نصف جهان: پیشروی فرونشست زمین طی دو سال گذشته در اصفهان آنقدر سرعت گرفته که آثار ترک های این بمب ساعتی به تمام نقاط مسکونی اصفهان رسیده است و در این میان آثار، بناها و پل های تاریخی این شهر از سیلی محکم و زخم فرونشست در امان نمانده‌اند.

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان درباره نمایان شدن ترک های فرونشست که بر سازه های تاریخی اصفهان همچون میدان نقش جهان، مسجد امام (ره) و پل های تاریخی اصفهان با قدمتی بیش از ۴۰۰ سال، اظهار کرد: اصفهان طی دهه های گذشته یکی از مراکز مهم گردشگری کشور بوده و است و همواره تمام این آثار و پل های تاریخی به نوعی پایش مردمی می شده و اگر حدود ۳۰ سال پیش ترکی بر این آثار بود، به طور قطع از سوی مردم و سمن ها گزارش می شد. آنچه که ما در مورد آن صحبت می کنیم آثاری هستند که قدمتی بیش از ۴۰۰ سال دارند نه سازه ای که یکی دو سال از عمر آن گذشته باشد.

رضا اسلامی با اشاره به اینکه زاینده رود تنها منبع تغذیه کننده دشت اصفهان- برخوار است، افزود: از سال ۷۹ با قطع شدن جریان دائمی رودخانه زاینده رود و منقطع جاری کردن  آب به بستر رودخانه از یک سو و از طرف دیگر با گسترش حفر چاه‌های زیاد، فشار بسیاری به سفره های زیرزمینی آب وارد کرده ایم.

وی تاکید کرد: به طور قطع آبخوان دشت اصفهان- برخوار اگر زبان داشت که همان سال ها فریاد می زد، اما این آبخوان سال ها درد را تحمل کرد و اکنون در آستانه درد و سکته این‌گونه به صورت ترک های فرونشستی خود را نمایان کرده است.

*عمق فاجعه فرونشست زمین در میدان نقش جهان

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان درباره بازدید خود از میدان نقش جهان، مسجد امام، سردرهای ورودی میدان در خیابان های سپه و حافظ، بازار قیصریه و … توضیح داد: این مشاهدات و بررسی ها زخم کهنه ای بود که از دهه ۹۰ سرباز کرده بود و ما مرتب به جای آن‌که از اساس فکری به حال این ترک ها کنیم، تنها مُسکن تزریق کردیم و به اصطلاح خاک زیر فرش ریختیم و گفتیم مشکلی وجود ندارد.

اسلامی تاکید کرد: این مشاهدات گویای فاجعه فرونشست زمین در مرکز اصفهان و در محدوده تاریخی اصفهان است. ترک های زیاد در دیواره بنای تاریخی مسجد امام تماما حکایت از فرونشست زمین در این مجموعه است. در این مسجد ترک های فرونشستی تا ۱۰ سانتیمتری در بعضی از دیواره ها نیز مشاهده شده است.

وی وجود این ترک ها را حاصل از نشست نامتقارن در ضلع شمالی میدان نقش جهان عنوان کرد و افزود: باید توجه داشت که نشست در ضلع شمالی میدان نقش جهان بیشتر از ضلع جنوبی آن است که به صورت ایجاد ترک های طولی و عرضی در دیواره ها سازه  نمایان شده است.

*نرخ نشست نسبی میدان نقش جهان ۲ تا ۳ سانتیمتر در سال

وی با تاکید بر اینکه هر آنچه از فرونشست زمین در محدوده شهری وجود دارد مربوط به داده های رادار سال ۹۷ سازمان نقشه برداری کشور به وسیله پردازش تصاویر سنتینل یک، انجام داده است که میزان فرونشست و نشست هر یک از نقاط شهر اصفهان و حتی بناهای تاریخی اصفهان را مشخص کرده است، گفت: با توجه به این تصاویر میزان نرخ نشست نسبی در میدان نقش جهان ۲ تا ۳ سانتیمتر در سال عنوان شده است که باید به این نکته اشاره کرد که تمام این داده ها نسبی است و برای تعیین نرخ دقیق آن باید از ابزار دقیق (دستگاه های GPS دو فرکانس) استفاده کرد.

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان با بیان این‌که تا پیش از این بازدید تصور نمی شد که زبانه های نشست در مرکز اصفهان و در محدوده بافت تاریخی میدان نقش جهان تا این حد نفوذ پیدا کرده باشد، تصریح کرد: این بازدید نشان داد که گسترش فرونشست در این محدوده بسیار چشمگیر است و آثار آن به وفور در دیواره های منازل مسکونی و تجاری شهر و به خصوص در  مجموعه نقش جهان با شدت بیشتری قابل مشاهده است.

