بخش مهم و انکارناپذیری از محتوای انتشار یافته در رسانه و شبکه های اجتماعی این روزها با سلبریتی ها گره خورده و این به معنای تعمیق اثرگذاری و به تبع آن طیفی از آسیب های پیدا و پنهان برای جامعه است.

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری، واژه «سلبریتی» عنوانی است که برای چهره های سرشناس یا پرطرفدار در عرصه موسیقی، ورزش، سینما، تلویزیون، رسانه و... به کار می رود و طی چند سال گذشته در فرهنگ واژگان ما نیز مصطلح شده است.

سلبریتی بودن لزوما به این معنی نیست که یک فرد از استعداد و مهارت بیشتری برخوردار است بلکه بیشتر شاخصی است که نشان می دهد یک نفر بهتر از دیگران توانسته کالایی را که مردم می خواهند به آنان عرضه دارد. فرقی ندارد این کالا در حوزه زیبایی شناختی باشد یا در زمینه فعالیت های بشردوستانه، مهم این است که مردم با دیدن آن بتوانند رویایی از آن چه را ندارند در سر بپرورانند. به همین خاطر است که با بررسی سلبریتی های هر جامعه می توان به فرهنگ توده ای و ویژگی های آن در یک دوره مشخص پی برد.

ما در دنیای امروز با افزایش سلبریتی ها در انواع فضاهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، ورزش، هنر و ... رو به رو هستیم. هر فردی که از فن جلب توجه و جذب مخاطب مطلع بوده و در آن دستی توانا داشته باشد یا از هنر و توانایی خاصی برخوردار باشد توانسته مسیر سلبریتی شدن را بپیماید.

روند تاثیر گذاری سلبریتی ها در جامعه امروز به شکلی است که به دنبال خود مباحثی در زمینه آسیب شناسی رفتاری آنان را به همراه آورده است.

از جمله حوزه هایی که می توان به لحاظ آسیب شناسی رفتاری سلبریتی ها به آن نگریست حوزه مصرف است. «مصرف گرایی» پدیده نوظهور دنیای سرمایه داری است که افراد بیش از آنکه تولید کننده باشند به مصرف کننده صرف تبدیل شده اند. در این بین گروه های مرجع، بازیگران، هنرمندان و سلبریتی ها به عنوان ابزارهایی مورد توجه سرمایه داری قرار گرفته اند تا مردم را برای مصرف بیشتر تشویق می کنند.

از آنجا که این افراد جایگاه غیرقابل انکاری در میان مردم دارند از دامنه نفوذ اجتماعی قابل توجهی نیز برخوردارند و طبیعتا برای مقاصد گوناگون کارایی گسترده می یابند. سلبریتی ها با ارائه نوع و سبک زندگی خود مردم را بیش از پیش به مصرف و پیروی از مقاصد سرمایه داری می کشانند. برخی از اندیشمندان بر این باورند سبک زندگی، ازدواج ، تفریح و ادبیات سلبریتی ها با اینکه بازتابی از دنیای واقعی نداشته و ندارد، بیشترین آسیب را از نظر جامعه شناسی، روانشناسی و حتی اقتصادی به مخاطب متوسط رو به پایین یا قشر فقیر وارد می آورد و آنها را با موجی از مصرف گرایی و پوچ پنداری همراه می سازند.

آنچنان که «مهدی ناظمی» جامعه شناس و استاد دانشگاه عنوان می کند سلبریتی ممکن است در ابتدا متوجه نباشد یا نخواهد در این فضا قرار بگیرد ولی نهایتاً به این مسیر کشیده می ‌شود و بعد هم معمولا این نقش را می پذیرد. بلافاصله بعد از این که فرد تبدیل به سلبریتی و شخصیتی می‌شود که می ‌تواند در نمایشگاه‌های مختلف شرکت کند، آثارش فروش بهتری می‌کند، به مجامع بیشتری دعوت می‌ شود و در نهایت ضریب نفوذ بیشتری پیدا می یابد.

وی در این باره اظهار داشت: ده پانزده سال پیش عده ای از کارکنان صدا و سیما می ‌گفتند بعضا مجری‌های خوب صدا و سیما بعد از این که چهره می‌شوند به سراغ معامله می ‌روند و به عنوان مشاور در گروه های اقتصادی استخدام می‌شوند یعنی چهره‌های این افراد وجه‌المصالحه‌ای می‌شود برای معاملات احتمالا تجاری.

