طبق اصل پنجاهم قانون اساسی، مشارکت همگانی در حفظ محیط زیست برای نسل آینده وظیفه همه ماست. کوتاه ترین و سهل الوصول ترین راه عملی کردن مشارکت ما در تمام جوامع، تولید کمتر زائدات مثل زباله و فاضلاب می باشد.امروزه تولید مقادیر زیاد زباله و فاضلاب در شأن جامعه ما نیست. چرا وقتی به سادگی می توانیم از تولید آنها پیشگیری کنیم، باید برای مدیریت زباله به سختی تلاش کنیم و متحمل هزینه زیادی بشویم؟پیشگیری از تولید آلاینده ها، ارزان ترین راه حفظ محیط زیست است وشامل همه فعالیت هایی است که منجر به کاهش خطر مواد زائد می شود و اولین و مهمترین آنها کاهش مقدار و حجم و سمیت مواد زائد است که نتیجه اصلی آن تسهیل مدیریت زباله است.

***

با افزایش درآمد جوامع، رطوبت،مواد آلی زباله ها کاهش و تولید زباله افزایش می یابد.ادامه روندفعلی تولیدزائدات تاسال ۲۰۲۵ آن را به میزان۵-۴ برابرمقدارفعلی می رساند. درنتیجه اتخاذ روش ها و مدیریتی که کاهش تولید زباله و در نتیجه کاهش هزینه های مدیریت زباله را در پی داشته باشد ضروری است.به یقین درآینده نه چندان دور، سالم ترین محیط ها و توانمندترین اقتصادها به کشورهایی که به جوامع بازیافت کننده تبدیل شده اند تعلق خواهد داشت .درادامه ابتدا روش های کاربردی و آسان کاهش تولید زباله و مسئله بازیافت، بخصوص جداسازی زباله های تر و خشک و در ادامه مزیت های زیست محیطی و اقتصادی این گونه فعالیتها مورد توجه و بررسی قرار می گیرد.

برای حفظ منابع ،انجام اقداماتی در راستای پیش گیری از آلودگی و استفاده صحیح و بهینه از منابع محدود موجود بهترین کاری است که در تمام مجامع علمی و کشورهای پیشرفته به عنوان ارزانترین روش مورد توجه قرار گرفته است و در بخش مدیریت پسماند به ترتیب اولین گام برای رسیدن به این هدف کاهش منابع تولید زباله، دومین گام کاهش تولید زباله ،سومین گام انجام جداسازی و بازیافت اجزای قابل استفاده زباله ها، گام چهارم در صورت امکان تصفیه زباله های تولید شده و بعد از این مراحل در آخرین گام دفع نهایی باقی مانده زباله به روش های بهداشتی متداول می باشد.

در اصل پنجاهم قانون اساسی آمده است که : در جمهوری اسلامی،حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسل های آینده باید درآن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند وظیفه عمومی تلقی می شود و هر گونه فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن همراه باشد،ممنوع است.

علاوه بر اصل ۵۰قانون اساسی، قانون مدیریت پسماند هم در بسیاری موارد خواستار جداسازی زباله های تولیدی در مبداءتولید به کمک تولیدکنند گان شده است. جلب مشارکت مردمی برای اجرای برنامه های کاهش تولید زباله ضروری است.جلب مشارکت مردم باآگاه سازی آنها از فواید و اثرات مطلوب چنین برنامه هایی شروع می شود.اجرای تشویقات مناسب جهت اجرای برنامه هاوحذف الگوهای غلط، شناخت دقیق عوامل موثربرتولید زباله درهرمنطقه برای ارائه طریق مناسب جهت کاهش تولیدزباله ضروری است. امروز ایران مصرف کننده و وارد کننده عمده کاغذ است وفقط 9درصد ازکاغذهای باطله، بازیافت می شود در حالی که در کشورهای پیشرفته حداقل 33درصد کاغذ مورد نیاز آنها از کاغذهای بازیافتی تامین می شود.

***

کمینه سازی وکاهش تولید زباله یک استراتژی اقتصادی و مورد توجه جهانیان و کشورهای پیشرفته جهان است. چرا وقتی به سادگی می توانیم از تولید آنها پیشگیری کنیم، باید برای مدیریت زباله بسختی تلاش کنیم و متحمل هزینه زیادی بشویم؟ پیشگیری ازتولید آلاینده ها که منجر به کاهش خطر مواد زائد می شود ،ارزانترین راه حفظ محیط زیست است.

مزایای زیست محیطی کاهش تولید و بازیافت زباله

اجرای روش های کاهش تولید زباله نقش موثری در حفاظت از محیط زیست دارد که در این بخش به موارد از آنها اشاره می کنیم:

۱- حفظ محیط زیست به نحو شایسته برای آیندگان با کاهش آلودگی آب، خاک، هوا .

۲- از منابع ملی مجدد به نحو بهینه استفاده خواهدشد.