به گفته اسلامی، اطلس نقشه برداری فرونشست زمین از سوی سازمان نقشه برداری در سال ۹۷ تهیه شد و این نقشه سه سال پیش رسیدن فرونشست زمین به مناطق شهری استان اصفهان را هشدار داده است.

وی با تاکید بر این‌که زخم ترک های فرونشست امروز سرباز کرده و شاید دیگر قابل مداوا نباشد، تصریح کرد: در حال حاضر وضعیت آبخوان اصفهان این‌گونه است و دیگر توانی برای آبخوان باقی نمانده، اما همچنان اصرار به برداشت آب از آن داریم بدون آنکه دوباره آن را تغذیه کنیم.

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان با بیان اینکه از سال ۷۹ تا به امروز تعداد چاه های حفر شده در دشت اصفهان- برخوار افزایش یافته و به شدت از آبخوان برداشت آب داریم، تاکید کرد: به طور قطع این فشار بر آبخوان خود را در ترک های فرونشست نشان می دهد.

وی با اشاره به صحبت‌های اخیر یکی از اعضای هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان مبنی بر اینکه ترک‌های موجود در پل‌ها و بناهای تاریخی اصفهان با پدیده فرونشست ارتباطی ندارد و ترک‌ها به دلایلی مختلف و اغلب در اثر نشست خود بنا ایجاد می‌شود و هم‌چنین رد کردن ترک های پل جویی ناشی از نشست زمین، توضیح داد: باید به این موضوع توجه کرد که چرا طی چهارصد سال گذشته این ترک ها خود را نشان نداده و اینکه برخی کارشناسان اعلام می کنند که اینها ترک ها فرونشست زمین نیست، به نوعی اشتباه است و باید پرسید چرا سال ۱۳۶۰ این صحبت ها عنوان نمی شد.

اسلامی تاکید کرد: تا زمانی که زاینده رود جاری بود، این ترک ها دیده نمی شد، چراکه با تعذیه آبخوان نشست زمین رخ نداده بود و یا سرعت پایینی داشت، در حالیکه امروز به شدت در حال برداشت آبخوان هستیم و فضای های بین ذرات خاک که زمانی توسط آب پُر شده بود اکنون خالی از آب شده و این فضا بر اثر وزن بالای رسوبات در حال  بسته شدن است که این خود را به صورت ترک های فرونشست در ناحیه مسکونی اصفهان و بناهای تاریخ اصفهان نشان داده است.

وی تصریح کرد: در حال حاضر فرونشست به مناطق مسکونی رسیده است و جای جای شهر اصفهان از ترمینال امیر کبیر تا رهنان اصفهان، از خیابان فیض تا مهر آباد، از دشتستان و فرسان تا حبیب آباد و زینبیه همه جا آثار و ترک های فرونشست به وفور قابل مشاهده است.

*نشست نامتقارن در پل های تاریخی اصفهان

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان با بیان اینکه ترک های موجود در پل مارنان، پل خواجو و سی و سه پل نشان از نشست نامتقارن در این منطقه است، اظهار کرد: بخش شمالی سازه ها بیشتر از بخش جنوبی سازه ها، در حال نوعی فرونشست نامتقارن  است که اگر کل سازه به یک اندازه نشست می کرد، امروز هیچ ترکی دیده نمی شد و تنها بنا پایین می رفت، اما علت این نشست نامتقارن آن است که زاینده رود به عنوان تنها منبع تغذیه کننده آبخوان، امروز خشک است، از سوی دیگر باز و بسته شدن آب زاینده رود موجب تنش و شوک به پل های تاریخی می شود.

وی تصریح کرد: نمی دانیم زاینده رود با چه زبانی باید بگوید که در مرحله آخر قرار دارد و در حالیکه امروز شاهد ترک های فرونشست در مناطق مسکونی و آثار تاریخی اصفهان هستیم، اما برخی اصرار بر این دارند که این ترک ها مربوط به خود سازه است، اما سوال است که چرا سازه زمانی که طی ۴۰۰ سال گذشته زاینده رود جاری بود درگیر نشده بود؟

اسلامی با بیان اینکه سوال این است چطور یک سازه با ملات گِل و گچ و ساروج ۴۰۰ سال دوام آورده، اما بعد از خشکی زاینده رود درگیر ترک شده است؟

وی با اشاره به ترمیم و مرمت دو ایوانگاه پل خواجو طی دهه ۹۰، اظهار کرد: با وجود این مرمت ها دوباره از کنار آن ترک هایی مشهود است و این ترک ها نشان می دهد که پی و زیر بنا دچار تنش و نشست شده است؛ امروز با خالی کردن آبخوان و خشکی زاینده رود، پی پل ها نشست کرده و این موضوع به صورت ترک خود را نشان داده است.

