نصف جهان: اصغر فرهادی در یک کنفرانس خبری در کشور پرتغال درباره چالش‌های ساخت فیلم جدیدش، سینمای ایران، سیاست در سینما، سانسور، تلویزیون، همکاری با نتفلیکس و... صحبت کرد.

به گزارش «ایسنا»، این کارگردان سرشناس ایرانی که برای برگزاری یک مسترکلاس سینمایی در جشنواره بین‌المللی فیلم «کارگردانان جدید، فیلم‌های جدید» در شهر «اسپینیو» حضور دارد، در یک نشست با خبرنگاران دیدگاه‌های خود را درباره مسائل گوناگونی مطرح کرد.

در جشنواره فیلم «کن» شما از فیلم جدیدتان «همه می‌دانند» رونمایی کردید اما حتی قبل از آنکه فیلم نمایش داده شود نوعی بی‌میلی نسبت به فیلم وجود داشت چرا که زبان فیلم اسپانیایی بود و از بازی ستاره‌های بزرگی چون «پنه‌لوپه کروز» و «خاویر باردم» بهره می‌برد ...

زمانی که یک فیلمساز در یک فرهنگ و زبان دیگر کار می‌کند و فیلمی می‌سازد که با ساخته‌های قبلی‌اش متفاوت است با واکنش منفی همه رو به رو می‌شود اما من به این چالش نیاز داشتم که به کشور دیگری بروم و توانایی‌های خودم را محک بزنم. از اول می‌دانستم که مردم درباره اینکه فیلمم ایرانی نیست شکایت خواهند کرد چون با ستاره‌های معروف سینما ساخته شده است اما سعی کردم این فیلم را درست شبیه سایر آثارم بسازم و دیدم را با داشتن سرمایه بیشتر و بازیگران اصلی تغییر ندادم. نمی‌خواهم در کشورهای دیگر فیلم بسازم به طوری که گویی در آنجا یک گردشگر هستم و می‌خواهم در فرهنگ خودم کار کنم. اما برخی مواقع داستان خوبی پیدا می‌کنم و فکر می کنم ارزش رفتن به کشورهای دیگر را دارد. من عاشق اسپانیا هستم، منتظر فرصتی بودم که به آنجا بروم، زندگی کنم و با فرهنگ و مردمانش آشنا شوم.

آیا کار کردن در فرهنگ و زبان دیگر دشوار است؟

در ابتدا بله، درست شبیه شیرجه زدن درون استخری است که از عمق آن با خبر نیستید اما بیشتر شبیه یک چالش است تا یک مشکل اساسی، اما من بر آن غلبه کردم و از این بابت خوشحالم. زمانی که فیلم «همه می‌دانند» در جشنواره کن رونمایی شد، نمی‌دانستم چه بازخوردی خواهد داشت اما در نهایت اسپانیایی‌ها آن را به عنوان یک فیلم اسپانیایی پذیرفتند. البته زمانی که به کشور دیگری می‌روم نمی‌توانم درباره همه مسائل و بافت جامعه بنویسم چرا که از بسیار از چیزها آگاهی ندارم و باید فضایی مشترک بین فرهنگ خودمان و آن کشور پیدا کنم. تصور این است که افراد نقاط مختلف جهان با هم خیلی متفاوت هستند اما اگر با آنها سر و کار داشته باشیم متوجه می‌شویم که بسیار شبیه هم هستند، احساس به عنوان چیزی که برای سینما یک اساس است در میان آنها یکسان است، عشق و نفرت در همه جا طعمی یکسان دارد اما این نحوه و فرم ابراز آن است که در میان افراد متفاوت است. در کشور من پدر و پسر برای نشان دادن محبتشان همیشه یکدیگر را به آغوش می‌کشند اما در ژاپن ممکن است یکدیگر را حتی لمس نکنند. زمانی که به اسپانیا آمدم از اینکه دیدم اینجا نسخه دیگری از کشورم است بسیار شگفت‌زده شدم. کشورهایی هستند که از لحاظ سطح احساسی، سطح احترام به خانواده، موسیقی، ادبیات و غذا شبیه هم هستند و این موضوع موجب می‌شود برای ساخت فیلم راحت باشم.