همچنین می توان از آسیب شناسی رفتاری سلبریتی های «مرکز گریز» نیز سخن گفت. رفتارهای مرکز گریز به مجموعه رفتارهایی اطلاق می شود که خارج از خط قرمزهای مشخص شده و قوانین مصوب جامعه است، به نحوی که با عرف جامعه مغایرت دارد و مورد پسند اکثریت افراد آن جامعه نیست.

«فردین علیخواه» عضو هیات علمی جامعه شناسی دانشگاه گیلان در صفحه شخصی اش در این خصوص آورده است: سلبریتی های مرکز گریز بریده هایی از زندگی خود را از طریق صفحات شخصی شان بخصوص اینستاگرام به نمایش می گذارند که هر کس حاضر به انتشار آنها نیست. آنان آدم های بسیار معمولی این جامعه اند و هنر یا مهارت مشخصی ندارند. مهمترین ویژگی آنان عبور از خط قرمزهای هنجارهای اجتماعی و نمایش رفتارهای عجیب و غریب است. آنان خصوصی ترین قسمت زندگی و گاه اندام خود را برای عوام به نمایش می گذارند. این نمایش نه برخاسته از چالش فلسفی یا فکری بلکه عمدتا جهت افزایش تعداد فالوور ها از طریق به هنجار دراوردن آنها است. طی چند ماه گذشته نیز اندام نمایی مهمترین مکانیسم آنها برای جمع کردن فالوور شدده است. بطوری که نوجوانان یکی از گروه های سنی هستند که در ترکیب فالوورهای این افراد دیده می شوند. بنابراین پیروی از این نوع سبک های رفتاری خصوصا در میان نوجوانان و جوانان آسیب های اجتماعی و رفتاری بسیاری را به همراه آورده است که گهگاه نیز شاهد بازخورد های آن ها هستیم.

علیخواه می افزاید: شتابِ تغییرات اجتماعی در ایران آن چنان است که گاه جامعه فرصتی برای تأمل، بازاندیشی و مراقبت از خود ندارد. در وضعیت شتاب، تشخیص درست از غلط بسیار دشوار می شود. جامعه ایرانی در حال فاصله گرفتن از سبک زندگی سنتی است ولی این پرسش وجود دارد که نحوه مواجهه این جامعه با شرایط جدید و جهان پس از سنت چگونه خواهد بود؟

گذشته از آنچه بیان شد، سلبریتی ها به ویژه سلبریتی های مجازی می توانند منجر به بروز بحران در حوزه سلامت روان در میان کاربران شوند. «عطیه رضایی» روان شناس معتقد است: مردم چنین تصور می کنند که یک سلبریتی فردی با عزت نفس و اعتماد به نفس بالا است ولی در واقع بیشتر این افراد در درون خود نوعی احساس حقارت دارند و برای سرپوش گذاشتن بر این احساس حقارت نوعی ماسک را برای خود درست می کنند به اسم خودشیفتگی و برای تایید این ماسک نیاز دارند که بقیه افراد آنها را تحسین کنند و به قول روان شناس معروف «هاینس کوهات» برای آنها به حالت آینه بشوند و ویژگی های مثبت شان را مدام نشان بدهند. یعنی شما هرچقدر طرفدار بیشتری داشته باشید، تحسین بیشتری دریافت می کنید و بیشتر دیده می شوید.

به گفته رضایی، برای عده زیادی از آدم ها این دیده نشدن سخت است و منجر به حالت مرگ روان شناختی برای آنها می شود.به همین منظور گرفتن عکس و تصویر به هنگام رفتن به یک رستوران یا یک کنسرت در جهت دریافت تحسین و اظهارنظرهای مختلف از سوی مخاطبان صورت می گیرد. بنابراین نه تنها سلبریتی ها به هنگام عدم حضور در رسانه ممکن است با نوعی مشکل روحی و روانی دچار شوند بلکه مخاطبانشان نیز با مقایسه خود با این افراد ممکن است عزت نفس پایین تر و احساس حقارت بیشتری را تجربه کنند و دچار انواع بیماری های روحی و روانی شوند.

این موارد تنها اشاره ای مختصر به پاره ای از تاثیرات سلبریتی ها در جامعه کنونی است و به یقین پرداختن به دیگر ابعاد تاثیرات سلبریتی ها نیاز به بررسی بیشتر و عمیق تری دارد. اما آنچه که آشکار است نفوذ و اهمیت بیش از پیش سلبریتی ها و گره خوردن آنها با مسائل و حوزه های مختلف جامعه است که نمی توان آن را کتمان کرد و به راحتی از کنار آن گذاشت.