۳- درمصرف انرژی که برای تولید اقلام بازیافت شده مصرف می شود صرفه جویی خواهد شد.

۴- فرهنگ بازیافت و استفاه مجدد در جامعه فراگیرمی شود.

۵- جلوگیری از قطع درختان و نابودی فضای سبز وجلوگیری از خروج ارز برای خرید مواد اولیه و کاغذ وکاهش قیمت مجلات، کتاب ها، دفاتر و کاغذها و در نتیجه موثر در افزایش کتابخوانی و ریشه کنی بی سوادی.

۶-کاهش آلودگی ناشی از جمع آوری و حمل ونقل زباله ها در خیابان ها.

۷-کاهش نیاز به زمین برای دفن زباله.

۸- حفاظت از خاک با جلوگیری از فرسایش و حفظ آب در خاک.

۹-کاهش پیش روی کویرها.

۱۳- از پرداخت هزینه های بیشتربرای مدیریت زباله در مراحل نگهداری، جمع آوری و حمل و نقل و دفع کاسته می شود.

۱۴- کاهش دفن زباله ، منجر به کاهش ورود گازهای گلخانه ای به هوا می شود.

مزایای اقتصادی کاهش تولید و بازیافت زباله

امروزه حداقل 20درصد از درآمد های شهرداریها برای مدیریت پسماندها هزینه می شود و 80درصد از این بودجه فقط صرف حمع آوری و حمل و نقل زباله ها می شود.سرانه تولید زباله در ایران بطور میانگین 800 گرم است اگر با اجرای روش های کاهش تولید زباله 300گرم از آن کاسته شود، رقمی که از محل بازیافت آنها به عنوان درآمد حاصل می شود ومبالغی که در مدیریت پسماند در مراحل نگهداری و جمع آوری و حمل ونقل صرفه جویی خواهد شد، برای ایران رقمی قابل توجه و سالانه در حدود200 میلیارد تومان خواهد بود، درحالیکه بودجه تخصیص داده شده برای فرهنگ سازی و ترویج بازیافت و کاهش تولید زباله در سطح کشور فقط یک میلیارد و 600 میلیون تومان است.با توجه به توضیحات فوق مواردی از مزایای اقتصادی کاهش تولید زباله را مرور می کنیم:

۱-صرفه جویی تقریبی 200 میلیارد تومانی سالانه در هزینه های جمع آوری و حمل و نقل ومدیریت زباله

۲- جداسازی زباله های تر و ارسال آنها به کارخانه کمپوست، حجم و وزن نهایی زباله های که باید دفن بهداشتی شود را کاهش داده و هزینه های آن را پایین می آورد.

۳- تولید کود کمپوست بااشتغال زایی ودرآمد حاصل از فروش کود کمپوست همراه خواهد بود.

۴- ایجاد اشتغال با بازیافت بدو تولید حداقل 25 درصد از زباله های شهری، در مراحل جمع آوری و انتقال به صنایع تبدیلی و در مرحله تولید و فروش اقلام وکالاهای تولید شده.

۵- کاهش مشکلات دفن بهداشتی زباله (مثل بو، شیرابه، پراکندگی،ریخت وپاش وآتش سوزی)

۶-کاهش نیروی انسانی و تجهیزات لازم، متناسب با میزان کاهش زباله.

۷- کاهش زمان صرف شده برای جمع آوری وحمل و نقل ودفع مواد زائد

۸- افزایش بهره برداری از زمین و حفظ آن برای آینده

در پایان اینگونه می توان گفت همواره استفاده ناقص و نامناسب از منابع اولیه بدون توجه به میزان خطر و تهدیدی که به دلیل ایجاد آلودگی برای سلامتی محیط زیست و مردم دارند، سبب تولید زباله بیشتری می شود و با توجه به ارزش و اهمیت اقتصادی و بهداشتی زباله ها، اعمال مدیریت مواد زائد جامد با تاکید بر کاهش مقدار و حجم تولید زباله، از طریق اجرای برنامه های مخصوص کاهش تولید زباله ها و انجام بازیافت و استفاده بهینه از منابع انرژی ضروری است. برای حفظ محیط زیست همواره بهترین کار در مدیریت مواد زائد به ترتیب در مرحله اول پیشگیری ازتولید زباله،سپس تولِید کمتر زباله وبعد انجام بازیافت از زباله های تولید شده در محل تولید، به گونه ای که زباله تولِید شده کمتر جابجا و پخش شود و در نهایت سریعا و با حداقل جابجایی دفع بهداشتی باقی مانده زباله انجام گیرد. با انجام این فعالیت ها، هدف اصلی یعنی کاهش مقدار و حجم زباله های تولیدی محقق شده ومنجر به کاهش هزینه های کلان مربوط به مدیریت زباله، بخصوص در بخش جمع آوری و دفع نهایی مواد زائد جامد می شود.همه فعالیت های انسان اثرات محیطی دارند ولی نباید این اثرات خطرناک و غیر قابل قبول وغیر قابل کنترل باشند.