در روز‌های اخیر دولتی‌ها به اظهاراتی مثبت درباره وضعیت اقتصادی کشور پرداختند؛ آن هم در حالی که در سال ۹۹ بیکاری و تورم افزایش یافته است و شاخص‌های اقتصادی چشم‌انداز مثبتی از وضعیت اقتصادی کشور نشان نمی‌دهد.

افزایش ۵۰ درصدی اقلام خوراکی فقط گوشه‌ای از واقعیات این روز‌های اقتصاد ایران است، با این حال حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان در جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی تاکید کرده است: با وجود فشار‌های بی‌سابقه تحریمی و آسیب‌های شیوع کرونا در اقتصاد کشور، شاخص‌های اقتصادی فصل تابستان، علامت‌های امیدبخشی نشان داده است.

رئیس جمهور خاطرنشان کرده است: به دلیل سرمایه‌گذاری‌ها در تقویت و توسعه زیرساخت‌ها، اقتصاد کشور توانست در مقابل تکانه‌های شدید تحریمی مقاومت کند و پس از گذر از سال‌های دشوار ۹۷ و ۹۸، در آستانه بازگشت به مسیر ثبات و رشد قرار گیرد. البته شیوع کرونا شوک تازه‌ای به اقتصاد وارد کرد که نگذاشت آثار این بهبود برای مردم ملموس شود، ولی خوشبختانه در پی ۹ ماه مقاومت در برابر ضربه مضاعف کرونا، اینک اقتصاد کشور مجددا در آستانه ثبات و رشد قرار گرفته است.

عبدالناصر همتی رئیس‌کل بانک مرکزی هم در برنامه‌ای تلویزیونی اعلام کرده است که ابر‌تورم را کنترل کرده‌ایم. وی در توضیح اما و اگر‌های تحقق تورم هدف‌گذاری‌شده توسط بانک مرکزی در سال جاری گفته است: بانک مرکزی هدف‌گذاری تورمی را براساس یک‌سری از متغیر‌ها انجام داده است و زمانی که این هدف‌گذاری انجام شد، نرخ دلار نیمایی ۱۷ هزار تومان بود، با این حال هنوز پیش‌بینی می‌کنیم که در یک سال منتهی به خرداد ۱۴۰۰ که پایان دوره یک‌ساله هدف‌گذاری خواهد بود، بتوانیم به تورم ۲۲ تا ۲۴ درصدی نزدیک شویم.

این اظهارات موجب شد تا در گفتگو با مسعود دانشمند دبیر کل خانه اقتصاد ایران به ارزیابی اظهارات رئیس جمهور و رئیس بانک مرکزی بپردازیم.

ادعای دولتی‌ها رشد اقتصادی و کنترل ابرتورم؛ واقعیت یا تورم؟///دانشمند در این باره گفت: اول باید دید رشد اقتصادی ناشی از چیست؟ رشد اقتصادی ناشی از این است که تولید ما افزایش پیدا بکند و ارزش مجموع تولید ناخالص داخلی‌مان به نسبت مثلاً شش ماه قبل زیاد شود. ارزش مجموعه تولید ناخالص داخلی‌مان به نسبت مثلاً شش ماه قبل اگر افزایش پیدا کرده باشد رشد اقتصادی صورت گرفته است. تولید ناخالص داخلی دو وضعیت دارد: به قیمت‌های جاری یا به قیمت‌های ثابت. به قیمت‌های جاری، بله اگر حساب کنیم افزایش داشتیم. وقتی ما دلارمان را ۲۶ هزار تومان کردیم و قیمت‌ها متناسب این ۲۶ هزار تومان افزایش یافته است معلوم است ما افزایش داریم، مثلا تولید ناخالص داخلی ما عدد (A) بوده این عدد (A) در پارسال این موقع که قیمت دلار ۱۲ هزار تومان بوده می‌شود عدد (A) ضربدر ۱۲ هزار تومان الان هم اگر همان عدد (A) را تولید کرده باشیم ضربدر ۲۶ هزار تومان بکنیم معلوم است که افزایش پیدا کرده است، چون قیمت دلار بالا رفته است. اما نفس تولید ما همان عدد (A) است.

وی افزود: تولید ناخالص ما کاهش پیدا کرده است. دلیل آن افزایش بیکاری است. اگر ما تولید بکنیم طبیعتاً باید میزان اشتغال‌مان افزایش پیدا بکند. تولید که بدون نیروی کار اتفاق نمی‌افتد؛ بنابراین اگر ما تولیدمان افزایش پیدا کرده و رشد اقتصادی‌مان مثبت شده باشد پس باید اشتغال‌مان زیاد شده باشد، اما آمار نشان می‌دهد بیکاری زیاد شده است. پس این‌طور که رئیس جمهور می‌گویند نیست.