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان توضیح داد: سمت غرب و شرق این پل ترک های فرونشستی دیده می شود و از سوی دیگر نشست در دیواره شمالی پل خواجو (سمت خیابان کمال اسماعیل) بیشتر از دیواره جنوبی پل به سمت (بلوار آینه خانه و میدان فیض) است و این ناشی از نشست نامتقارن در این پل است.

*رسیدن فرونشست به پی پل های تاریخی

وی تاکید می کند: طی سالیان گذشته ترک های فرونشست در پل های تاریخی اصفهان مرمت و به نوعی ترمیم شده است، اما از فرونشست این پل ها در پی و پایه پل ها غافل مانده ایم، با این وجود برای جلوگیری از پیشروی ترک های فرونشست در پل های تارخی اصفهان نیازمند جریان دائمی زاینده رود هستیم.

اسلامی با انتقاد بر اینکه با برخی صحبت های غیرکارشناسانه تیشه به ریشه زاینده رود و آثار تاریخی می زنند، گفت: افرادی که امروز مدعی هستند ترک های پل های تاریخی و میدان نقش جهان مربوط به سازه است، باید توضیح دهند چرا این ترک ها از دهه ۸۰ شروع و در دهه ۹۰ شدت پیدا کرد.

وی با تاکید بر اینکه آثار و پل های تاریخی تنها متعلق به اصفهان و یا ایران نیست، بلکه آثاری جهانی هستند، تصریح کرد: ما حق نداریم در مورد آثاری که متعلق به دنیاست، غیرکارشناسانه حرف بزنیم و تصمیم بگیریم. ما امانتداران خوبی برای حفظ این مجموعه ذی قیمت نیستیم و به جای آنکه از میراث هنرمندان گذشته خوب استفاده کنیم بی اعتنا از کنارشان گذشتیم و اصفهان این مهد گردشگری و هنر را به شهری صنعتی تبدیل کرده ایم، به جای جاذبه گردشگری، جاذبه صنعتی ایجاد کرده ایم و همچنان نیز بر این کار اصرار داریم.

*با نصب دستگاه GPS بر آثار و پل های تاریخی اصفهان موافقت نشد

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان با بیان اینکه سازمان زمین شناسی سال ۹۳ درخواست پایش آثار تاریخی و پل های تاریخی اصفهان را به استانداری وقت و سازمان میراث فرهنگی داد که آیا این ترک ها مربوط به سازه است یا فرونشست، گفت: اگر سال ۹۳ با نصب دستگاه GPS بر روی این سازه ها موافقت شده بود، امروز شاهد صحبت های غیرکارشناسانه در مورد آثار تاریخی و نشست زمین نبودیم.

وی با اشاره به وضعیت بحرانی فرونشست زمین در اصفهان، گفت: در حال حاضر ذخیره سد زاینده رود حدود ۲۷۰ میلیون مترمکعب است، از سوی دیگر مطابق پیش‌بینی هواشناسی میزان بارندگی ها در سرشاخه های زاینده رود طی پاییز امسال مناسب نخواهد بود و بارشی نخواهیم داشت.

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان افزود: باید توجه داشت که زمانی که تراز آب از ۲۰۰ میلیون کمتر می شود، آب قابل استفاده نخواهد بود، بنابراین امروز تنها حدود ۷۰ میلیون مترمکعب برای تامین آب شرب و صنعت جمعیت بالغ بر ۷ میلیون نفر چهار استان، پشت سد زاینده رود ذخیره است و از سوی دیگر آثار فرونشست با خشکی زاینده رود روز به روز در حال پیشروی است.

وی هشدار داد: امروز آثار فرونشست به صورت ترک های بسیار در مناطق مسکونی و بناهای تاریخی خود را نشان داده، اما اگر به طور اساسی چاره اندیشی نشود، با حذف صورت مسئله و این مدل نگاه برخی کارشناسان، زمانی تنها فقط نامی از اصفهان به عنوان نصف جهان باقی می‌ماند.