سوم ژوئن، مأموران FBI به خانه يک پيمانکار دولتي به نام «ريليتي لي وينر» در شهر اوگوستا در ايالت جورجيا ريختند. از دو روز پيش از اين عمليات، FBI مشغول تحقيق در مورد يک سند محرمانه بودند که به رسانه‌ها درز کرده بود. مأموران FBI مي‌گفتند خانم وينر را از روي نسخه ديجيتال آن سند محرمانه که سايت «اينترسپت» منتشر کرده بود، پيدا کردند.

متخصصان در بررسي سند به نکته‌اي جالب برخوردند: نقاط زرد با طرحي تقريباً مستطيلي روي سطح سند چاپ شده بود. نقاط را با چشم نمي‌شد ديد، اما از نزديک مثل يک رمز بود. پس از بررسي بيشتر به اين نتيجه رسيدند که نقطه‌هاي زرد ساعت دقيق و تاريخ چاپ شدن آن صفحه را نشان مي‌دهد يا اگر دقيق‌تر بخواهيم بگوييم، ساعت داخلي پرينتر در آن لحظه. علاوه بر زمان چاپ، شماره سريال پرينتر هم از روي نقطه‌ها معلوم بود.

متخصصان امنيت و فعالان آزادي‌هاي مدني اين «ريزنقطه‌ها» را خوب مي‌شناسند. بسياري پرينترهاي رنگي اين نقطه‌ها را به چيزي که قرار است چاپ شود اضافه مي‌کنند بدون اينکه شخصي که دارد از پرينتر استفاده مي‌کند بداند.

در اين مورد مشخص، FBI هنوز علناً نگفته که مظنون را از روي اين ريزنقطه‌ها شناسايي کرده است. گذشته از اتهام خانم وينر، وجود ريزنقطه‌ها در سندي که به رغم ميل آژانس امنيت ملي مهم شده، توجه بسياري را جلب کرده است.

«تد هان»، از شرکت «داکيومنت کلاود»، مي‌گويد: «اگر روي سند زوم مي‌کردي (نقطه‌ها) واضح بودند.» آقاي هان از نخستين کساني بود که نقطه‌ها را ديد. او اضافه مي‌کند: «همين که اين چيزها در عالم واقعي هستند جالب و قابل‌ تأمل است.»

يکي ديگر از کارشناساني که سند را بررسي کرده «راب گراهام» است. او محقق مسائل امنيتي است و در يک پست وبلاگي توضيح مي‌دهد که چطور مي‌شود ريزنقطه‌ها را تشخيص داد و رمزگشايي کرد. او مي‌گويد اگر نقطه‌ها را روي يک صفحه مشبک مشخص بياندازيد، ساعت و دقيقه و تاريخ و عددهاي مختلف را نشان مي‌دهند. چندين متخصص ديگر که از نقطه‌ها رمزگشايي کرده‌اند هم به همين ساعت و تاريخ چاپ رسيده‌اند.

ريزنقطه‌ها از سال‌ها پيش مرسوم بوده‌اند. بنياد مرز الکترونيکي ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌(EFF) فهرستي دارد از پرينترهايي که در صفحه‌هايي که چاپ مي‌کنند، ريزنقطه مي‌گذارند.

تيم بنت، از تحليلگران شرکت مشاوره نرم‌افزاري وکتور 5 که سند مورد نظر را بررسي کرده، معتقد است ريزنقطه‌ها به جز جاسوسي استفاده‌هاي ديگري هم دارند: «مي‌شود با آنها اسناد تقلبي را تشخيص داد. مثلاً کسي سندي مي‌آورد و مي‌گويد اين مال سال 2005 است. بالقوه (از روي ريزنقطه‌ها) مي‌شود فهميد که مال چند ماه پيش است نه چندين سال پيش.»

بنياد مرز الکترونيک ابزاري دارد که با آن مي‌توان فهميد ريزنقطه‌ها چه مي‌گويند. اگر احياناً با کاغذي برخورد کرديد که از اين ريزنقطه‌ها داشت مي‌توانيد از آن ابزار استفاده کنيد.

همه چيز درباره پنهان‌نگاري

انواع مشابه پنهان‌نگاري (استگانوگرافي) از مدت‌ها پيش رايج بوده است. پنهان‌نگاري يعني پنهان کردن پيامي در تصويري که آشکار و جلوي چشم است.