این اقتصاددان بیان کرد: ما می‌آییم مقایسه می‌کنیم میان تولید ناخالص داخلی پارسال و امسال. فرض کنید همان عدد (A) ضربدر مثلاً ۱۱ هزار و ۱۲ هزار تومانِ پارسال یک عددی می‌شود، بعد می‌گوییم امسال در مثلاً آخر آبان ماه یا شش ماه اول به نسبت سال گذشته همان عدد (A) یا عدد (A) منهای (B) تولید ناخالص‌مان بوده است ضربدر ۲۶ هزار تومان می‌کنیم عدد خالص این بیشتر از عدد پارسال بوده است. این یعنی رشد اقتصادی پیدا کردن؟ نه، ما این را به عنوان رشد اقتصادی قبول نداریم. ما می‌گوییم رشد اقتصادی به قیمت‌های ثابت یا رشد اقتصادی به قیمت‌های جاری. به قیمت‌های جاری این مفهوم را نمی‌رساند. باید به قیمت‌های ثابت بگیریم. فرض کنیم قیمت‌های ثابت ما از اول دوره آقای روحانی چه بوده نسبت به آن نگاه کنیم. وقتی دلار افزایش پیدا کرده است حالا این هم افزایش پیدا کرده است. همه را به آن قیمت پایه تبدیل بکنیم بعد ببینیم رشد اقتصادی پیدا کردیم یا نه؟

تورم چهل درصدی فاجعه است

دانشمند درباره ادعای همتی درباره کنترل ابرتورم هم گفت: ما در اقتصاد از این حرف‌ها نمی‌زنیم، ابر تورم یعنی چه؟ تورم بالا، تورم ۵۰ درصد، ۶۰ درصد، ۱۰۰ درصد، دو هزار درصد و تورم نیم درصد داریم. ابر مال کجاست دیگر؟ این‌که مشخص است تورم ۴۰ درصد در یک اقتصاد فاجعه است. همین تورم ۴۰ درصدی که خود مقامات رسمی به آن اذعان دارند این فاجعه است. اگر که ۴۰ درصد تورم دارید و آمدید در بودجه امسال ۲۵ درصد، حقوق و دستمزد‌ها را افزایش دادید ۲۵ درصد نسبت به ۴۰ درصد تورم، یعنی ۱۵ درصد معیشت مردم دچار مشکل شده است.

وی افزود: کجا ما جلوی تورم را گرفتیم؟ تورم امری نسبی است. تورم معلول است و نه علت. تورم معلول مجموعه فعالیت‌ها و کنش‌های اقتصادی است. نتیجه افزایش قیمت‌ها، بیکاری، عدم سرمایه‌گذاری در تولید و عدم ثبات در قوانین می‌شود تورم. معنای ساده تورم هم این است که ما با یک مقدار معین پول، چه مقدار کالا‌های اساسی می‌توانیم بخریم. حالا این را مقایسه کنیم با سال گذشته، با همین مقدار پول چه مقدار کالا‌های اساسی می‌توانستیم بخریم. اگر میزان کالایی که الآن می‌خریم با همان مقدار پول بیش از سال گذشته است پس تورم منفی بوده یعنی مجموع قیمت‌ها کاهش پیدا کرده و ارزش پول ما بیشتر شده و قدرت خرید پول بیشتر شده است، اما اگر مثل الان کاهش پیدا کرده است یعنی نصف کالا‌های اساسی را امسال با همان مقدار پول می‌توانید بخرید تورم افزایش داشته است. یعنی کاهش قدرت خرید پول و این معنی تورم دارد.

دبیر کل خانه اقتصاد ایران ادامه داد: با توجه به این، بانک مرکزی جلوی کدام تورم را گرفته است؟ به نسبت کِی؟ اگر به نسبت سال اول حضور آقای روحانی نگاه بکنیم که معلوم است تورم فاجعه است. در هفت سال گذشته دولت آقای روحانی، به‌طور متوسط نزدیک به ۲۰۰ درصد تورم داشتیم. حدوداً هر سال نزدیک به ۳۰ درصد کمتر یا بیشتر تورم داشتیم که در مجموع می‌شود ۲۰۰ درصد تورم. یعنی یک نفر که فرض کنید سال اول دولت آقای روحانی، یک میلیون تومان حقوق می‌گرفته الان بخواهد همان زندگی اول را داشته باشد باید حقوقش ۲۰۰ برابر شده باشد که این امکان‌پذیر نیست. تورم روزبه‌روز بالا آمده است.

