی ترک‌های ۳۳ پل را دائمی، قدیمی و غیرفعال می‌دانند، تصریح کرد: فنداسیون پل‌های اصفهان نیازمند آب است، از سویی زمانی که پایه‌های پل روی زمین دارای آبخوان یا آکوفر قرار گیرد با تخلیه آبخوان‌ها زمین نشست پیدا می‌کند.

این استاد بازنشسته دانشگاه صنعتی اصفهان تأکید کرد: بدون چاره‌اندیشی در زمینه ایجاد راهکارهای محدودکننده جمعیت، تأمین آب مهاجران و پیشگیری از سرمایه‌گذاری وبارگذاری جدید بر رودخانه زاینده‌رود، شهر اصفهان همانند شمعی آب می‌شود اما به چشم کسی نمی‌آید.

خاتون‌آبادی گفت: باید چاره بحران را پیش از وقوع اندیشید و هزینه‌هایی مانند بیماری‌های ناشی از پراکنش سموم تالاب گاوخونی صرف تأمین حقابه تالاب شود و برای جلوگیری از فرسایش خاک نیز کشاورزی در حاشیه زاینده‌رود به روال گذشته‌ها با تأمین و برگرداندن حقابه کشاورزان تداوم یابد. وی افزود: پیش از احداث سد زاینده‌رود تمام خانه‌های اصفهان دارای چاه بوده است و از طریق شبکه‌های مادی سفره‌های آبخوان تغذیه می شده است که با تخلیه این آبخوان‌ها عجیب نیست که ۷۰۰ مدرسه در اصفهان دچار نشست زمین شده باشد.

خاتون‌آبادی ادامه داد: در واقع پژوهشگران با مطالعه خود این روند فرسایشی را مشاهده و پیش‌بینی می‌کنند اما افراد دیگر پس از رخ دادن واقعه تازه متوجه عمق مسئله و یا مشکل می‌شوند. وی تأکید کرد: لازم است کشاورزی در حاشیه زاینده‌رود انجام شود تا جلوی فرسایش خاک را بگیرد و به جای توسعه طرح‌های ناپایدار در مناطق دیگر و بارگذاری‌های بالادست، باید احیای رودخانه هدف اصلی قرار گیرد تا سفره‌های آب زیرزمینی احیا شوند.