مثلاً بسياري اسکناس‌ها يک طرح پنج نقطه‌اي عجيب دارند که به «يوريون» معروف است. اغلب دستگاه‌هاي فتوکپي و اسکنرها طوري برنامه‌ريزي شده‌اند که اگر اين طرح را روي برگه‌اي ديدند، آن را کپي يا اسکن نکنند.

در زمان جنگ جهاني دوم، جاسوس‌هاي آلماني در مکزيک نقطه‌هاي ريزي را داخل يک پاکت نامه چسپانده بودند. آنها در اين پيام مخفي از آلمان درخواست تجهيزات راديويي و جوهر نامرئي کرده بودند. اما نيروهاي متفقين متوجه اين نقطه‌ها شدند و عمليات لو رفت. جالب اينکه اين نقطه‌هاي ريز اغلب رمز نبود، بلکه حروف و کلماتي بود که به اندازه يک نقطه ريز شده بود.

اين شيوه ارتباط پنهاني در دوران جنگ جهاني دوم و پس از آن، به ويژه در دوران جنگ سرد، رايج بود. گزارش‌هايي هست که مأموران شوروي در آلمان غربي از اين شيوه استفاده مي‌کردند.

اين روزها هرکس مي‌تواند از ريزنوشته براي حفظ اموالش استفاده کند. برخي شرکت‌ها مثل «آلفا دات» در بريتانيا يک جور چسب دائم مي‌فروشند که پر از دانه‌هاي بسيار ريز است که روي هر کدام يک شماره سريال ميکروسکوپي درج شده است. اگر پليس يک شيء مسروقه را پيدا کند، با اين شماره ميکروسکوپي که روي آن است مي‌تواند صاحبش را شناسايي کند-دستکم در تئوري.

بسياري از اين پيام‌هاي مينياتوري طرح رمزي ندارند ولي همچنان مثال خوبي هستند از اينکه چطور نوشته‌هاي بسيار ريز روي اسناد يا اشياء مي‌توانند ردي براي شناسايي باقي بگذارند.

در بعضي اشکال پنهان‌نگاري اساساً از حروف و اعداد و علايم استفاده نمي‌کنند. «الن وودوارد»، متخصص مسائل امنيتي در دانشگاه ساري در جنوب لندن به نمونه‌اي اشاره مي‌کند که به اختصار به آن «برف» (SNOW) مي‌گويند. اين نام از حروف اول Steganographic Nature Of Whitespace ساخته شده، که معناي آن «ذات پنهان‌نگارانه فضاهاي سفيد» است. در اين شيوه پنهان‌نگاري، فضاي خالي آخرِ هر خط يک متن معنا دارد. ترتيب و تعداد اين فضاهاي خالي (يا سفيد) پيام پنهاني را آشکار مي‌کند.

سايت «برف» مي‌نويسد: «پيدا کردن رد سفيدي در يک متن مثل پيدا کردن خرس قطبي در بوران است.»

آقاي وودوارد مي‌گويد معمولاً بيش از يک راه براي پيدا کردن کسي که يک سند را برداشته يا چاپ کرده است وجود دارد: «سازمان‌هايي مثل آژانس امنيت ملي آمريکا به جز امکان رديابي کاغذي که چاپ شده، سابقه هرآنچه در آن سازمان چاپ شده است را هم دارند. چون مي‌دانند که مردم ماجراي ريزنقطه‌هاي زرد را مي‌دانند و نمي‌شود فقط به اين نقطه‌ها براي رديابي اتکا کرد».

طبيعتاً ريزنقطه‌ها همواره موضوع بحث‌هاي اخلاقي بوده: آيا درست است که پرينترها بدون اطلاع صاحب پرينتر روي چيزهايي که چاپ مي‌کند اطلاعاتي بگذارند؟ برخي حتي معتقدند که ريزنقطه‌هاي زرد نقض حقوق اوليه انسان‌هاست. دانشگاه MIT وبسايتي راه انداخته که مردم مي‌توانند از طريق آن به شرکت توليدکننده پرينترشان اعتراض کنند. تا زمان نوشتن اين گزارش بيش از 47 هزار نفر از اين توليدکننده‌ها شکايت کرده‌اند.

البته کم نيستند کساني که معتقدند اينگونه تدابير در برخي موارد براي حفظ امنيت اسناد محرمانه ضروري است. از جمله تد هان که مي‌گويد: «دولت بايد بتواند بعضي چيزها را مخفي نگه دارد. البته اميدوارم ديگران هم به امنيت کاري‌شان توجه کنند، همينطور روزنامه‌نگارها که بايد به حفظ خودشان و منابع خبري‌شان فکر کنند.»