آیا فکر نمی‌کنید فشاری روی فیلمسازان خاورمیانه وجود دارد که فیلم سیاسی بسازند؟

بله بله. شاید این اتفاق در کشور شما (پرتغال) و یا اسپانیا روی ندهد اما در فرانسه، کشورهای اسکاندیناوی و آمریکا، زمانی که با یک فیلمساز اهل خاورمیانه ملاقات می‌کنند او را به عنوان فردی می‌نگرند که می خواهد از طریق ساخت فیلم درباره آنچه در خاورمیانه درحال روی دادن است اطلاع رسانی کند. من فیلم می‌سازم چون عاشق سینما هستم. اگر دنبال اطلاعات هستید می‌توانید به گوگل سر بزنید. منظورم این نیست که سینمای سیاسی نداریم اما اغلب کسانی که این فیلم‌ها را تماشا می‌کنند اطلاعات کافی درباره آنچه در آن کشور در حال روی دادن است ندارند و منتظرند که فیلم آنچه رسانه‌ها به آنها انتقال داده را تأیید کند. یکی از دلایلی که باعث شد، این فیلم اسپانیایی را بسازم این بود که فکر می کنم، باید فیلمی می‌ساختم که هیچگونه ارتباطی با کشورم نداشته باشد تا ببینم واکنش عموم مردم چه خواهد بود. زمانی که جایی می‌روم با اندک اطلاعاتی که دارند سئوال‌های فراوانی در باره سیاست ایران از من پرسند، این روند بسیار خسته‌کننده است. من می‌خواهم درباره سینما حرف بزنم و حالا با این فیلم اسپانیایی این اتفاق افتاده است.

آیا فکر می‌کنید سینما می‌تواند یک سلاح سیاسی باشد؟

بله. فیلم‌های زیادی هستند که هنر، ابزار و سلاح سیاسی نیستند و دیگر فرهنگ‌ها و سبک‌های زندگی را می‌کشند. از سوی دیگر این موضوع به مخاطب و اینکه چه کسی فیلم را می‌بیند بستگی دارد، اگر به موضوع سیاسی علاقه‌مندید می‌توانید تمام فیلم‌های با این زاویه دید را تماشا کنید. به عنوان مثال یک اسپانیایی از من پرسید برای ساخت فیلم «همه می‌دانند» درباره سیاست اسپانیا تحقیق کردید و من به او گفتم کتاب‌هایی درباره زمان «فرانکو» خواندم و نه هیچ چیز دیگر. او به من گفت در فیلمت به یک مسئله سیاسی کنونی پرداختی در حالی که فیلمم درباره زندگی دریک روستای کوچک در اسپانیاست و مخاطب مضمونی سیاسی در آن کشف کرده است.

آیا تاکنون در ایران تحت تأثیر سانسور بوده‌اید؟

اگر قصد داشته باشید فیلمی بسازید باید تعدادی از صفحات فیلمنامه را به کمیته بازبینی ارسال کنید تا مطالعه کنند. سینمای تجاری هیچگاه سانسور نمی‌شود، ما درباره فیلم‌هایی صحبت می‌کنیم که کارگردان می‌خواهد در آن پیامی را منتقل کند. بخش خوب ماجرا این است که اعضای کمیته بازبینی از کسانی تشکیل شده که خود در صنعت سینما مشغول هستند و این کار را برای فیلمسازان راحت‌تر کرده است. زمانی که متولد می‌شوید و در آنجا بزرگ می‌شوید همیشه برای این شرایط راهی پیدا می‌کنید. این بدان معنا نیست که این مشکل بزرگی نیست اما به بیانی خودسانسوری از پیش، درون من است، گرچه متوجه آن نمی‌شوم.

درباره موفقیت و محبوبیت سریال‌های تلویزیونی چه فکر می‌کنید؟

در واقع کاری نمی‌توانیم انجام دهیم. «نتفلیکس» و «آمازون» در حال ساخت سریال‌های عظیمی هستند که آنها را دوست دارم و تماشا می‌کنم اما می‌دانم این می‌تواند سینما را نابود کند. زمانی که در حال تماشای تلویزیون هستید فرصت فکر کردن و تحلیل کردن آنچه در حال روی دادن است را ندارید و فقط یک تماشاچی هستید.

شما در مراسم اسکار ۲۰۱۷ در اعتراض قانون مهاجرتی «ترامپ» شرکت نکردید و پس از کسب جایزه با فیلم «فروشنده» در بیانیه‌ای که انوشه انصاری آن را خواند؛ گفتید فیلمسازان می‌توانند دوربین‌های‌شان را برای ضبط و ثبت ویژگی‌های انسانی مشترک بچرخانند و کلیشه‌های ملیتی و مذهبی مختلف را بشکنند. آیا این یکی از هدف‌های شما در تمامی آثارتان است؟

تنها برای این هدف فیلم نمی سازم اما این چیزی است که واقعاً به آن اعتقاد دارم. در اطراف جهان چندین کلیشه درباره کشورها ایجاد می‌شود. مثلاً درباره خاورمیانه تصور مبهمی وجود دارد و رسانه تفاوت‌ها را پررنگ نشان می‌دهد و این چیزی است که ترس ایجاد می‌کند. به عنوان مثال در آمریکا فکر می‌کنند ایرانی‌ها بسیار خطرناک هستند و ایرانی‌ها نیز فکر می‌کنند آمریکایی‌ها می‌خواهند به آنها حمله کنند، اما زمانی که با یکدیگر ملاقات می‌کنند متوجه می‌شوند که بسیار شبیه هم هستند. هنر می‌تواند از شباهت‌ها سخن بگوید در حالی که سیاست از تفاوت‌ها حرف می‌زند. سیاستمداران این کار را برای قدرت انجام می‌دهند چرا که به یک دشمن نیاز دارند.