هرچند کاهش هزینه های تحمیلی ناشی از شعبه داری بر اجرای سیاست شعبه زدایی در کشورهای پیشرفته اثرگذار است اما نمی توان تأثیر الکترونیکی شدن معاملات را در این رویکرد بی تأثیر دانست.

در ایران با وجود آنکه از دو سال پیش کاهش شمار شعبه ها و واگذاری املاک و بنگاه های تحت مالکیت بانک ها با رویکرد تقویت منابع بانک ها در دستور کار قرار گرفت اما بانک ها نه فقط به طور محسوسی از شعبه های خود نکاسته اند بلکه برخی از بانک های خصوصی درخواست تأسیس شعبه های جدید را نیز به بانک مرکزی ارائه و مجوز آن را نیز دریافت کرده اند.

بخشنامه کاهش 20 درصدی شعب بانکی در اواخر دولت دهم صادر و اجرای آن در دولت یازدهم پیگیری شد تا این بنگاه های پولی با رویکرد بانکداری الکترونیکی، از هزینه های خود بکاهند.

در این بخشنامه بانک ها و مؤسسه های اعتباری تا پایان شهریور ماه 1392 فرصت داشتند 20 درصد از شعب خود را تعطیل کنند و جز بانک ها و مؤسسه های اعتباری جدیدالتأسیس که در استان ها فاقد شعبه بودند، هیچگونه تقاضایی برای توسعه شعبه ها پذیرفته نمی شد.

با وجود اجرای این بخشنامه و نیز توسعه با­­­نکداری الکترونیک، آمارها نشان می دهد همچنان شعبه های بانکی نسبت به جمعیت کشور عدد بالایی را به خود اختصاص داده است.

وضعیت شعبه های بانکی در ایران

بر اساس اطلاعات مندرج در تارنمای بانک ها و مؤسسه های اع­تباری تا پایان اسفند ماه 94 در مجموع 22 هزار و 449 شعبه بانکی در کشور وجود داشته است که 11 درصد آن در مالکیت بخش دولتی و 53 درصد در مالکیت بخش غیردولتی بود.

از سوی دیگر، فقط یک مؤسسه اعتباری با بیش از یکهزار شعبه، 70 درصد کل شعبه های موجود در کشور را در اختیار دارد و 30 درصد بقیه مربوط به 26 مؤسسه دیگر است.

برآوردهای آماری تا اسفند 1394 نشان می دهد در زمینه شمار شعبه ها، بانک های دولتی (هشت بانک) از بقیه جلوترند؛ بانک ملی ایران با سه هزار و 325 شعبه پیشتاز است و بانک سپه با یکهزار و 754 شعبه در رتبه بعدی قرار دارد.

جایگاه سوم این رده بندی به بانک کشاورزی می رسد که یکهزار و 928 شعبه در سراسر کشور دارد و بانک مسکن با هزار و 281 شعبه در رتبه چهارم قرار گرفته است.

وضعیت شعبه داری میان بانک های دولتی خصوصی شده نیز قابل توجه است؛ بانک صادرات ایران با دو هزار و 706 شعبه و بانک تجارت با دو هزار و 92 شعبه در رتبه های اول و دوم قرار دارند.

از میان بانک های غیردولتی نیز بانک انصار با 626 شعبه پیشتاز است و پس از آن بانک ایران زمین با 574 شعبه، پاسارگاد با 327 شعبه و بانک پارسیان با 293 شعبه در رتبه های دوم تا چهارم قرار دارند.

از بین مؤسسه های مالی و اعتباری نیز مؤسسه کوثر 352 شعبه در کشور دارد و سپس مؤسسه نور با 343 شعبه قرار گرفته است.

توزیع استانی شعبه بانک ها

بررسی تارنمای رسمی بانک ها و مؤسسه های اعتباری نشان می دهد استان تهران دارای بیشترین شعبه های بانکی است و پس از آن استان های اصفهان، خراسان رضوی، فارس و خوزستان قرار دارند.شمار شعبه ها در بقیه استان ها در حد متوسط است. همچنین برخی مؤسسه ها در استان های محروم هنوز شعبه ای ایجاد نکرده اند.

عملکرد مبادلات الکترونیکی در نظام بانکی

اگر عملکرد شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت(شاپرک) را به عنوان یکی از شاخص های توسعه بانکداری الکترونیک در کشور بدانیم، نگاهی به تراکنش های ثبت شده آن نمای کلی از وضعیت حرکت بانک های کشور از بانکداری فیزیکی به سمت بانکداری الکترونیک ترسیم می شود.

این تراکنش ها در تیرماه امسال از رشد 25 درصدی این تعاملات نسبت به مدت مشابه پارسال خبر می دهد به گونه ای که به رقم 979 میلیون تراکنش رسیده و از نظر مبلغ در یکسال گذشته رشد 31/19 درصدی را ثبت کرده است.

از سوی دیگر نگاهی به سهم بانک ها از تراکنش های صورت گرفته در خردادماه امسال مبین آن است که به جز چند بانک، بقیه در عملیات های بانکی الکترونیکی اعم از پذیرش اینترنتی، پذیرش موبایلی و کارتخوان فروشگاهی فعالیت زیادی ندارند.

طبق این آمار بانک ملت رتبه نخست را در تراکنش های بانکی اینترنتی، موبایلی و کارتخوان های فروشگاهی دارد و 36/9درصد از شمار تراکنش ها و 33/58درصد از مبلغ مربوط به آن را در اختیار گرفته است.

بانک های دیگر شامل پارسیان و صادرات با اختلاف زیادی در رتبه بعدی قرار گرفته اند.

نکته قابل توجه آنکه برخی بانک ها هنوز به بخش پذیرش موبایلی یا اینترنتی مشتریان خود ورود نکرده اند؛ در حالی که استفاده از ابزارهای ارتباطی در فعالیت های بانکی، بانکداری مجازی را به یک عرصه مهم در تعاملات پولی و بانکی تبدیل کرده است.

امروز حجم گسترده ای از فعالیت های بانکی از طریق ابزارهای مجازی مانند اینترنت، تلفن بانک و دستگاه های خودپرداز قابل انجام است اما همچنان بانکداری فیزیکی و شبکه شعبه های بانکی مورد اعتماد و استفاده فعالان بخش بانکی است.

مروری بر شمار شعبه های بانک ها و نیز تراکنش های صورت گرفته در شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک) گویای آن است که همچنان بیشتر فعالیت های بانکی در ایران به مدد شعبه های فیزیکی این بنگاه ها انجام می شود؛ هرچند افزایش آگاهی مشتریان و سهل الوصول بودن خدمات مجازی بانکی، میزان استفاده از بانکداری الکترونیکی را افزایش داده است.