او اضافه کرد: وقتی می‌خواهند درباره تورم بحث کنند می‌گویند تورم نقطه به نقطه، یعنی تورم را بر پایه ثابت نمی‌گیرند. تورم را در آذرماه امسال نسبت به آذرماه پارسال مقایسه می‌کنند می‌بینند چه اتفاقی افتاده است. حالا ممکن است ما برنامه‌هایی بگذاریم که سرعت رشد تورم را کمی کاهش بدهیم. این بدین معنا نیست که تورم صفر شده است. معنایش این است که سرعت تورم را کاهش دادیم. یعنی اگر به طور متوسط در ۹ ماهه اول سال، ماهی ۵ درصد رشد تورمی داشتیم در ماه دهم نسبت به ماه پیش رشد تورم را ۴.۹ درصد کردیم. به عبارتی یک مقدار جلوی سرعت تورم را گرفتیم، ولی تورم هست. رئیس کل بانک مرکزی هم منظورش این است. به زبان ساده یعنی کاری کردند که جلوی سرعت رشد تورم را بگیرند.

راه‌حل کنترل تورم فقط تولید است

این کارشناس بیان کرد: راه‌حل اساسی تورم جز این‌که ما به تولید بچسبیم نیست. تولید موجب اشتغال می‌شود و باعث می‌شود درآمد دولت از محل تولید افزایش پیدا بکند. همچنین درآمد خانوار‌ها از محل کار و واحد‌های تولیدی افزایش پیدا بکند. این افزایش درآمد یعنی چه؟ فرض کنید در یک خانواده پنج نفره، یک نفر کار می‌کند پنج نفر هزینه می‌کنند اگر ما اشتغال ایجاد کردیم و اشتغال زیاد شد از این خانوار پنج نفری، دو نفر کار می‌کنند همان پنج نفر هزینه می‌کنند. پس سطح درآمد خانوار افزایش پیدا می‌کند. درآمد خانوار افزایش پیدا بکند رفاه‌شان بیشتر می‌شود. سفره‌شان وسیع‌تر می‌شود. وقتی رفاه خانوار بیشتر بشود می‌روند سراغ خرید‌های اضافی‌تر. یعنی اگر الان فقط مواد غذایی می‌خرند که زنده بمانند آن وقت غیر از مواد غذایی سراغ خرید‌های دیگر مانند پوشاک، کفش و لوازم زندگی بهتر می‌روند. این خرید‌ها باعث می‌شود تا چرخ اقتصاد تولید و تجارت در کشور روان‌تر بچرخد. وقتی روان‌تر بچرخد آثار تورمی دارد و تورم کاهش پیدا می‌کند.

وی افزود: بانک مرکزی مدیر بازار سرمایه بورس و مدیر بازار پولی است. بانک مرکزی کارش همین است که سیاست‌های پولی را اعمال کند. یعنی اگر در مسیر تولید قرار گرفتیم بانک مرکزی منابع بانک‌ها را در جهت تولید هدایت بکند و به تولیدکننده‌ها تسهیلات بهتر با نرخ بهره کمتر بدهد. این‌ها را در جهت تولید تشویق کند و تولید را به نوعی از نظر بازار پولی مدیریت بکند که ضمن سرمایه‌ای که در بازار‌های تولید می‌گذارد برگشت این سرمایه را به نظام بانکی تضمین کند تا این‌ها معوق نشود. مشکل ما این است که بانک‌ها پول را به واحد‌های تولیدی می‌دهند، اما این پول به نظام بانکی برنمی‌گردد و نظام بانکی قفل می‌کند. دیگر پولی ندارد که مجدداً وام بدهد یا هزینه‌های جاری خودش را دربیاورد و سود صاحبان سرمایه را هم پرداخت کند. بانک مرکزی باید تدبیر جدیدی اتخاذ بکند تا بتواند به واحد‌های تولیدی سرمایه تزریق بکند و بر این سرمایه نظارت بکند که در جهت تولید مصرف شود و عیناً برگردد به نظام بانکی. تا این چرخه تسهیلات و برگشت تسهیلات و سیستم تولید مملکت راه بیفتد.

وی در ادامه گفت: بانک مرکزی با این کار‌ها می‌تواند تولید را افزایش بدهد. وقتی واحد‌های تولیدی که باید ۱۰۰ هزار واحد در سال تولید کنند سالی ۳۰ هزار تولید پیدا می‌کنند قیمت تمام‌شده‌شان بالا می‌رود. اما اگر ما بتوانیم به این واحد‌های تولیدی کمک بکنیم که صد هزار واحد تولید بکنند قیمت تمام‌شده‌شان، پایین می‌آید. کاهش قیمت تمام شده، حفظ نیروی کار و ارزش مزد نیروی کار باعث می‌شود تا تورم کاهش پیدا بکند.